КІРІСПЕ

Зерттеу өзектілігі: Қазіргі уақытта әлемде төртінші технологиялық революция болып жатыр: ақпараттың қарқынды ағыны, жоғары технологиялық инновациялар мен әзірлемелер біздің өміріміздің барлық салаларын өзгертсе, қоғам сұранысы мен жеке тұлғаның қызығушылықтарын да өзгертіп жатыр. Робототехника, құрастыру, бағдарламалау, үлгілеу, 3D-жобалау және тағы басқа – бұның бәрі енді дүниежүзінің қазіргі оқушыларын қызықтырады. Бұл қызығушылықтарды жүзеге асыру үшін анағұрлым күрделі дағдылар мен құзыреттер керек. Технологиялардың қарқынды дамуының арқасында жаңа мамандықтар пайда болып жатыр, STEАM мамандарға, ертеңгі күннің мамандықтарына сұраныс жаппай өсіп жатыр. Келешектің мамандарына жан-жақты дайындық пен жаратылыстану ғылымдары, инженерия, технологиялар мен математиканың әр түрлі білім беру салаларынан алынған білім керек. STEAM бұл тек оқыту бағдарламасы емес, бұл әр оқушының ерте жастан алған білімін өз қолына алатын және қай салаға дайын екендіктерін анықтаған кезде сол бағытта өзін-өзі дамытуға қолдау көрсететін бағдарлама. Ғылым, математика, технологиялар,өнер және инженерия сияқты басты академиялық салаларды оқытудың біріктірілген тәсілі STEАM (science, technology, engineering ,art and mathematics) зор сұранысқа ие.

1.1 STEAM оқыту – қазіргі заманғы білім беру жүйесіндегі жаңа технология

ХХІ ғасырдағы ақпараттық қоғамның қарқынды дамуы жаһандану, экономикадағы бәсекелестіктің күшеюі, автоматтандыру, цифрландыру, желілік мәдениеттің құндылықтар жүйесінің таралуы және т.с.с. сияқты әлеуметтік-мәдени және экономикалық тенденциялардың маңыздылығын барған сайын анықтайды. Қазіргі заманғы білім беру тенденциялары:

1. Білім беруді дараландыру және даралау. Оқытудың жеке траекториясын және клиенттердің қажеттіліктері үшін қажетті құзыреттіліктерді қалыптастыру.

2. Білім беруді прагматизациялау. Білім беру мекемелерін экономика мен қоғам қажеттіліктеріне бағыттау, жұмыс берушінің нақты сұраныстары негізінде білім беру бағдарламаларын қалыптастыру, тәжірибеге бағытталған зерттеулерді дамыту.

3. Өмір бойы білім алу. Ақпараттық-технологиялық фондағы жылдам өзгеріс адамды өмір бойы бірге жүретін білім берудің үздіксіздігін қамтамасыз ететін фактор ретінде.

4. Оқытушы топтар және практикалық қоғамдастықтардағы жобалық білім беру. Жұмыс міндеттерінің күрделене түсуіне байланысты жаңа экономиканың шешуші бірлігі бір құзыреттілік жиынтығы бар жеке дарынды жеке тұлға емес, әр түрлі қызмет салаларындағы құзыреттілігі бар, функционалдық немесе жобалық тапсырмаларды орындауға қабілетті команда болып табылады, мұнда әр қатысушы өзінің жұмыс аймағына жауап береді.

5. Білім берудің геймификациясы. Ойын белгілі бір ережелерге сәйкес белгілі бір жағдайларда ашылатын бірлескен іс-әрекеттерде мақсатқа жету тәсілі ретінде [1-3].

Сонымен қатар, қазіргі білім берудің маңызды міндеттерінің бірі - «болашақ дағдыларын» дамыту - сауаттылықтың негізгі түрлері мен ХХІ ғасырдың негізгі құзыреттіліктері, оған:

1. зейін мен зейінді басқару;
2. эмпатия және эмоционалды интеллект;
3. ынтымақтастық (жұмыс пен оқудың әртүрлі аспектілеріне енуі керек сыни дағды ретінде);
4. сыни, проблемалық, жүйелік, ынтымақтастық және шығармашылық ойлау;
5. шығармашылық дағдылар;
6. пәнаралық ортада жұмыс жасау;
7. ХХІ ғасырдың сауаттылығы;
8. АКТ және медиа дағдылары, оның ішінде бағдарламалау және ақпараттық гигиена;
9. икемділік пен бейімділік;
10. жұмыстағы жауапкершілік (қоғамның басқа мүшелерімен өзара әрекеттесу этикасын және адамға бағдарланған қызметтердің жұмыс этикасын қоса) және т.б. кіреді[1, 2].

Сонымен бірге, STEAM білімі ерекше маңызға ие, ол әр түрлі ғылымдардың (Ғылым - жаратылыстану ғылымдары; Технология - технология; Инженерлік - инженерлік; Өнер - өнер, дизайн; математика - математика) мектеп оқушыларында инновациялық ойлауды қалыптастыру үшін қажет, бұл мемлекеттік басқару, экономика, бизнес, ғылым және білім жүйесінің жаңа векторының дамуын қамтамасыз ету үшін қажет[4-8].

