Аннотация қазақ тілінде

Бұл мақала қазіргі білім беру жүйесіндегі педагогикалық процеске оқытудың жаңа технологияларын (инновациялық технологияларды) енгізудің тиімділігі мен ерекшеліктерін зерттеуге арналған. Зерттеудің мақсаты – жаңа педагогикалық технологиялардың түсінігі мен классификациясын нақтылау, оларды оқу үдерісін ұйымдастыруда қолданудың дидактикалық әлеуетін және кездесетін қиындықтарды талдау. Мақалада салыстырмалы талдау, жалпылау, ғылыми әдебиеттер мен нормативтік құжаттарды шолу әдістері қолданылды. «Жас Дарын» мектеп-лицейінің тәжірибесіне сілтеме жасалып, инновациялық технологияларды енгізу мұғалімдердің кәсіби даярлығына қалай байланысты екені көрсетілген [citation:2]. Нәтижелер жаңа технологиялардың оқушының танымдық белсенділігін арттырудағы, тұлғаны дамытудағы және білім сапасын жақсартудағы рөлін растайды. Сонымен қатар, технология мен әдістеме арасындағы айырмашылықтар, сондай-ақ оларды енгізудегі педагогикалық-ұйымдастырушылық шарттар атап өтілген. Қорытындыда инновациялық технологияларды жүйелі түрде пайдалану заманауи білім берудің сәттілігінің шешуші факторы болып табылатыны, ал бұл үшін мұғалімдердің үздіксіз біліктілігін арттыру мен мемлекеттік деңгейдегі әдістемелік қолдаудың маңыздылығы айтылады. Мақалада формулалар қолданылмаған. Әдебиеттер тізіміне сілтемелер төртбұрышты жақшада берілген.

Аннотация на русском языке

Данная статья посвящена исследованию эффективности и особенностей внедрения новых технологий обучения (инновационных технологий) в педагогический процесс современной системы образования. Цель исследования – уточнить понятие и классификацию новых педагогических технологий, проанализировать их дидактический потенциал и возникающие трудности при использовании в организации учебного процесса. В статье использованы методы сравнительного анализа, обобщения, обзора научной литературы и нормативных документов. Со ссылкой на опыт школы-лицея «Жас Дарын» показано, как внедрение инновационных технологий связано с профессиональной подготовкой учителей [citation:2]. Результаты подтверждают роль новых технологий в повышении познавательной активности учащихся, развитии личности и улучшении качества образования. Также отмечены различия между технологией и методикой, а также педагогическо-организационные условия их внедрения. В заключении говорится, что системное использование инновационных технологий является решающим фактором успеха современного образования, и подчёркивается важность непрерывного повышения квалификации учителей и методической поддержки на государственном уровне. В статье не используются формулы. Библиографические ссылки оформлены в квадратных скобках.

Abstract in English

This article is devoted to the study of the effectiveness and features of the introduction of new learning technologies (innovative technologies) into the pedagogical process of the modern education system. The purpose of the study is to clarify the concept and classification of new pedagogical technologies, to analyze their didactic potential and the difficulties that arise when used in the organization of the educational process. The article uses methods of comparative analysis, generalization, review of scientific literature and regulatory documents. With reference to the experience of the Zhas Daryn school-lyceum, it is shown how the introduction of innovative technologies is related to the professional training of teachers [citation:2]. The results confirm the role of new technologies in increasing students' cognitive activity, personal development and improving the quality of education. The differences between technology and methodology, as well as the pedagogical and organizational conditions for their implementation are also noted. In conclusion, it is stated that the systematic use of innovative technologies is a decisive factor for the success of modern education, and the importance of continuous professional development of teachers and methodological support at the state level is emphasized. The article does not use formulas. Bibliographic references are formatted in square brackets.

