Аннотация. Бұл мақала орта мектеп оқу процесінде интерактивті оқыту әдістерін (пікірталас, рөлдік ойын, жобалар, жағдаяттық тапсырмалар) пайдалану арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың педагогикалық тиімділігін зерттеуге арналған. Зерттеудің мақсаты – осы әдістердің шығармашылық ойлауға (талдау, инновация, шешім қабылдау) әсерін теориялық талдау және практикалық енгізу жолдарын ұсыну. Жұмыста салыстырмалы талдау, жалпылау, ғылыми әдебиеттер мен нормативтік құжаттарды шолу, сондай-ақ мектеп тәжірибесін сипаттау әдістері қолданылды. «Жас Дарын» мамандандырылған мектеп-лицейінің тәжірибесіне сілтеме жасалып, критериалды бағалау және ғылыми-зерттеу жұмыстарының маңызы атап өтілген . ҚР «Білім туралы» Заңының қолдауы негізделген . Нәтижелер интерактивті әдістердің оқушының белсенділігін арттырып, сыни және шығармашылық ойлауды ынталандыратынын көрсетеді. Қорытындыда шығармашылықты дамыту үшін мұғалімнің кәсіби даярлығы мен тұрақты ізденісінің маңыздылығы айтылады. Мақалада формулалар қолданылмаған. Әдебиетке сілтемелер төртбұрышты жақшада берілген.

Аннотация. Данная статья посвящена исследованию педагогической эффективности использования интерактивных методов обучения (дискуссия, ролевые игры, проекты, ситуационные задания) в учебном процессе средней школы для развития творческих способностей учащихся. Цель исследования – теоретический анализ влияния этих методов на творческое мышление (анализ, инновации, принятие решений) и предложение путей их практического внедрения. В работе использованы методы сравнительного анализа, обобщения, обзора научной литературы и нормативных документов, а также описание школьного опыта. Со ссылкой на опыт специализированной школы-лицея «Жас Дарын» отмечена важность критериального оценивания и научно-исследовательской работы . Поддержка со стороны Закона РК «Об образовании» обоснована . Результаты показывают, что интерактивные методы повышают активность учащихся и стимулируют критическое и творческое мышление. В заключении подчёркивается важность профессиональной подготовки и постоянного поиска учителя для развития творчества. В статье не используются формулы. Библиографические ссылки оформлены в квадратных скобках.

Abstract. This article is devoted to the study of the pedagogical effectiveness of using interactive teaching methods (discussion, role-playing games, projects, situational tasks) in the secondary school educational process for the development of students' creative abilities. The purpose of the study is a theoretical analysis of the impact of these methods on creative thinking (analysis, innovation, decision-making) and a proposal of ways for their practical implementation. The work uses methods of comparative analysis, generalization, review of scientific literature and regulatory documents, as well as a description of school experience. With reference to the experience of the specialized school-lyceum "Zhas Daryn", the importance of criterion-based assessment and research work is noted . Support from the Law of the Republic of Kazakhstan "On Education" is justified . The results show that interactive methods increase student activity and stimulate critical and creative thinking. In conclusion, the importance of the teacher's professional training and constant search for the development of creativity is emphasized. The article does not use formulas. Bibliographic references are formatted in square brackets.

Кіріспе. Қазіргі ақпараттық қоғамның өзгеріп жатқан шарттарында білім берудің басты мақсаты оқушының пассивті білім қабылдаушы ретінде емес, белсенді таным субъектісі, өз бетінше ойлайтын, проблемаларды шеше алатын және жаңашылдық танытатын тұлға ретінде қалыптастыру болып табылады. Бұл талаптардың өзектілігі Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында тікелей көрініс тапқан, онда жеке адамның дарындылығын дамыту мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарының бірі ретінде көрсетіледі . Шығармашылық тек өнер саласында ғана емес, ойлаудың ерекше түрі ретінде кез келген пәндік салада дамуы мүмкін және ол сыни тұрғыдан ойлау, инновациялық шешімдерді іздеу және өз бетінше танымдық іс-әрекет жүргізу қабілеттерін біріктіреді. Дәстүрлі, негізінен лекциялық-репродуктивтік оқыту әдістері шығармашылық потенциалды толық ашуға мүмкіндік бермейді. Сондықтан педагогикалық процесте интерактивті әдістердің орны ерекше. Бұл әдістер оқушыны оқу әрекетінің орталығына қойып, оның белсенділігін, өзара әрекеттесуін және жеке тәжірибесін арттыруға бағытталған. Зерттеудің теориялық маңыздылығы шығармашылықты дамытудың педагогикалық механизмдерін түсінуде, ал практикалық маңыздылығы – мұғалімдерге сабақта тиімді қолдануға болатын нақты әдістемелік тәсілдер мен мысалдарды ұсынуда жатыр. Бұл мақаланың мақсаты – интерактивті оқыту әдістері арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың педагогикалық мүмкіндіктерін жан-жақты талдау және оларды оқу процесіне сәтті енгізу шарттарын анықтау.