Осылайша, бұл ғылыми жұмыстың мақсаты - Қазақстанда және шетелде STEAM білім берудің мәнін сипаттау және қазіргі заманғы мектеп оқушыларына және болашақ маман иелеріне ХХІ ғасырдың инновациялық ойлауы мен дағдыларын дамыту негізінде білім беруді қамтамасыз ететін STEAM технологиясын құру.

1.2 Болашақ мамандарды кәсіби даярлауда STEAM оқыту технологиясын ұйымдастырудың ерекшеліктері

Теориялық әдебиеттерді талдау білім берудегі STEM деп аталатын пәнаралық және қолданбалы тәсілдердің үйлесімі ХХ ғасырдың 90-шы жылдарының соңында АҚШ-та американдықтар күрделі проблемаға тап болған кезде - жоғары жақтан ұсыныстар болған кезде қалыптаса бастағанын көрсетеді. Бұл мектеп оқушылары мен студенттерді оқытудың жаңа тәсілдерін іздеу қажеттілігін анықтады, соның нәтижесінде STEM білім беру дамыды.

STEM білім беруінде басты орын (жаратылыстану ғылымдары, технология - технологиялар, инженерия - инженерия, дизайн, математика - математика деген аббревиатура) 1571 жылдан бастап жаратылыстану ғылымдарының айырмашылықтарын біртұтас тұтастыққа біріктіру практикасына берілген. , кәсіпкерлер мен заманауи зерттеушілер, STEM білімі қазіргі кезде ХХІ ғасырдағы мектептегі дәстүрлі оқыту формалары мен әдістеріне бағытталған үрдістерге байланысты ерекше өзектілікке ие болып, дамуға бағдарланған елдерде мемлекеттік деңгейде енгізілуде.

Мысалы, қытайлық алып Alibaba Group компаниясының негізін қалаушы Джек Ма: «Балаларды фабрикада жұмыс істеуге дайындауды тоқтатыңыз. Біз балаларды отыз жылдан кейін «158-мен» жұмыссыз қалатындай етіп оқытамыз. Д.Ма мұғалімдер балаларды машиналар сияқты болуға үйреткісі келеді, өйткені бұл ыңғайлы, бірақ іс жүзінде олар олардан адамгершілік қасиеттерді бойларына сіңіріп, олардан лайықты адамдар өсіп шығуы керек деп санайды. Бұл қасиеттер мен қабілеттер ең алдымен қытайлық кәсіпкерге эмоционалды интеллектке (EQ) және махаббат коэффициентіне (LQ) жатады. Д.Ма айтуынша, бұл дәл осы адамды роботтан ажыратады [6, 12].

Британдық зерттеуші Джордж Монбиоттың пайымдауынша, қолданыстағы білім беру жүйесі жұмысшыларды даярлауға бағытталған, олар болашақта машиналарда бірнеше сағат жұмыс істеуге мәжбүр болады және сол өнімдерді шығарады. Сондықтан мектептерге құрдастарымен де, мұғалімдермен де қарым-қатынас жасамай, біртектес тапсырмаларды ыждағаттылықпен және үнсіз орындауға үйретіледі. «Командада жұмыс істеу қабілеті және фабрикаларда сыни ойлау ынталандырылмаған» деп жазады Монбиот [6, 158 б.].

Сонымен қатар, соңғы онжылдықта ғалымдар, саясаткерлер мен бизнесмендер ұзақ уақыт бойы екінші рольге ие болған гуманитарлық білімнің құндылығы туралы көбірек айтады. Аналитикалық компаниялардың есептерінде әлеуметтік қызметкерлердің (психологтар, медбикелер, медбикелер, күтушілер және т.б.) жақын арада жұмыссыз қалуы ықтимал екендігі, ал кейбір мамандықтар роботтардың кінәсінен өз жұмысын тоқтататындығы айтылады [6, 13- 15].

Дүниежүзілік экономикалық форумның президенті Клаус Швабтың айтуынша, әлеуметтік жұмыс зауыт жұмысының орнын басады және сайып келгенде жақсы жалақы алады. Бұл жағдайларда эмпатияға қабілеттілік және басқа адамдармен тиімді өзара әрекеттестік құру қабілеті ерекше жоғары бағаланады [6, 158 б. ].