Кіріспе

Қазіргі ақпараттық қоғамның жаңа талаптары білім беру сапасы мен мазмұнына да қатаң талаптар қойып отыр. ХХІ ғасырдың динамикалық өзгерістері аясында білім берудің басты мақсаты жай ғана білім беру емес, оқушыға өз бетінше білім алу, сыни тұрғыдан ойлау, шешім қабылдау және үздіксіз өзін-өзі жетілдіру қабілеттерін дамыту болып табылады. Осы мақсаттарға жету үшін оқытудың дәстүрлі, негізінен репродуктивті әдістерінің тиімділігі шектеулі болып саналады. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы оқытудың жаңа технологияларын енгізуді, білім беруді ақпараттандыруды мемлекеттік саясаттың басым бағыты ретінде бекітеді. Сондықтан педагогикалық процеске инновациялық технологияларды енгізу мәселесі өте өзекті болып отыр.

Зерттеудің теориялық маңыздылығы «педагогикалық технология», «оқыту технологиясы», «инновациялық технология» сияқты ұғымдарды нақтылауда, олардың арасындағы байланыс пен айырмашылықтарды айқындауда жатыр. Практикалық маңыздылығы – мектеп тәжірибесінде жаңа технологияларды қолданудың тиімді моделдерін әзірлеу және мұғалімдерге нақты әдістемелік ұсыныстар беру. Бұл мақаланың мақсаты – оқытудың жаңа технологияларын педагогикалық процеске енгізудің негізгі принциптерін, тиімділік көрсеткіштерін және қолдану ерекшеліктерін жан-жақты талдау, сондай-ақ оларды сәтті енгізуге кедергі болатын факторларды анықтау болып табылады.

Негізгі бөлім

«Педагогикалық технология» ұғымының эволюциясы және қазіргі түсінігі. «Технология» термині педагогикаға өндіріс саласынан ауысып, жүйелі, нәтижеге бағытталған әрекеттер кешенін білдіретін мағынада қолданыла бастады. Педагогикалық технология деп оқытуды ұйымдастырудың, оның барлық құрамдас бөліктерін (мақсат, мазмұн, әдістер, құралдар, бағалау) алдын ала жоспарланған және қайта өндіруге болатын модельге сәйкес жүргізудің тәсілі түсініледі. Оның негізгі сипаттамаларына мақсаттылық, жүйелілік, өлшемділік (диагностикалық бағалау), тиімділік (нәтижеге жету кепілдігі) және тұлғаға бағдарлылық жатады. Бұл тұрғыдан алғанда, педагогикалық технология дидактиканың тәжірибелік, қолданбалы жағы болып табылады және оны «қолданбалы дидактика» деп те атайды [1, б. 34].

Технология мен әдістеменің айырмашылықтары. Көптеген мұғалімдер «технология» мен «әдістеме» ұғымдарын шатастырады, алайда олар айтарлықтай ерекшеленеді. Әдістеме негізінен «не үшін?» (мақсат) және «не?» (мазмұн) сұрақтарына жауап береді, яғни оқыту мазмұны мен жалпы тәсілдерін таңдаумен айналысады. Ал технология «қалай?» сұрағына нақты, сатылы жауап береді: нақты жағдайда қандай қадамдар тізбегі, қандай құралдар мен формалар арқылы алдын ала белгіленген нәтижеге сенімді түрде жетуге болады. Әдістеме неғұрлым шығармашылыққа және мұғалімнің жеке шеберлігіне байланысты болса, технология стандарттауды, қайта өндіруді және нәтижені болжауды көздейді. Сондықтан технология әдістемені жүзеге асырудың тиімді жолы ретінде қарастырылады [2, б. 78].

