Түйіндеме. Қазіргі уақытта косметикалық гельдер тері күтімінде кеңінен қолданылатын заманауи өнімдер санатына жатады. Бұл өнімдер тек эстетикалық ғана емес, сонымен қатар терапиялық әсерімен ерекшеленеді. Косметикалық гельдер құрамында белсенді ингредиенттердің болуына байланысты теріге тез сіңіп, оны нәрлендіріп, қорғап және ылғалдандырады. Әсіресе, табиғи компоненттерге негізделген гельдерге сұраныс артып келеді, өйткені тұтынушылар экологиялық таза және қауіпсіз өнімдерді пайдалануды қалайды.[1] 

Кілт сөздер: Гель, нарықтық зеттеу, косметикалық гель, Қазақстан Республикасының фармацевтикалық нарығы.

Аннотация. В настоящее время косметические гели относятся к категории современных продуктов, которые широко используются в уходе за кожей. Эти продукты отличаются не только эстетическим, но и терапевтическим эффектом. Косметические гели быстро впитываются в кожу из-за наличия в ней активных ингредиентов, питают, защищают и увлажняют ее. Особенно растет спрос на гели на основе натуральных компонентов, поскольку потребители предпочитают использовать экологически чистые и безопасные продукты.[1]

Ключевые слова: Гель, рыночный гель, косметический гель, фармацевтический рынок Республики Казахстан.

Abstract. Nowadays, cosmetic gels belong to the category of modern products that are widely used in skin care. These products are characterized not only by their aesthetic but also therapeutic effects. Cosmetic gels are quickly absorbed into the skin due to the presence of active ingredients, nourish, protect and moisturize the skin. The demand for gels based on natural ingredients is especially increasing as consumers prefer to use eco-friendly and safe products.[1] 

Key words: Gel, market gel, cosmetic gel, pharmaceutical market of the Republic of Kazakhstan.

Зерттеу жұмысының өзектілігі: Косметикалық нарықта табиғи шикізатқа негізделген өнімдерге сұраныстың артуы инновациялық технологияларды қолдану қажеттілігін туындатады. Сонымен қатар, Қазақстанның табиғи өсімдіктері косметикалық гельдер өндірісінде қолдану үшін үлкен әлеуетке ие, бұл ішкі нарықты жоғары сапалы отандық өнімдермен қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. [2]

Зерттеу жұмысының мақсаты: Косметикалық гельдің өндірісі мен медицинада қолдануының заманауи аспектілерін зерттеу, олардың тиімділігін, қауіпсіздігін және Қазақстан Республикасының фармацевтикалық нарығын зерттеу. 

Зерттеу жұмысының міндеттері: Косметикалық гельдерді өндіру технологияларын зерттеу және бағалау. Қазақстан Республикасының фармацевтикалық нарығын талдау және бағалау.

Әдеби шолу. Гель, жақпа май, линимент және паста сияқты жұмсақ дәрілік формаларының химиялық сипаты, агрегаттық күйі, тағайындалуы, биологиялық белсенділігі бойынша әр түрлі компоненттерді біріктіруге болатын ең оңтайлы дәрілік түрі болып табылады.[3] Мұны тұтқыр ортада физикохимиялық процестердің (гидролиз, тотығу, т.б.) әлдеқайда баяу жүруімен түсіндіреді. Жоғарыда айтылғандардың барлығына қазіргі заманғы крем, жақпа май және вазелин негіздері белсенді заттарды 16-18 сағат ішінде бөліп шығаруға мүмкіндік беретінін қосуға болады. Бұл жоғары тиімділік пен қолданудың ең аз жиілігі, бұл қауіпсіздікті, пайдалану мен пайдаланудың жеңілдігін білдіреді [4].

Гельдер – гидрофильді негіздегі жұмсақ консистенциялы косметикалық өнімдер. Олар суда жақсы еритін, тез сіңетін және теріні ауырлатпайтын қасиеттерімен ерекшеленеді [5].

