Аннотация: Бұл мақала жоғары оқу орындарында шет тілін оқыту үдерісін ұйымдастырудың негізгі формаларын (фронталдық, жеке, топтық, жұптық) талдауға арналған. Зерттеу оқытуды ұйымдастыру формаларын таңдаудың оқу тиімділігі мен студенттердің қарым-қатынас дағдыларының дамуына әсерін анықтауға бағытталған. Мақалада оқыту формаларының әрқайсысының педагогикалық сипаттамасы, артықшылықтары мен шектеуліктері, сондай-ақ оларды кәсіби бағытталған шет тілі сабақтарында тиімді үйлестіру жолдары қарастырылады. Зерттеу әдісі ретінде салыстырмалы талдау, әдебиеттерге шолу және жобалау (пікірсайыс) әдісінің қолданылуы сипатталады. Нәтижелер оқытудың әр түрлі формаларын оқу мазмұны мен мақсаттарына сәйкес біріктіріп қолданудың коммуникативтік құзыреттілікті дамытудың негізгі шарты екенін көрсетеді. Қорытындылай келе, оқытуды ұйымдастыру формаларын дидактикалық негізделген түрде таңдау мен үйлестіру жоғары оқу орнындағы шет тілі оқытудың сапасы мен тиімділігін айтарлықтай арттырады деген қорытынды жасалады.

Кіріспе

Қазіргі таңда Қазақстанның білім беру жүйесі әлемдік кеңістікпен интеграциялануға, отандық білімді халықаралық стандарттар деңгейіне көтеруге бағытталған. Бұл процесте шет тілдерін оқытудың сапасы мен тиімділігі ерекше маңызға ие, өйткені білім алушының болашақ кәсіби қызметінің сәттілігі айтарлықтай дәрежеде оның шет тіліндегі коммуникативтік құзыреттілігіне байланысты. Алайда, жоғары оқу орындарындағы практика көрсеткендей, тілдік емес мамандықтар бойынша оқитын студенттердің шет тілі деңгейі көп жағдайда төмен болып келеді және олардың оқу мотивациясы жеткіліксіз. Бұл мәселені шешу оқыту процесін ұйымдастырудың жаңа тәсілдерін іздестіруді талап етеді.

Оқытуды ұйымдастыру формалары – бұл оқу материалын игеру барысында оқушының іс-әрекетін басқару мен оқу әдістерін меңгерудің сыртқы ұйымдастырылу пішімі [1, б. 45]. Олар оқытушы мен студенттер арасындағы, сондай-ақ студенттердің өзара өзара әрекеттесуін реттейді. Дұрыс таңдалған және үйлестірілген оқыту формалары студенттердің танымдық белсенділігін арттырады, олардың тәуелсіз жұмыс істеу дағдыларын, шығармашылық қабілеттерін дамытады және шет тіліндегі қарым-қатынас жағдайларын жасауға мүмкіндік береді. Осы мақаланың мақсаты – жоғары оқу орнындағы шет тілі сабағында оқытуды ұйымдастырудың негізгі формаларын (фронталдық, жеке, топтық, жұптық) салыстырмалы талдау жасау және оларды тиімді қолданудың дидактикалық шарттарын анықтау. Зерттеудің өзектілігі оқыту формаларын таңдаудың теориялық негіздемесін нақты педагогикалық практикаға қолдану қажеттілігінде жатыр.

Негізгі бөлім

Педагогикалық тәжірибеде оқытуды ұйымдастырудың кең таралған формаларына фронталдық, жеке, топтық және жұптық жұмыс жатады. Олардың әрқайсысының өзіндік дидактикалық міндеттері, артықшылықтары мен шектеуліктері бар.

Фронталдық жұмыс – бұл оқытушының барлық сыныпты бір мезгілде бағыттайтын, ортақ тапсырмаларды орындайтын ұйымдастыру формасы. Бұл форма жаңа материалды енгізу, ережелерді түсіндіру, дәптермен жұмыс нәтижелерін тексеру кезінде тиімді. Алайда, оның кемшілігі студенттердің жеке ерекшеліктерін, олардың оқу жылдамдығы мен деңгейіндегі айырмашылықтарды есепке алмауы болып табылады. Оқытушы жұмыстың жалпы қарқынын орташаландыруға мәжбүр, бұл кейбір студенттер үшін материалды тым тез, ал басқалары үшін тым баяу меңгеруге әкелуі мүмкін [2, б. 112].

Жеке жұмыс әр студенттің өз қабілеті мен жылдамдығына сай тапсырмаларды орындауын қамтиды. Бұл форма студенттің тәуелсіздігін, өзін-өзі бағалау дағдыларын дамытуға, оқу жолын жекелендіруге мүмкіндік береді. Студент материалмен жеке жұмыс істеу барысында өз қателерін талдап, оларды түзете алады. Дегенмен, жеке жұмыстың ұзақ уақыт бойы пайдаланылуы студенттердің қоғамдасу қажеттілігін қанағаттандырмайды және олардың топта жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыруға кедергі жасауы мүмкін.

Топтық жұмыс (әдетте 3-5 адамнан тұратын шағын топтар) студенттердің өзара әрекеттесуін, пікір алмасуын, ортақ мәселені шешуге бірлесіп талпынуын талап етеді. Бұл форма күрделі тапсырмаларды (жобаларды дайындау, пікірталастарды ұйымдастыру, іс-әрекет ойындарын өткізу) орындау кезінде аса тиімді. Топтық жұмыс командалық жұмыс дағдыларын, жауапкершілік сезімін дамытады, сонымен қатар жеке студенттердің қызығушылығын арттырады, өйткені олар өз идеяларын топ алдында қорғайды. Алайда, топтық жұмысты сәтті ұйымдастыру үшін оқытушының мұқият дайындығы қажет: тапсырмаларды анық белгілеу, рөлдерді тағайындау, уақытты тиімді бөлу, жұмыс барысын бақылау. Топтық жұмысты бағалау кезінде қиындықтар туындауы мүмкін, егер топ мүшелерінің жеке үлесі бірдей болмаса.

