«Сақ болыңыз, сағынбаңыз» — қайғы мен махаббаттың екі жағы. Қазақ халқының сөз мәдениеті – терең философиялық ой мен сезімнің ғажайып үйлесімі. Оның ішінде «Сақ болыңыз, сағынбаңыз» деген сөз тіркесі ерекше орын алады. Бұл сөздер жиі жол айырысында, қоштастық сәтінде, кейде ауыр қайғы кезінде айтылады. Бірақ оның сыртқы қарапайымдылығы астында терең мән, екі қарама-қарсы, бірақ бір-бірін толықтыратын сезім жатыр: қауіпсіздікке деген тілек пен жан толғанысы.

«Сақ болыңыз» – бұл адамға денсаулық, қауіпсіздік, сыртқы әлемнен қорғаныс тілеу. Бұл сөз – қамқорлықтың, қорғаныштың белгісі. Ерте заманнан бері қазақтар жолға шыққан адамға «сақ бол» деп тілек айтқан. Себебі жол – қауіп-қатерге толы. Алайда бүгінгі таңда «сақ болу» тек физикалық қауіпсіздікке ғана емес, сонымен қатар рухани тепе-теңдікке, қоғамдық қысымнан, теріс ықпалдардан сақ болуға да қатысты.

«Сағынбаңыз» деген сөз болса, керісінше – ішкі дүниеге, сезімге, жүрекке қатысты. Бұл – «мен сізді ұмытпаймын», «сіз маған қымбат» деген сезімнің жұмсақ әрі нәзік білдірілуі. Бірақ мұндағы «сағынбаңыз» деген сұраныс – шын мәнінде тілектен гөрі, қорқыныш. Яғни: «Мен сізді қатты сағынамын, сондықтан сіз мені сағынбаңыз» деп айтқанда, адам өз сезімін ауырпауы мақсатында және басқа адамды сағыныштық сезімнен қорғауы үшін осылай айтады. Бұл – өзара байланыстың, құндылықтың белгісі.

Бірақ неге бұл екі сөз бірге айтылады? Себебі адам өмірінде сыртқы қауіп пен ішкі қайғы – екеуі де тең қауіпті. Біреуі денені зақымдаса, екіншісі – жандандырады. Сондықтан «сақ болыңыз» деген сөз арқылы адам денсаулығына, қауіпсіздігіне үміт артады, ал «сағынбаңыз» деген сөз арқылы – рухани байланысты сақтауға тырысады.

Қазіргі заманда бұл сөздердің маңызы одан да арта түсті. Әлем жылдам өзгеріп, адамдар бір-бірінен алыстап барады. Технологиялар арқылы байланыс оңай болса да, шынайы сезімдер күннен күнге сиреп барады. Сондықтан «сақ болыңыз, сағынбаңыз» деген сөз – тек қоштастық сөзі ғана емес, сонымен қатар адамзаттың қайта бірігуіне, бір-біріне деген мейірім мен сенімін сақтауына шақыру.

Бұл сөз тіркесінің тереңдігі – оның қарама-қайшылықтағы үйлесімінде. «Сақ болыңыз» – сыртқа қаратылған қорғаныш, ал «сағынбаңыз» – ішкі дүниеге қаратылған сенім. Бірі – дененің қауіпсіздігін сақтаса, екіншісі – жанның байланысын үзбейді. Бұл екі сөз бірігіп, адамның толық құнды өмір сүруі үшін қажетті екі нәрсені – денсаулық пен махаббатты – бір уақытта тілейді.

Ежелгі қазақтарда «сағыну» – тек қана кездеспегендіктен туындайтын қайғы емес, керісінше, рухани байланыстың белгісі болған. Адам сағынғанда, ол екінші адамға деген сыйластығы мен құрметін көрсеткен. Сондықтан «сағынбаңыз» деген сөз – қарапайым өтініш емес, құрмет пен құндылықтың белгісі.

Қазіргі қоғамда адамдар көбінесе «сақ бол» деген сөзді ғана айтады. Ал «сағынбаңыз» деген сөз күннен күнге сиреп, кейде ұятты, кейде артық сезімділік деп қабылданады. Бірақ шындығында, дәл осы сөз – адамның адамға деген қажеттілігін, құндылығын еске салады. Ол – біз бір-бірімізсіз өмір сүре алмайтынымыздың дәлелі.

«Сақ болыңыз, сағынбаңыз» – бұл тек сөз емес, бұл – мәдениет. Бұл – бір-біріміздің өміріне қатысуға, қамқор болуға, есті болуға деген шақыру. Бұл сөздер арқылы біз бір-бірімізге: «Сен маңыздысың, сенің қауіпсіздігің мен үшін маңызды, сенің естігің мен үшін құнды» дейміз.

Сондықтан да, бұл сөздерді айтқан кезде – олардың мәнін сезіну керек. Олардың арқасында біз өзіміздің адам екенімізді, басқа адамдарға қажет екенімізді, және олар да бізге қажет екенін еске түсіреміз. Қазақтың бұл қарапайым, бірақ терең сөзі – бүгінгі заманның ең қажетті моральдық кодексіне айналуы мүмкін.

Сондықтан келесі жолы кімдір қоштасатын болсаңыз, тек «сау бол» деп қалмаңыз. «Сақ болыңыз, сағынбаңыз» деген сөздің барлық тереңдігімен айтыңыз. Себебі ол – сіздің жүрегіңіздің сөзі, сіздің мәдениетіңіздің белгісі, сіздің адамдық құндылығыңыздың көрінісі.

Ақпарат көзі:

1. "Алаш ертегілері", Зияткерлік технологиялар институты, Алматы - 2025 жыл.
2. «Алаш ертегілері» — тамырымызды танытатын рухани сәуле, Әдістеме журналы 20-2025