Жаңа (инновациялық) педагогикалық технологиялардың негізгі түрлері және олардың дидактикалық әлеуеті. Қазіргі білім беру тәжірибесінде кең таралған технологиялардың арасында мыналарды атап өтуге болады:
1. Дамыта оқыту технологиясы (Развивающее обучение). Бұл технология Л.С. Выготскийдің тұжырымдамасына негізделген. Оның мәні оқушының жеке интеллектуалдық даму деңгейін ескере отырып, оның «жақын даму аймағын» белсенді түрде игеруге бағытталуында. Мұғалімнің рөлі жаңа білімді дайын түрде беруде емес, оқушыға оны өзі тауып, құруына жағдай жасауда.
2. Модульдік оқыту технологиясы. Бұл технология оқу материалын жеке, логікалық тұтас блоктарға (модульдерге) бөлуге негізделген. Әрбір модульде нақты оқу мақсаты, оны меңгеру жолдары, бақылау және өзін-өзі бақылау құралдары болады. Бұл оқушыға өз оқу жылдамдығын реттеуге және жеке оқу бағытын құруға мүмкіндік береді.
3. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ). Бұл мультимедиа, интернет, интерактивті тақталар, білім беру платформалары мен бағдарламаларын оқу процесіне кеңінен интеграциялауды қамтиды. АКТ оқытудың көрнекілігін айтарлықтай арттырады, оқушының әлемдік ақпарат кеңістігіне қолжетімділігін қамтамасыз етеді және қашықтықтан оқытудың негізі болып табылады.
4. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту технологиялары. Бұған әртүрлі дискуссия әдістері, кейс-әдіс, проблемалық оқыту жатады. Олар оқушыға ақпаратты сыни тұрғыдан талдауға, дәлелдерді салыстыруға, қарама-қайшы пікірлерді талдап, өз қорытындысын жасауға үйретеді. Оқу мотивациясын арттыру үшін ойындау (геймификация) элементтері де кеңінен қолданылады.

Педагогикалық процеске жаңа технологияларды сәтті енгізудің шарттары мен кедергілері. Мектеп тәжірибесі көрсеткендей, технологияның өзі сапалы білім берудің кепілдігі емес. Оның тиімділігі бірқатар педагогикалық-ұйымдастырушылық шарттардың сақталуына тәуелді. Мысалы, «Жас Дарын» мамандандырылған мектеп-лицеінің жұмыс жоспарында «қазіргі білім беру технологияларын енгізу негізінде дамып келе жатқан білім беру ортасын құру» бағыты көрсетілген, сонымен қатар оқушылардың жеке қабілеттерін дамытуға қолайлы орта құру маңызды мәселе ретінде атап өтілген [citation:2]. Бұл шарттарға мыналар жатады: мұғалімнің технологияны меңгеру деңгейі мен оған сенімділігі; мектептегі техникалық жабдықтардың жеткіліктілігі; әдістемелік материалдардың болуы; оқу жоспарлары мен бағдарламаларының қажетті өзгерістерге бейімделуі; мектеп әкімшілігі мен әдіскерлердің белсенді қолдауы.

Дегенмен, практикада бірқатар кедергілер кездеседі. Біріншіден, кейбір мұғалімдер, әсіресе егде ұрпақ өкілдері, дәстүрлі әдістемелерге берік болуы және жаңа технологияларға деген қорқыныш сезімімен күресуі мүмкін. Екіншіден, технологияны енгізу мұғалім үшін қосымша уақыт пен күш-жігерді талап етеді, бұл жұмыс жүктемесінің артуына алып келеді. Үшіншіден, техникалық мәселелер (жедел интернеттің, компьютерлердің жетіспеуі) ауылдық жерлерде әлі де өзекті болып қала береді. Сондықтан, мұғалімдердің кәсіби даярлығы тек пәндік біліммен ғана шектелмеуі керек. Республикалық және облыстық деңгейдегі әдістемелік жұмыс жоспарларында, соның ішінде Ыбырай Алтынсарин атындағы Ұлттық Білім Академиясының нұсқауларына сәйкес, мұғалімдерді инновациялық технологиялармен таныстыруға, олардың тәжірибесін таратуға арналған арнайы іс-шаралар мен курстар көп көңіл бөлінуі тиіс [citation:1][citation:2].

