Теміржол дегеніміз-байланыстыру қазығы, бұл қала мен ауылдың, өндірістің арасындағы байланыстардың пайда болуының жарқын көрінісі.

Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының Теміржол саласын және ондағы автоматика телемеханика және байланыс саласын зерттеу немесе дамыту маңызды мәселелердің бірі.

Теміржол көлігіндегі автоматика, телемеханика және байланыс саласында, оның ішінде кеңінен қолданылып жүрген автоблокировка, электрлік және диспетчерлік орталықтандырудағы жоғары жиіліктегі телефон аппаратурасындағы, абонентті және дыбыстық телеграфиядағы автоматты телефон станцияларындағы, аппаратуралардағы әртүрлі технологиялық байланыс пен дискретті ақпарат таратулар даму үстінде екені анық. Соның ішінен жоғары жылдамдықты көлік қозғалысының автореттеу жүйесі мен базалық микропроцессорлардың заманауи басқару жүйесіне микропроцессорленген электрлік орталықтандырудағы көптаңбалы локомотивті сигнализация, диспетчерлік орталықтандыруларға басты назар аударылып жатыр.

Теміржолдағы автоматика және телемеханика құрылғыларын электр қоректендіру үшін түзеткіштер, жартылайөткізгішті түрлендіргіштер, химиялық ток көздері, дизель-электрлі агрегаттар және т.б. пайдаланылады. Осы жабдықтардың барлығы электр қоректендіру құрылғыларын кернеу және токпен берілген автоматика және телемеханика аппаратураларын энергиямен қамтушылар құрамына кіреді.

Әр түрлі электротехникалық құрылғылардың жұмыс атқаруы үшін белгілі бір параметрлері бар ( кернеу, жиілік, фазалардың саны) және белгілі бір сапа көрсеткіштері бар (тұрақсыздық, кернеудің амплитудасы және тағы басқа) электр энергиясы қажет. Электр энергия көздерін қабылдағыштармен әр түрлі түрлендіргіштер арқылы сәйкестендіреді.

Күрделі шығындарды және эксплуатациялық шығындарды азайту үшін, темір жол көлігінде байланыс аппаратураларын біріктіреді және арнайы жабдықталған ғимараттарда орналастырылады. Бірінші ретті байланыс желісін ұйымдастырғанда, жабдықтарды желілік-аппараттық цехтерде (ЖАЦ) орнатады, ал екінші ретті байланыс желілерін ұйымдастырғанда, телефон және телеграф бекеттерінің ғимаратына орнатылады. Алып бекеттердегі және темір жол тораптарындағы барлық байланыс жабдықтары байланыс үйлері деп аталатын, жеке қызметтік-техникалық ғимараттарда орналасады.

Негізінен жоғары жылдамдықты көлік қозғалысының автореттеу жүйесі мен базалық микропроцессорлардың жаңа заманғы басқару жүйесіне микропроцессорленген электрлік және диспетчерлік орталықтандыруларға басты назар аударылып жатыр.

Бұл жабдықтардың барлығы электрқоректендіру құрылғыларын кернеумен, токпен берілген автоматика және телемеханика аппаратураларын энергиямен қамтушылар құрамына кіреді.

Электрқоректендіру құрылғыларындағы аккумуляторлық батареялар тұрақты ток көздерінің қосымша қызметін атқару үшін қолданылады, ДО және ЭО құрылғыларын үздіксіз электр қорек көздерімен қамтамасыз етеді.

Негізгі мақсаты ЭО мен электрқоректендіру құрылғыларының қазіргі уақыт талабына сай, яғни жылдам, тез, әрі қауіпсіз, сенімді іс-әрекет етуі болып табылады. Теміржолдағы өткізу қабілеттілігі мен пойыздар қозғалысының қауіпсіздігін арттыру үшін электрқоректендіру құрылғылары сенімді жұмыс істеуі керек.

