Аннотация

Бұл мақала білім беруді жаңарту контекстінде мұғалімдердің біліктілігін арттыру курстарының тәжірибесін рефлексиялауға арналған. Мақаланың мақсаты – жаңартылған оқу бағдарламасының идеясын түсінудің, оны практикаға енгізудің және нәтижелерін бағалаудың жеке тәжірибесін сипаттау, сондай-ақ бұл процестің мұғалімнің кәсіби дамуына әсерін талдау. Зерттеудің әдіснамалық негізін жеке тәжірибені сипаттау және талдау, салыстырмалы-сипаттамалық әдіс құрайды. Мақала автордың курстардың екі кезеңіндегі тәжірибесін қарастырады: теорияны меңгеру және оны мектеп практикасына енгізу. Блум таксономиясы негізінде құрылған курстың құрылымына ерекше назар аударылады. Нәтижелер ретінде жаңа педагогикалық тәсілдерді (критериалды бағалау, әртүрлі кері байланыс формалары) меңгеру, өзін-өзі реттеу дағдыларының қалыптасуы, сөздік қордың байыуы және кәсіби қауымдастықпен пікір алмасу барысында тұлғаның кәсіби өсуі атап өтілген. Қорытындыда жаңартылған бағдарламаны сәтті енгізу үшін мұғалімнің үздіксіз рефлексиясы, ізденісі және оқушының белсенді рөлін арттыруға бағытталған әдістерді тиімді қолдануы қажет екендігі көрсетілген.

Аннотация (на русском языке)

Данная статья посвящена рефлексии опыта учителей на курсах повышения квалификации в контексте обновления содержания образования. Цель статьи – описать личный опыт осмысления идеи обновленной учебной программы, её внедрения в практику и оценки результатов, а также проанализировать влияние этого процесса на профессиональное развитие педагога. Методологическую основу исследования составляют описание и анализ личного опыта, сравнительно-описательный метод. В статье рассматривается опыт автора на двух этапах курсов: освоение теории и её апробация в школьной практике. Особое внимание уделено структуре курса, построенной на основе таксономии Блума. В качестве результатов отмечено освоение новых педагогических подходов (критериальное оценивание, различные формы обратной связи), формирование навыков саморегуляции, обогащение словарного запаса и профессиональный рост личности в процессе обмена мнениями с профессиональным сообществом. В заключении указано, что для успешной реализации обновленной программы необходимы постоянная рефлексия и поиск учителя, а также эффективное использование методов, направленных на повышение активной роли ученика.

Abstract (in English)

This article is devoted to the reflection of the experience of teachers in professional development courses within the context of educational content renewal. The aim of the article is to describe the personal experience of understanding the idea of the updated curriculum, its implementation in practice and evaluation of results, as well as to analyze the impact of this process on the teacher's professional development. The methodological basis of the research is the description and analysis of personal experience, comparative-descriptive method. The article examines the author's experience at two stages of the courses: mastering the theory and its testing in school practice. Special attention is paid to the structure of the course, built on the basis of Bloom's taxonomy. The results include the mastery of new pedagogical approaches (criterion-based assessment, various forms of feedback), the formation of self-regulation skills, the enrichment of vocabulary, and the professional growth of the individual in the process of exchanging opinions with the professional community. In conclusion, it is indicated that for the successful implementation of the updated program, constant reflection and search by the teacher, as well as effective use of methods aimed at increasing the active role of the student, are necessary.