Пью ғылыми-зерттеу орталығы АҚШ-тағы Элон университетімен бірлесе отырып, қазіргі қоғамның үйлесімді дамуына қажетті білім берудің негізгі бағыттарын анықтау мақсатында технологиялар мен білім беру саласының мамандарына сауалнама жүргізді [6, 16, 17]. Сауалнамаға қатысқан сарапшылардың көпшілігі ХХІ ғасырдағы мектептер шығармашылыққа, дерексіз және сыни ойлауға үйрету керек, жағдайларға бейімделу және топта жұмыс істеу қабілеттерін дамыту керек деген пікірлерін білдірді. Сонымен қатар, мұның бәрін оқыту өте қиын екендігі атап өтіледі, өйткені бір уақытта мұғалімдердің өзін ешкім оқытпаған, енді оларды арнайы даярлау қажет. Осы сауалнаманың нәтижелері зерттеушілерге 2026 жылға қарай мектеп оқушыларына қандай-да бір дағдыларды қалыптастыруды талап етпейді, бірақ кейіпкерлердің белгілі бір қасиеттерін қалыптастырады деп болжауға мүмкіндік берді [6 7,16, 17].

1.3 Болашақ мамандарды кәсіби даярлауда STEAM оқыту технологиясын ұйымдастырудың шетелдік және отандық әдістемелері

STEM біліміне деген сұранысқа қарамастан, Австралия, Ұлыбритания сияқты елдердегі оқушылар мен студенттерді даярлауда «Оқу» (оқу және жазу) және «Өнер» (өнер) гуманитарлық компоненттерінің рөлі күннен-күнге сұранысқа ие болып келеді. , Израиль, Канада, Қытай, Сингапур, АҚШ дамушы елдерде де жедел түрде дамыды. Зерттеушілердің пікірінше, STEM білім беру моделін STEAM моделіне дейін жаңарту қажет, өйткені гуманитарлық компоненттер ынтымақтастық, коммуникация, креативті және сыни ойлау және т.б сияқты ХХІ ғасыр дағдыларын дамытуға белсенді ықпал ете алады [6, 18, 19].

Сонымен қатар, STEAM білім беруінде гуманитарлық компоненттерді қолданудың арқасында оқытудың көпсалалы тәсілі дамиды және пәнаралық байланыстардың тұрақты қалыптасуы қамтамасыз етіледі. Мектеп оқушыларына өмірлік дағдылар мен негізгі технологиялық дағдыларды бірлікте дамытуға мүмкіндік беріледі. STEM білім беру моделі өнімділіктің адамдық аспектілерін бағаламай тек техникалық дағдылар мен инновациялық идеяларды қалыптастыруды ұйғарды.Сондықтан Дартмут колледжінің салыстырмалы әдебиеттану және биохимия бойынша маманы П.Венкатесен былай деп жазады: «Молекулалық биология бойынша зерттеулер жүргізу кезінде , Мен әдебиеттану мен жаратылыстану ғылымдарының параллельдерін тым таңқаларлық деп таптым. Әдебиет теоретигі болу зертханада ғылыми қызметтің тиімділігін арттыруда ғана емес, ғылыми қызметтің мәнін дәлірек түсінуде де артықшылықтарға ие болуды білдіреді ».

Ұқсас пікір Нобель сыйлығының лауреаты, физик Уильям Д.Филлипстің жазбаларында келтірілген, ол былай дейді: «Өткенге көз жүгіртсем, мен мектепте сөйлеу мәдениеті (тіл және жазу) дағдыларын дамытуға бағытталған сыныптар дәл сондай болған менің жаратылыстану-математикалық бағыттағы ғылыми мансабымды дамыту үшін маңызды. Менің орта мектепте өткен пікірсайыс сайыстарына жеке қатысуым кейінірек ең жақсы ғылыми баяндамалар жасауға көмектесті, ал жазбаша мәдениетті дамытуға бағытталған тренингтер маған ең жақсы жұмыстар жазуға көмектесті деп сенемін».

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Форсайт «Детство 2030». [Электронный ресурс]. - URL: http://edu2035.org/ (дата обращения: 12.12.2018).
2. Форсайт образования 2035. [Электронный ресурс]. - URL: http://changelab.tilda.ws/ foresight2035 (дата обращения: 04.11.2018).
3. Государственная программа «Развитие образования» на 2013-2020 гг. -[Электронный ресурс]. - URL: https://минобрнауки.рф/документы/3409/ (дата обращения: 25.09.2018).
4. Hom, Elaine. What is STEM Education? [Электронный ресурс]. - URL: https ://www.livescience.com/43296-what-is-stem-education.html (дата обращения: 12.11.2018).
5. Teaching STEM. [Электронный ресурс]. - URL: https://teach.com/become/what-can-i-teach/stem/ (дата обращения: 07.10.2018).
6. Шатунова О. В. Новые подходы к технологическому образованию // Педагогические и социологические аспекты образования: материалы международной научно-практической конференции. - Чебоксары: «Издательский дом «Среда». - 2018. - С. 157-158.
7. Фролов А.В. Роль STEM-образования в «новой» экономике США // Вопросы новой экономики. - 2010. - № 4. - С. 80-91.
8. Национальная программа «Цифровая экономика Российской Федерации». [Электронный ресурс]. - URL: http://static.government.ru/media/files/9gFM4FHj4PsB79I5v7yLVuPgu4bvR7M0.pdf (дата обращения: 07.09.2018).