Негізгі бөлім

Шығармашылық пен интерактивті оқыту: ұғымдар мен байланыс. Шығармашылықты жай ғана жаңа нәрсені жасау ретінде емес, проблемалық жағдайларға дәстүрлі емес, бағаланатын шешімдерді табу процесі ретінде түсіну керек. Бұл оқушының ішкі мотивациясын, сыни ойлауын, еркін ассоциациялау қабілетін және қауіпке баруға дайындығын қажет етеді. Интерактивті оқыту («inter» – өзара және «act» – әрекет ету) деп оқытушы мен оқушылардың, сонымен қатар оқушылардың өзара белсенді диалогы мен бірлескен әрекетіне негізделген әдістерді айтады. Осы екі ұғымның арасындағы байланыс айқын: интерактивті орта оқушыға ойын еркін білдіруге, пікірлерін сынақтан өткізуге, басқалардың көзқарастарын ескеруге мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде шығармашылық ой процестерін іске қосады. Сонымен, интерактивті әдістер шығармашылықты дамытудың тиімді дидактикалық ортасы болып табылады.

Шығармашылықты дамытатын интерактивті әдістердің түрлері. Сабақ практикасында келесі әдістер ерекше тиімділік көрсетеді:

1. Проблемалық-іздестіру әдісі және пікірталас (дискуссия). Мұғалімнің қойған ашық, күрделі проблемаларын талқылау оқушıларды әртүрлі шешім нұсқаларын ұсынуға, оларды дәлелдеуге және сыни тұрғыдан талдауға мәжбүр етеді. Бұл процесте олар ойларын логикалық түрде құруды, қарсы пікірлерге жауап қайтаруды үйренеді.
2. Рөлдік (әлеуметтік) ойындар. Тарихи, әлеуметтік немесе әдеби жағдаяттарды модельдеу оқушыға өзгелердің көзқарасынан қарауды, күрделі мотивтерді түсінуді, қайшылықтар шеңберінде шешім табуды үйретеді. Бұл эмпатия мен шығармашылық шешімдерді табу дағдыларын дамытады.
3. Жобалар мен ғылыми-зерттеу жұмысы (ҒЗЖ). Бұл әдіс шығармашылықтың барлық кезеңдерін – идеяны іздеуден нәтижелерді ресімдеу және қорғауға дейін – толық қамтиды. «Жас Дарын» мектеп-лицеі сияқты оқу орындары оқушıларды ҒЗЖ-ға тартуды дарындылықты дамытудың маңызды құралы ретінде қарастырады .
4. Жағдаяттық тапсырмалар (кейс-әдіс). Шынайы өмірлік жағдайларды талдау арқылы оқушıлар фактілерді жинақтауды, оларды салыстыруды, мәселенің түп тамырын анықтауды және практикалық ұсыныстар әзірлеуді үйренеді.
5. Шығармашылық жұмыс түрлері (эссе, мини-шығарма, инсценировка). Бұл әдістер оқушыға жеке эмоцияларын, өзгеше көзқарасын және көркемдік қабілеттерін көрсетуге мүмкіндік береді.