Кіріспе

Білім беру саласындағы үздіксіз өзгерістер қазіргі заманның объективті талабы болып табылады. Бұл үдеріс тек бағдарламалық құжаттарды жаңартумен шектелмейді, ол мұғалімнің кәсіби санасы мен практикасына терең өзгеріс әкелуді талап етеді. Осы контексте мұғалімдердің біліктілігін арттыру курстары жаңа идеяларды таныстыру мен қабылдаудың маңызды платформасына айналады. «Маған айтсаң – ұмытып қаламын, көрсетсең – есімде қалады, өзіме істетсең – сонда мен түсінемін» деген ежелгі қытай даналығы білім беруді жаңарту философиясының өзегіне жақын: белсенді, тәжірибеге негізделген және тұлғаға бағдарланған оқыту [1]. Бұл мақаланың өзектілігі білім беруді жаңартудың іс жүзіндегі алғашқы қадамы ретінде курстардың оқыту-тәрбие процесіне және мұғалімнің өзін-өзі түсінуіне қалай әсер ететінін тәжірибелік тұрғыдан қарастыру қажеттілігінде жатыр. Теориялық маңыздылығы – педагогикалық рефлексияның рөлін ашуға, ал практикалық маңыздылығы – мұғалімдердің біліктілігін арттыру жүйесін жетілдіру үшін практикалық ұсыныстар беруге байланысты.

Негізгі бөлім

1. Курстық дайындықтың теориялық кезеңі: идеяны меңгеру және түсіну

Курстың бастапқы, теориялық кезеңі жаңартылған білім беру мазмұнының (ЖБМ) философиясы мен негізгі принциптерімен танысуға арналды. Бұл кезеңде маңызды рөлді Бенджамин Блумның танымдық процестердің таксономиясы ойнады. Блум таксономиясы оқу мақсаттарын ойлаудың төменнен жоғарыға қарай дамитын алты деңгейіне бөледі: білу, түсіну, қолдану, талдау, бағалау және шығару [2]. Курстың құрылымы осы деңгейлерді ескере отырып жасалған болатын. Алғашқы кезеңде «білу» және «түсіну» деңгейлеріне баса назар аударылды: біз ЖБМ-нің мазмұнын, оның нормативтік негіздерін, басты тұжырымдамаларын зерттедік. Бірақ теорияны тек қабылдау емес, оны тұлғалық деңгейде өңдеу маңызды болды. Осыған байланысты тренерлер бізді жиі рефлексияға, өз ойымызды жазуға және талқылауға үндеді. «Мұғалімге арналған нұсқаулықты талдай отырып, өзімнің кемшіліктерімді көре алдым» – деп жазған автордың өзі, бұл өзін-өзі тану процесінің басталғанын көрсетеді. Теориялық білім тәжірибеміздің айнасы болып, бізге өз практикамызды сыни тұрғыдан қарауға мүмкіндік берді.

2. Практикалық кезең: мектептегі апробация және қиындықтар

Курстың екінші кезеңі теорияны мектеп тәжірибесінде сынауға арналды. Блум таксономиясы бойынша бұл «қолдану», «талдау» деңгейлеріне сәйкес келді. «Өзіміз оқушының ролінде отырып... көздеген мақсатымызға жетуімізге нұсқау алдық» – деген тәжірибе маңызды педагогикалық инсайт болды. Мұғалім ретінде оқушы көзімен көру, оның психологиялық және танымдық тәжірибесін түсіну қабілетінің дамуы байқалды. Практикада бірқатар қиындықтар туындады. Олардың бірі – оқушылардың сөздік қорларының шектеулілігі және өз ойларын толық жеткізе алмауы. Бұл мәселе тек қазақ тілі сабақтарына ғана емес, барлық пәндердегі сыни ойлауды дамытуға кедергі келтіретінін көрсетті [3]. Екінші қиындық – тапсырмаларды оқушылардың жас ерекшелігіне сай, олардың белсенді қатысуын қамтамасыз ететін, бірлесіп жұмыс істеуге ынталандыратын етіп әзірлеу. Тәжірибе авторды мынадай қорытынды жасауға итермеледі: «Мұғалім әр сабақтың басынан аяғына дейін жүйелі дайындалып, тапсырмалардың барлығын оқушыға бағыттауға көп іздену керек».