 Мысалға, Алматы темір жол көлігі колледжінде жыл сайын «Үздік мамандық» байқауы өтеді. Сол байқауда студенттер өздері оқып жатқан мамандықтары бойынша макет дайындайды. Жоғарыдағы макет «Автоматика, телемеханика және темір жол көлігін басқару» мамандығында оқу білім алатын студенттер еңбегі.

Қазіргі кездегі электр қоректендірудің қажетті талабының бірі – эксплуатациялық шығынды максималды түрде қысқарту. Оған күту және сақтау құрылғыларындағы персоналға кеткен қызмет көрсету уақыты, өндірістік профилактикалық өлшеу мен технологиялық жөндеу телімінің ағымдағы жөндеулердің тексерулері жатады.

Әлдеқайда сенімді жұмыс істейтін жартылайөткізгішті құралдарды пайдалану арқасында және күрделі механикалық реттеуді қажет етпейтін, релелік құрылғыларға қарағанда периодтық тексерулердің тез жүзеге асуы электрқоректендіру аппаратураларын тексеру мен жөндеуге кеткен уақытты біршама қысқарта түседі.

Электр қоректендіру сұлбасын құрған жағдайда аппаратураны өндіруге кеткен капитал шығыны қысқарады. Мысалы, біруақытта жұмыс істейтін зарядталған құрылғы мен тұрақты токтағы түрлендіргішпен біріккен, көп рет қолданылған, жуықтап алғанда барлық детальдарды құрайтын бір ғана құрылым.

Релелік қорғаныс пен автоматика аспаптары жұмыс істеуі үшін оперативті ток қажет. Оперативті ток деп релелік қорғаныс пен автоматиканың екіншілік тізбегімен өтетін, сонымен қатар сигнализация және басқару тізбегімен өтетін токты айтады. Релелік қорғаныс пен автоматика аспаптарының қоректену сұлбасы екі түрлі нұсқауы қолданылады – біреуі тұрақты оперативті және айнымалы оперативті ток.

ЭО постысының аккумуляторлық батареялары релелердің, оперативті-технологиялық байланыс сұлбаларының құрылғыларын 2 сағат бойы апат жарығын қоректендіруі қажет және 6 сағат бойы кіру бағдаршамындағы оттарды резервтік қоректендіруі тиіс. Электрлік орталықтандыру постына сыртқы айнымалы токтағы қоректендіру көздерін еңгізу үшін, сондай-ақ құрылғыларды қоректендіруге аккумуляторлық батареяларды қосалқы зарядтауға қажетті, әртүрлі кернеудегі айнымалы және тұрақты токқа түрлендіру үшін, қалқанды қоректендіру қондырғыларын қолданады.

Қазіргі уақыттағы электрлік орталықтандыру жүйелері бағдаршамдардың орталық қоректену, бұрмалық электр жетектер, рельс тізбектері мен бекеттік оперативті – технологиялық байланыс екі бағытты парктік байланыс, пойызды радиобайланыс және бұрмаларды қарлардан пневматикалық тазалау құрылғылары арқылы сипатталады

Отанымыздағы теміржолдың көпшілігі айнымалы токпен электрленген. Теміржолдағы автоматика және телемеханика құрылғылары, элетрқоректендірудің бірінші категориясына қатысады және негізінен тұрақты токта жұмыс істейді. Тұрақты токты қабылдап алу үшін жартылай өткізгішті шұра пайдаланатын ток түзеткіш құрылғысы қолданылады.

Электрэнергияны үнемдеу – негізгі міндеттің бірі болып табылады. Электрэнергия шығынын үнемдеп пайдалану аккумулятордың азырақ сыйымдылығын қолдануға мүмкіндік береді, яғни сирек кездесетін материаларды үнемдеуге септігін тигізеді. Екіншілік қоректену көздеріндегі пайдалы әсер коэффицентінің көбею саны мен батареяның зарядтау режимінің ең керектісін, қажеттісін қолдану электрэнергияны үнемдеудің ең басты мақсаты болып табылады.