Интерактивті әдістерді сәтті қолданудың педагогикалық шарттары. Әдістердің өзі нәтижеге кепілдік бермейді. Олардың тиімділігі бірқатар шарттардың орындалуына тәуелді. Біріншіден, сыныпта психологиялық қолайлы ахуал қалыптастыру қажет: қателіктерден қорқынышсыз, барлық пікірлер сыйланылатын, өзара құрмет пен тыңдау атмосферасы. Екіншіден, мұғалім фасилитатор (жеңілдетуші) және мотиватор рөлін атқаруы тиіс – ол дайын жауап бермей, сұрақтар қойып, талқылауды бағыттап, оқушылардың өздігінен ойлауын қолдайды. Үшіншіден, тапсырмалар нақты және оқушының өмірлік тәжірибесімен, қызығушылығымен байланысты болуы керек. Сондай-ақ, ҚР «Білім туралы» Заңының талаптарына сәйкес мұғалімдердің үздіксіз біліктілігін арттыру жүйесі осындай әдістерді меңгеруге бағытталуы маңызды .

Бағалау жүйесінің ерекшеліктері. Шығармашылықты дамытуда дәстүрлі «дұрыс/қате» бағалауы шектеулі. Мұнда критериалды бағалау әдістемесі аса маңызды рөл атқарады. Бұл әдіс бағалауды нақты, алдын ала белгіленген және оқушыға түсінікті критерийлерге (мысалы, «идеяның ерекшелігі», «дәлелдемелердің сенімділіғы», «презентацияның танымдық құндылығы») негіздейді. «Жас Дарын» мектебінің тәжірибесі көрсеткендей, критериалды бағалау жүйесін енгізу оқушының өз жетістігі мен өсуін бағалауына мүмкіндік береді, бұл ішкі мотивацияны күшейтеді . Сонымен қатар, процеске бағалау (шығармашылық ізденіс барысына баға беру) нәтижеге бағалаудан (дәйекті нәтижеге баға беру) маңыздырақ болуы мүмкін.

Интерактивті оқытудың психологиялық аспектілері және оқушының жеке дамуына әсері. Интерактивті әдістер оқушының жеке тұлға ретінде дамуына терең әсер етеді. Бұл әдістер арқылы оқушы тек пәндік білім ғана емес, сонымен қатар маңызды «жұмсақ дағдыларды» (soft skills) да дамытады. Осы дағдылардың қатарына өзін-өзі сенімді түрде ұсына білу, достық төзімділік (толеранттылық) көрсету, сенімді коммуникация жасау, тобықтық жұмысты ұйымдастыру және өз қателіктерінен сабақ ала білу жатады. Пікірталастар мен рөлдік ойындар оқушының эмоционалдық интеллектісін дамытуға, яғни өзін-өзі тануға және басқа адамдардың көңіл-күйін түсінуге ықпал етеді. Осылайша, интерактивті оқыту академиялық табыстарды арттырумен қатар, оқушының әлеуметтік және эмоционалдық жетілуіне де септігін тигізеді. Бұл аспект «бүтіндей тұлғаны» (the whole child) дамытуға бағытталған заманауи білім беру философиясымен толық үйлеседі.

Білім беру технологияларымен (EdTech) интеграциялану және болашақ үрдістер. Интерактивті оқытудың тиімділігін цифрлық технологияларды (EdTech) пайдалану арқылы айтарлықтай арттыруға болады. Оқу платформаларындағы (мысалы, Google Classroom, Microsoft Teams) виртуалды брейк-аут бөлмелері (breakout rooms) шағын топтардағы жұмысты ұйымдастыруға мүмкіндік береді. Интерактивті тақталар мен бірлескен құжаттар (Google Docs, Padlet) оқушылардың нақты уақытта (real-time) бірлесе жұмыс істеуін, ойларын бірге жазуын қамтамасыз етеді. Жасанды интеллект (ЖІ) негізінде жұмыс істейтін оқу құралдары жекелендірілген тапсырмаларды автоматты түрде ұсынып, оқушының ойлау процестерін талдауға мүмкіндік бере бастады. Болашақта виртуалды (VR) және арттырылған шындық (AR) технологиялары интерактивті оқытуды жаңа деңгейге көтере алады, оқушыларға тарихи оқиғаларға «қатысуға» немесе күрделі ғылыми модельдермен тікелей өзара әрекеттесуге мүмкіндік береді. Дегенмен, технология тек педагогикалық мақсатқа жету үшін құрал болып қалуы керек, оқу процесінің орталық субъектісі – мұғалім мен оқушы арасындағы тірі диалог болып қала береді.