3. Жаңа әдістерді қолдану: критериалды бағалау және кері байланыс

Курс барысында енгізілген ең тиімді инновациялардың бірі – критериалды (немесе критерий бойынша) бағалау жүйесі болды. Бұл әдіс дәстүрлі бағалаудан айырмашылығы бар: оқушы сабақтың басында-ақ одан не күтілетінін, қандай критерийлер бойынша оның жұмысы бағаланатынын біледі. Бұл бағалаудың ашықтығын арттырып, оқушыны өз оқу нәтижесі үшін жауапкершілікке үйретеді [4]. Автор өз практикасында бағалау парақтары, «екі жұлдыз, бір ұсыныс», смайликтер арқылы бағалау, сонымен қатар «Нені білемін? Нені білдім? Нені білгім келеді?» (KWL – Know, Want, Learned) сияқты рефлексиялық әдістерді қолданатынын атап өтеді. Бұл әдістер тек баға беру үшін емес, сонымен бірге күшті кері байланыс құралы ретінде қызмет етеді, оқушының әлсіз жақтарын көрсетіп, оны одан әрі жетілдіруге бағыттайды. «Оқыту мен бағалау нәтижелері арасында байланыс орнату – бағалау арқылы оқу үдерісін жақсартуға ықпал ететін қарапайым факторлар» деген автордың тұжырымы осы тұжырымды растайды.

4. Кәсіби қауымдастық пен өзін-өзі дамытудың рөлі

Курстың баға жетпес құндылығы – бұл әртүрлі тәжірибеге ие мұғалімдерден тұратын кәсіби қауымдастықтың қалыптасуы болды. «Тәжірибесі мол, өмір көрген, үлгі алатын... адамдармен пікірлескенім» – деп жазған автор, бұл пікірталас оның кәсіби көзқарасын кеңейткенін атап өтеді. Х.Г.Гадамердің айтуынша, түсіну үшін өз көзқарасымен шектелмеу, басқа да ықтимал көзқарастарды ескеру қажет [5]. Курстағы талқылаулар және бірлескен жұмыс осыған мүмкіндік берді. Сонымен қатар, курстың рефлексивтік сипаты авторға өзін-өзі бағалау дағдыларын дамытуға көмектесті. «Мен осы бағдарламаға дейін өзіме - өзім есеп беріп көрмеппін» деген сөздер оның кәсіби өзін-өзі тануға қадам басқанын көрсетеді. Әр тапсырманы орындау барысында «өзімнің сөздік қорларымның көбейе бастағанын байқадым» деген байқау – бұл процестің оқытушының тілдік және коммуникативтік құзыреттілігіне де оң әсер ететінін көрсетеді.

5. Шетелдік тәжірибедегі ұқсас үрдістер

Қазақстандағы білім беруді жаңарту және оған байланысты мұғалімдерді даярлау үрдістері әлемдік трендтерден оқшауланған емес. Мысалы, Финляндияда мұғалімдердің біліктілігін арттыру жүйесі олардың автономиясы мен рефлексиясына негізделген; курстар көбінесе тәжірибелік, зерттеуге негізделген және ынтымақтастыққа бағытталған [6]. АҚШ-тағы және Еуропаның көптеген елдеріндегі кәсіби даму (professional development) бағдарламалары да Блум таксономиясының жоғары деңгейлерін (талдау, бағалау, шығару) дамытуға баса назар аударады [7]. Сингапурда мұғалімдердің үздіксіз білім алуы (lifelong learning) олардың қызметін бағалаудың маңызды критериі болып саналады [8]. Осындай шетелдік тәжірибелер қазақстандық курстардың тиімділігін бағалауға және оны одан әрі жетілдіруге салыстырмалы контекст береді.

Жаңартылған оқу бағдарламасының жүзеге асырылуындағы ең үлкен кедергілердің бірі оқулық-әдістемелік кешендердің (ОӘК) жеткіліксіздігі болып табылады, өйткені көптеген оқулықтар мен оқу құралдары әлі де білім берудің көне, ауызша және репродуктивті модельдеріне бағытталған. Тұлғаға бағдарланған және тәжірибелік-әрекеттік тәсілдерді іс жүзінде енгізу үшін сыни тұрғыдан ойлауды, бірлескен жобаларды әзірлеуді және өзін-өзі бағалауды ынталандыратын жаңа дидактикалық материалдар қажет. Мұғалімдер жиі курстарда меңгерген теориялық білімдерін дәріс істейтін, сөздік-көне материалдармен келе жатқан мектеп практикасына сәйкестендіре алмайтындығын атап өтеді. Бұл қайшылықтарды шешу үшін білім беру мазмұнын әзірлеушілер мен баспашылардың жаңа ұстанымдарды ескере отырып, ОӘК-терді нақты жаңартуға, сондай-ақ мұғалімдерге ашық білім беру ресурстарын (АБР) пайдалану және өз дидактикалық материалдарын жасау үшін арнайы әдістемелік және техникалық қолдау көрсетуге баса назар аударуы қажет [3, б. 112-115].

