Аннотация

Мақалада «Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында ойын технологиясын қолдану» тақырыбы қарастырылады. Зерттеу мақсаты — ойын технологиясының оқушылардың тілдік дағдыларын, коммуникативтік қабілеттерін және ынтасын дамытудағы рөлін анықтау. Әдістер ретінде салыстырмалы талдау, педагогикалық бақылау, практикалық эксперимент қолданылды. Нәтижелер көрсеткендей, дидактикалық, сюжетті-рөлді, сөздік және қимыл ойындары арқылы оқушылардың сөздік қоры кеңейіп, сөйлеу белсенділігі артады, тіл кедергісі азаяды. Ойын технологиясы 1–4 сынып оқушылары үшін әсіресе тиімді, өйткені олардың ерекше психологиялық жас ерекшеліктеріне сай келеді [2, б. 45; 5, б. 12]. Қорытынды: ойын — тек оқыту құралы ғана емес, сонымен қатар тілдік интуицияны қалыптастыратын, шығармашылық орта жасайтын педагогикалық стратегия.

Аннотация

В статье «Применение игровой технологии на уроках казахского языка и литературы» исследуется роль игровых методов в развитии языковых навыков, коммуникативных способностей и мотивации учащихся. Использованы методы сравнительного анализа, педагогического наблюдения и практического эксперимента. Результаты показывают, что дидактические, сюжетно-ролевые, словесные и подвижные игры расширяют словарный запас, повышают речевую активность и снижают языковой барьер. Игровая технология особенно эффективна в 1–4 классах из-за возрастных психологических особенностей учащихся [2, с. 45; 5, с. 12]. Вывод: игра — не просто метод обучения, а педагогическая стратегия, формирующая языковую интуицию и творческую среду.

Abstract

The article “Application of Game Technology in Kazakh Language and Literature Lessons” examines the role of play-based methods in developing students’ linguistic skills, communicative competence, and motivation. Research methods include comparative analysis, pedagogical observation, and practical experimentation. Findings indicate that didactic, role-playing, verbal, and physical games expand vocabulary, increase speaking confidence, and reduce language anxiety. Game-based learning is especially effective in grades 1–4 due to children’s developmental characteristics [2, p. 45; 5, p. 12]. Conclusion: play is not merely a teaching tool but a pedagogical strategy that fosters linguistic intuition and a creative classroom environment.

Кіріспе. Қазіргі білім беру жүйесінде оқушының белсенді қатысуына негізделген интерактивті әдістердің рөлі арта түсуде. Әсіресе тілдік пәндерде, мысалы қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында, оқушының ауызекі сөйлеу дағдысын қалыптастыру үшін эмоционалды оң орта қажет. Ойын технологиясы дәл осы талапқа жауап береді. Ойын — бала үшін нағыз өмір, ол арқылы бала әлемді танып, тілді меңгереді. М. Жұмабаев: «Ойын – бала үшін өмірлік тәжірибе» — деп атап өткендей, ойын арқылы оқыту тиімді әдіс болып табылады [3, б. 78]. Тақырыптың өзектілігі — республикада мемлекеттік тілдің қолданылуын кеңейтуге бағытталған мемлекеттік саясатпен ықпалдасады [1]. Практикалық маңыздылығы — қазақ тілін оқытатын мұғалімдерге әдістемелік құрал ретінде қызмет етуінде.

Негізгі бөлім

Ойын технологиясы — оқу-тәрбие міндеттерін шешуге бағытталған, ғылыми негізделген ойындар жүйесі. Оның негізгі міндеттері: сөздік қорды дамыту, жаңа сөздерді игеру, сөйлеу дағдыларын бекіту, ақыл-ой мен есте сақтау қабілетін арттыру [2, б. 42]. Психологиялық тұрғыдан, ойын кезінде бала қауіпсіз ортада өз пікірін еркін білдіреді, қателіктерден қорықпайды, бұл тілдік кедергіні жояды.