Осылайша, жаңа педагогикалық технологияларды енгізу – бұл күрделі көп деңгейлі процесс. Ол тек жеке мұғалімнің ғана емес, барлық білім беру мекемесінің, тіпті бүкіл білім беру жүйесінің қабілеттілігі мен дайындығын талап етеді. Тиімділік тек технологияның таңдалуына емес, сонымен қатар оның оқу процесін ұйымдастырудың жалпы философиясы мен нақты жағдайларымен үйлесімділігіне байланысты болады.

Қорытынды

Жүргізілген талдау негізінде келесідей қорытындылар жасауға болады. Педагогикалық процесте оқытудың жаңа технологияларын қолдану – бұл қазіргі заманға сай білім берудің объективті талабы және оның сапасын арттырудың негізгі резервтерінің бірі. Инновациялық технологиялар (дамыта оқыту, модульдік оқыту, АКТ, сыни тұрғысынан ойлауды дамыту әдістері) оқушыны танымдық әрекеттің белсенді субъектісіне айналдыруға, оның білім алудағы тәуелсіздігін арттыруға және жеке дамуын тереңдетуге мүмкіндік береді.

Дегенмен, технологиялардың дидактикалық әлеуеті оларды тек құрал ретінде емес, оқыту философиясының көрінісі ретінде түсінуге және сәтті енгізуге байланысты. Бұл үшін мұғалімнің рөлі түбегейлі өзгеруі керек: ол білім берушіден оқу процесін ұйымдастырушыға, ынталандырушыға және кері байланыс берушіге айналуы тиіс. Сонымен қатар, мектеп тәжірибесі көрсеткендей, инновациялық технологияларды енгізу мұғалімдердің үздіксіз кәсіби даярлығы мен жан-жақты әдістемелік қолдаусыз тиімді бола алмайды. Мемлекеттік деңгейде әдістемелік нұсқауларды әзірлеу және оқу орындарын тиімді жұмыс жоспарларымен қамтамасыз ету аса маңызды.

Болашақта білім беруді цифрландыру және жасанды интеллект сияқты технологиялардың бірігуі одан әрі тереңдеетіні болжамдануда. Сондықтан Қазақстан мектептерінде жаңа педагогикалық технологияларды енгізу жұмысын жүйелі жалғастыру, бұл бағыттағы әрбір мұғалімнің жеке жауапкершілігін арттыру және олардың жаңашылдық белсенділігін ынталандыру қажет. Тек осы жағдайда ғана білім беру жүйесі қоғамның өзгеріп жатқан талаптарына толықтай жауап бере алады.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. – 2007 жылғы 27 шілде (өзгерістерімен).
2. «Жас Дарын» мамандандырылған мектеп-лицейінің 2024-2025 оқу жылындағы оқу-тәрбие жоспары. – Павлодар, 2024 [citation:2].
3. Селевко Г.К. Қазіргі білім беру технологиялары. – М.: Халықтық білім, 1998. – 256 б.
4. Вербицкий А.А. Активное обучение в высшей школе: контекстный подход. – М.: Жоғары мектеп, 1991. – 207 б.
5. Mayer, R. E. The Cambridge Handbook of Multimedia Learning. (2nd ed.). – New York: Cambridge University Press, 2014. – 930 p.
6. Ыбырай Алтынсарин атындағы Ұлттық Білім Академиясының әдістемелік нұсқаулары (2025-2026 оқу жылы) [citation:1].
7. Hattie, J. Visible Learning: A Synthesis of Over 800 Meta-Analyses Relating to Achievement. – London: Routledge, 2009. – 378 p.
8. UNESCO. Education for Sustainable Development Goals: Learning Objectives. – Paris: UNESCO, 2017. – 62 p.
9. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html (қаралған күні: 11.12.2025).