Қорытынды

Жаңартылған білім беру бағдарламасын енгізу – бұл тек мектеп оқулықтарын ауыстыру емес, білім беру парадигмасын өзгертуге бағытталған терең және күрделі процесс. Бұл мақала автордың мұғалімдердің біліктілігін арттыру курстарындағы жеке тәжірибесін талдауға негізделген. Жинақтау кезінде келесі негізгі қорытындыларды жасауға болады:

1. Курстардың теориялық және практикалық кезеңдерінің үйлесімділігі (Блум таксономиясы негізінде) жаңа білімнің тиімді меңгерілуіне, оның тұлғалық деңгейде өңделуіне және практикаға енгізілуіне ықпал етеді.
2. Практикалық апробация мұғалімге нақты қиындықтарды (оқушылардың коммуникативтік дағдыларының төмендігі, тиісті дидактикалық материалдарды әзірлеудің қиындығы) анықтауға мүмкіндік береді, бұл кәсіби өсу үшін бастапқы нүкте болады.
3. Критериалды бағалау және әртүрлі кері байланыс формалары сияқты инновациялық әдістер оқу үдерісін ашық және нәтижелі етеді, оқушыны өз білімі үшін жауапкершілікке үйретеді.
4. Кәсіби қауымдастықпен пікір алмасу және рефлексивтік практика мұғалімнің көзқарасын кеңейтуге, өзін-өзі тануға және сөздік қорды байытуға ықпал етеді.
5. Қазақстандағы білімді жаңарту және мұғалімдерді даярлау әлемдік трендтермен үйлесімді жүргізіліп отыр, бұл отандық тәжірибені шетелдік салыстырмалы талдау арқыры байытуға мүмкіндік береді.

Сонымен, жаңартылған бағдарламаны сәтті енгізу мұғалімнің белсенді, шығармашылық позициясын, оның үздіксіз ізденісі мен рефлексиясын, сондай-ақ оқушыны оқу процесінің субъектісіне айналдыратын әдістерді меңгеруін талап етеді. Оқыту мен үйретудің біртұтас үйлесімділігі ғана қазіргі заман талабына сай білім берудің жоғары сапасына кепілдік бола алады.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. Білім беруді жаңарту: негізгі бағыттар мен нәтижелер. – Нұр-Сұлтан, 2021. – 56 б.
2. Anderson, L. W., Krathwohl, D. R. (Eds.). Білім берудің мақсаттарын, оқытуды және бағалауды жан-жақты қамтитын таксономия: Блум таксономиясының қайта қарауы. – New York: Longman, 2001. – 352 p.
3. Выготский Л.С. Ойлау мен сөйлеу. – М.: Лабиринт, 2012. – 352 с.
4. Black, P., & Wiliam, D. Бағалау арқылы оқыту және оқытудағы бағалау // Оқу бағалау. – 1998. – Т. 5, № 1. – P. 7-74.
5. Gadamer, H.-G. Шынайылық және әдіс: герменевтикалық философияның негізгі сипаттамалары. – Лондон: Continuum, 2004. – 601 p.
6. Sahlberg, P. Финляндия сабақтары 2.0: Әлем білім беруде ең мықтысынан не үйренуі мүмкін? – New York: Teachers College Press, 2015. – 264 p.
7. Darling-Hammond, L., Hyler, M. E., Gardner, M. Тиімді кәсіби дамуға қарай: Жақсы оқыту және әділ мектептерге әкелетін саясат. – Пало-Альто: Learning Policy Institute, 2017. – 87 p.
8. Tan, O. S. Оқыту психологиясы: Азиялық контекст. – Singapore: Cengage Learning Asia, 2018. – 420 p.
9. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html