Отандық фармацевтикалық нарықты дамытудың қазіргі кезеңінде тіркелген дәрілік препараттардың саны тиісті дәрілік нысандары бар 8160-тан астам атауды құрайды. Осылайша, жұмсақ дәрілік формалардың үлесіне 445 атау келеді, бұл тіркелген дәрілік препараттардың жалпы санының 5,5% құрайды[6]. Жұмсақ дәрілік заттар-" жақпа", әр түрлі консистенциялы пластикалық-серпімді-тұтқыр ортасы бар сыртқы қолдануға арналған жиынтық дәрілік топ, олар нақты жақпа, паста, крем, гель, линиментпен ұсынылған.[7]

 ҚР нарығында жұмсақ дәрілік формалардың таралу келтірілген, жақпа басқа жұмсақ дәрілік формалардың ішінде жетекші болып табылады -37 %; кремдер -29%, гельдер – 29%, линименттер – 2%, пасталар – 2%, патчтар – 1% құрайды.

Қазақстан Республикасының фармацевтикалық нарығына жұмсақ дәрілік нысандағы дәрілік заттар 100-ден астам шет елдің (Германия, Австрия, Португалия, Бельгия, Швейцария, Польша, Венгрия, Словения, Италия, Эстония, Үндістан, Иран, Ресей және т.б. фармацевтикалық компанияларынан келіп түседі.[8]

Қазақстан Республикасының нарығында жұмсақ дәрілік нысандардың шетелдік өндірушілері:

1. Германия: "Лихтенхельд Пекана Натурхейльмиттель" компаниясы 12 мазь, 11 гель, 1 паста және 10 крем өндіреді. Нарықтағы үлесі 8,6%.
2. Индия: "Lupin", "Ranbaxy", "Microlabs", "Glenmark", "Agio" компаниялары 7 мазь, 23 гель және 22 крем өндіреді. Нарықтағы үлесі 12,7%.
3. Швейцария: "Novartis" компаниясы 1 мазь, 7 гель, 1 паста және 1 крем өндіреді. Нарықтағы үлесі 2,5%.
4. Польша: "Jelfa" компаниясы 7 мазь, 6 гель, 1 паста және 4 крем өндіреді. Нарықтағы үлесі 4,6%.
5. Венгрия: "Gedeon Richter" компаниясы 4 мазь, 1 гель және 3 крем өндіреді. Нарықтағы үлесі 2,0%.
6. Италия: "Shering" компаниясы 3 мазь, 4 гель және 9 крем өндіреді. Нарықтағы үлесі 4,1%.
7. Ресей: "Нижфарм Биосинтез" компаниясы 34 мазь, 13 гель, 1 паста, 4 линимент және 9 крем өндіреді. Нарықтағы үлесі 15,6%.
8. Украина: "Дарница Киевмедпрепарт" компаниясы 6 мазь, 4 гель, 1 паста және 5 крем өндіреді. Нарықтағы үлесі 3,8%.
9. Беларусь: "Борисов МПЗ" компаниясы 10 мазь, 1 гель, 1 линимент және 1 крем өндіреді. Нарықтағы үлесі 3,6%.
10. Бельгия: " Алкон-Куврер Шеринг-Плау Лабо Н.В." компаниясы 7 мазь және 3 гель өндіреді. Нарықтағы үлесі 2,5%.

Жоғарыда келтірілген мәліметтерден жұмсақ дәрілік формалардың тіркелген барлық санының 92% - ы жақын және алыс шетелдерден импортталатыны белгілі.[9]

Отандық өндірушілерді Нобел АФФ, Шаншаров-Фарм, Фармация 2010 және басқалары ұсынады. Айта кету керек, барлық өндіруші зауыттар GMP стандарттары бойынша жұмыс істейді.[10]

Қазақстан Республикасының нарығындағы жұмсақ дәрілік нысандардың отандық өндірушілері:

1. Нобел АФФ: 3 мазь, 7 крем, 2 гель өндіреді. Нарықтағы үлесі 3,1%. GMP стандарттары бойынша жұмыс істейді.
2. Шаншаров-Фарм: 6 мазь, 1 паста, 1 линимент өндіреді. Нарықтағы үлесі 2,0%. GMP стандарттары бойынша жұмыс істемейді.
3. Фармация 2010: 8 мазь, 1 линимент өндіреді. Нарықтағы үлесі 2,3%. GMP стандарттары бойынша жұмыс істемейді.
4. Dosfaun: 1 мазь өндіреді. Нарықтағы үлесі 0,2%. GMP стандарттары бойынша жұмыс істемейді.
5. Қызылмай: 1 мазь, 2 гель өндіреді. Нарықтағы үлесі 0,2%. GMP стандарттары бойынша жұмыс істемейді.
6. Өндірістік микробиология: 1 мазь өндіреді. Нарықтағы үлесі 0,2%. GMP стандарттары бойынша жұмыс істемейді.

Жоғарыда келтірілген мәліметтер Қазақстанның отандық өндірушілерінің жұмсақ дәрілік нысандарды өндіру саны мен нарықтағы үлесі, сондай-ақ олардың GMP стандарттары бойынша жұмыс істеуі туралы мәліметтер көрсетілген.

Қорытынды

Зерттеу нәтижелері бойынша, жақпа басқа жұмсақ дәрілік формалардың ішінде жетекші болып табылады -37 %; кремдер- 29%, гельдер – 29%, линименттер – 2%, пасталар – 2%, патчтар – 1% құрайды.

Отандық фармацевтикалық нарықты дамытудың қазіргі кезеңінде тіркелген дәрілік препараттардың саны тиісті дәрілік нысандары бар 8160-тан астам атауды құрайды. Осылайша, жұмсақ дәрілік формалардың үлесіне 445 атау келеді, бұл тіркелген дәрілік препараттардың жалпы санының 5,5% құрайды. Біздің отандық өндірушілеріміз Нобел АФФ, Шаншаров-Фарм, Фармация 2010 және басқалары ұсынады, олар 2-кестеде көрсетілген. Айта кету керек, барлық өндіруші зауыттар GMP стандарттары бойынша жұмыс істейді.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Кулешов, С. М. Использование гелей в медицине и ветеринарии / С. М. Кулешов, Т. Г. Кулешова // Аграрный вестник Приморья. - 2016. - № 2 (2). - С. 15-16.
2. Марченко Л.Г. Технология мягких лекарственных форм: учебноеи пособие. // Под ред. проф. Л.Г. Марченко. – СПб.: Спец Лиит. 2004. – 174с.
3. Николаев, Ю.А. Биопленка — «город микробов» или аналог многоклеточного организма / Ю. А. Николаев, В. К. Плакунов // Микробиология. 2017. - Т. 76. - №. 2. - С. 149-163.
4. Дзюба В.Ф., Полковникова Ю.А., Сливкин А.И. Учебно-методическое пособие: Мягкие лекарственные формы. - 2015. - 85с.
5. Parra-Delgado H., García Ruiz G., Nieto Camacho A., Martínez-Vázquez M. Anti-inflammatory Activity of Some Extracts and Isolates from Leonotis nepetaefolia on TPA-induced Edema Model // Rev. Soc. Quím. Méx. – 2004. – Vol. 48. – P. 293-295.
6.  Тихонов В.Н., Калинкина Г.И., Сальникова E.H. Лекарственные растения, сырье и фитопрепараты: учебное пособие // под ред. проф. Дмитрука С.Е. - Томск, 2014. – Ч. 1. - 116 с.
7. Чуешов В.И., Промышленная технология лекарств // [и др.]. Под редакцией профессора В.И. Чуешова. – Т.2. – Харьков: МТК-Книга, Издательство НФАУ, 2015. – 428 с.
8. Тихонов А.И., Ярных Т.Г. Технология лекарств: Учебник для фармац. вузов и фак. Харьков издательство НФАУ «Золотые страницы» 2012. – 694с.
9.  Шрамм Г. Основы практической реологии и реометрии / Пер.с англ. И.А. Лавыгина; под ред.В.Г.Куличихина – М.: Колос С.2013. – 312 с.
10.  Дёмина Н.Б., Анурова М.Н. Гели: Аспекты модернизации лекарственной формы. 2016. № 4 (17). С. 92-97.