Жұптық жұмыс топтық жұмыстың бір түрі ретінде қарастырылады және диалогтық сөйлеу дағдыларын (сұрақ қою-жауап беру, келіссөз жүргізу, қарапайым рөлдік ойындар) жаттықтыру үшін өте қолайлы. Бұл үлкен топтарға қарағанда студенттерге қарым-қатынас жасауға көбірек мүмкіндік береді және сыныптағы психологиялық ауыртпалықты азайтады.

Шет тілі сабағында осы формаларды бір-бірімен үйлестіру өте маңызды. Мысалы, жаңа лексикалық материалды фронталдық түрде енгізуге болады, содан кейін оны жұптарда (диалог құрастыру) немесе шағын топтарда (жағдайлық ойын) бекітуге болады. Тілдік грамматикалық құрылымды меңгеру үшін алдымен фронталдық түсіндіру, содан кейін жеке жаттығуларды орындау, ал соңғы кезеңде сол құрылымды пайдаланатын шағын топтық жобаны дайындау тиімді болып табылады. Бұл кешенді тәсіл материалды әртүрлі деңгейде өңдеуге мүмкіндік береді: танымдық (түсіну), репродуктивті (қайталау) және өнімді (шығармашылық қолдану).

Қазақстан жағдайында, әсіресе тілдік емес мамандықтарда шет тілі сабағында оқыту формаларын үйлестіруде кәсіби бағытты ескеру қажет. Мысалы, техникалық университет студенттерімен өз мамандығына қатысты техникалық мәтіндермен жұмыс жасау кезінде жеке оқу мен талдау (техникалық сипаттамаларды түсіну), содан кейін шағын топтарда қысқаша презентациялар дайындау қолданылуы мүмкін. Бұл тәсіл студенттердің кәсіби лексиканы игеруін тереңдетіп қана қоймай, болашақ маман ретінде қажетті қарым-қатынас дағдыларын дамытады.

Оқытуды ұйымдастыру формаларын таңдау кезінде оқытушы мына факторларды ескеруі тиіс: сабақтың мақсаты мен мазмұны, студенттердің тілдік деңгейі мен психологиялық ерекшеліктері, уақыт ресурстары, материалдық-техникалық жасақтама. Тиімді оқыту үшін бір сабақ ішінде әртүрлі формаларды икемді түрде ауыстырып отыру қажет, бұл студенттердің белсенділігін сақтап, олардың шаршауын болдырмайды.

Қорытынды

Осылайша, жоғары оқу орнында шет тілін оқыту үдерісін ұйымдастырудың бір түрі жоқ, бірақ оқытушының педагогикалық арсеналындағы әртүрлі формалардың жиынтығы бар. Фронталдық, жеке, топтық және жұптық жұмыс формаларының әрқайсысы өз дидактикалық функциясын атқарады және белгілі бір оқу мақсаттарын шешуге бағытталған. Шет тілі пәнінің негізгі мақсаты – коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру болғандықтан, сабақтың басым бөлігін студенттердің белсенді қарым-қатынас әрекетіне арналған топтық және жұптық жұмыс түрлері алып жатқаны дұрыс. Дегенмен, бұл фронталдық және жеке жұмыстың мәнсіз екенін білдірмейді; олар да өз орнын тауып, материалды меңгерудің алғашқы кезеңдерінде және жекелендірілген тапсырмаларды орындау кезінде қажет.

Сабақтың жоғары тиімділігі осы формаларды оқыту мазмұны мен нақты педагогикалық жағдайға сай етіп, дидактикалық негізделген түрде үйлестіре білуден туады. Оқытушының кәсіби шеберлігі дәл осында – студенттердің қызығушылығын оятып, оларды белсенді ізденіске тартатын, сонымен бірге қажетті білім мен дағдыларды қалыптастыратын оқу жағдайларын құра білуде. Болашақ зерттеулер цифрлық құралдарды (онлайн платформалар, бірлескен документтермен жұмыс) оқытуды ұйымдастырудың дәстүрлі формаларымен үйлестірудің тиімді үлгілерін әзірлеуге бағытталуы мүмкін.

Әдебиеттер тізімі

1. Құсайынов, Ә.Б. Педагогика: Оқу құралы. – Алматы: «Қазақ университеті», 2018. – 420 б.
2. Пассов, Е.И. Коммуникативтік шет тілі оқыту әдістемесінің негіздері: теория және практика. – М.: Орыс тілі, 2010. – 276 с.
3. Harmer, J. The Practice of English Language Teaching. – 5th Edition. – Harlow: Pearson Longman, 2015. – 446 p.
4. Johnson, D.W., Johnson, R.T., & Smith, K.A. Cooperative Learning: Improving University Instruction by Basing Practice on Validated Theory // Journal on Excellence in University Teaching. – 2014. – Vol. 25, No. 3&4. – P. 1-26.
5. Беспалько, В.П. Педагогика және прогрессивті оқыту технологиялары. – М.: Педагогикалық қоғам, 2010. – 336 с.
6. Brown, H.D. Teaching by Principles: An Interactive Approach to Language Pedagogy. – 3rd Edition. – White Plains, NY: Pearson Education, 2007. – 569 p.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html