Қолданудағы қиындықтар және шешім жолдары. Интерактивті әдістерді енгізу кезінде мұғалімдер бірқатар қиындықтарға тап болады: сабақты жоспарлауға кететін уақыттың артуы, сыныпты басқарудың күрделенуі (әсіресе үлкен топтарда), кейбір оқушылардың пассивтілігі, ал кейбір бағдарламалардың қатаң уақыт шектеуі. Бұл проблемаларды шешу үшін кешенді тәсіл қажет: мұғалімдердің біліктілігін арттыру курстарында нақты практикумдарды ұйымдастыру, мектеп ішінде тәжірибе алмасу отырыстарын өткізу, интерактивті сабақтарды әдістемелік қолдау, сондай-ақ оқу жоспарларын біршама икемді ету. Мектеп басшылығының осы бағыттағы қолдауы да шешуші рөл атқарады. Осылайша, интерактивті әдістер арқылы шығармашылықты дамыту – бұл оқушы мен мұғалімнің жаңа деңгейдегі өзара әрекеттесуін талап ететін күрделі, бірақ өте нәтижелі педагогикалық процес. Ол тек белгілі бір дағдыларды қалыптастыруға ғана емес, сонымен бірге оқушының жеке тұлға ретіндегі өсуіне де әсер етеді.

Қорытынды. Жүргізілген зерттеу негізінде келесідей қорытындылар жасауға болады. Интерактивті оқыту әдістері (пікірталас, рөлдік ойындар, жобалар, жағдаяттық тапсырмалар) орта мектеп оқу процесінде оқушıлардың шығармашылық қабілеттерін дамытудың тиімді құралы болып табылады. Бұл әдістер оқушыны белсенді қатысушыға айналдырып, оның сыни және инновациялық ойлауын, мәселелерді көп қырлы талдау және шығармашылық шешімдер қабылдау дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Дегенмен, бұл әдістердің тиімділігі оларды жай ғана сабаққа қосудан емес, сауатты педагогикалық ұйымдастырудан тәуелді. Мұғалімнің рөлінің өзгеруі (ақпарат берушіден процесті ұйымдастырушыға және фасилитаторға), психологиялық қолайлы сынып ортасының құрылуы, критериалдық бағалау принциптеріне көшу және мектеп басшылығының қолдауы – барлық осы факторлар интерактивті практиканың сәтті болуының алғышарты болып табылады. Болашақта бұл бағыттағы жұмысты жан-жақты жалғастыру қажет, оған мұғалімдердің кәсіби даярлығын арттыруды, инновациялық әдістер бойынша оқу-әдістемелік материалдар әзірлеуді және оқушıлардың шығармашылық дамуының ұзақ мерзімді мониторингін жүргізуді жатқызуға болады. Тек осы жағдайда ғана білім беру жүйесі қазіргі заман талабы – шығармашылықпен ойлайтын, ізденімпаз және бәсекеге қабілетті тұлғаны қалыптастыру міндетін ойдағыдай орындай алады.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. – 2007 жылғы 27 шілде (2025 жылғы 16 шілдедегі өзгерістерімен) .
2. «Жас Дарын» мамандандырылған мектеп-лицейінің әдістемелік бірлестігі жұмысының тәжірибесі (2016-2017 оқу жылы) .
3. Аймухамбетова Ж.Н. Оқушıларды ғылыми-зерттеу жұмысына баулу: әдістеме және мектеп тәжıрибесі. – Семей, 2023. .
4. Hattie, J. Visible Learning: A Synthesis of Over 800 Meta-Analyses Relating to Achievement. – Routledge, 2009. .
5. De Florio, I. Effective Teaching and Successful Learning: Bridging the Gap between Research and Practice. – Cambridge University Press, 2016. .
6. Кларин М.В. Инновации в обучении: метафоры и модели. – М.: Наука, 1997. – 190 с.
7. Guilford, J.P. The Nature of Human Intelligence. – McGraw-Hill, 1967. – 538 p.
8. Торранс, Э.П. Творческое обучение и преподавание. – Нью-Йорк: Додд, Мид, 1966. – 270 б.
9. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html (қаралған күні: 11.12.2025).