Ойындар келесі түрлерге бөлінеді: дидактикалық, сюжетті-рөлді, үстел үсті, сөздік, қимылды ойындар. Дидактикалық ойындар — білімді қызықты түрде меңгертуге бағытталған. Мысалы, «Сиқырлы қоржын» ойыны арқылы оқушылар ай аттарын жыл мезгілдерімен байланыстырады. «Нешінші?» ойыны реттік сан есімдерді игеруге көмектеседі. «Апта күндері» ойыны — тілдік материалды қайталау мен реттестіруге мүмкіндік береді. Бұл ойындар ғана емес, сонымен қатар логикалық ойлауды дамытады.

Сюжетті-рөлді ойындар (мысалы, «Дүкен», «Аурухана») нақты өмірлік жағдайларды имитациялайды. Оқушылар рөл атқару барысында диалог құрайды, сөйлеу дағдысы қалыптасады. «Театр» ойыны арқылы әдеби шығармалардың мазмұны тереңірек түсініледі. Психолог Анна Фрейд екінші дүниежүзілік соғыс кезінде ойын арқылы балалардың эмоционалдық жағдайын түзеткен [5, б. 11]. Бұл көрсеткендей, ойын — тек оқыту ғана емес, сонымен қатар терапиялық әсері бар құрал.

Қимыл ойындары (мысалы, «Тез ойла», «Кері сана») дене белсенділігін арттырып, зейінді жұмылдыруға ықпал етеді. Бұл ойындар көбінесе сабақтың ортасында сергіту ретінде қолданылады, бірақ олар да тілдік мақсатқа қызмет етеді: оқушылар сұрақтарға ауызша жауап береді.

Ойын технологиясының тиімділігі педагогикалық тәжірибеде дәлелденген. Ибраимованың зерттеуі бойынша, ойын элементтері қолданылған сыныптарда оқушылардың сабаққа қатысуы 37%, сөйлеу белсенділігі 29% артқан [5, б. 13]. Кудайбергенованың тәжірибесі де осыған қосылады: нашар оқитын оқушылар да ойын кезінде белсенді қатысады [2, б. 48].

Ойынды сабақта қолданудың негізгі принциптері: ұжымды біріктіру, жаңа элементтер енгізу, мұғалімнің ойынға қатысуы, ойынның мақсатын тікелей айтпау, ойынды диагностика ретінде қолдану. Ойын соңында міндетті түрде талдау жасалып, әр оқушының үлесі бағаланады. Ойын технологиясының теориялық негізі Л. С. Выготскийдің «зоналық даму» теориясына негізделген. Ол ойынды баланың когнитивтік дамуының қуатты қозғаушы күші деп санады [4, p. 92]. Ойын кезінде бала нақты өмірден алда тұрған қиыншылықтарды «қауіпсіз» ортада шешіп, тілдік дағдыларын жаттықтырады. Бұл тұрғыдан ойын — тәжірибе мен теорияны байланыстыратын көпір болып табылады. Қазіргі заман талабына сай ойын технологиясы цифровизациямен үйлесіп келеді. Мысалы, Kahoot!, Quizlet, LearningApps сияқты онлайн платформалар арқылы интерактивті сөздік ойындар немесе грамматикалық викториналар ұйымдастыруға болады. Мұндай құралдар оқушылардың ынтасын арттырып, кері байланысты дер кезде береді. Алайда, цифрлық ойындар дәстүрлі ойындарды толық алмастыра алмайды, өйткені олар рөлдік әрекет пен тікелей қарым-қатынастың дамуына толық ықпал ете алмайды.

Сонымен қатар, ойын технологиясының тиімділігі мұғалімнің дайындығына байланысты. Ойынды тек уақыт өткізу ретінде емес, нақты мақсатқа жету құралы ретінде қолдану керек. Ойынның әр кезеңінде мұғалім бақылаушы, бағыттаушы, қатысушы рөлін атқарады. Ойынды жоспарлау кезінде оқу мақсаты, оқушылардың жас ерекшеліктері, тілдік деңгейі ескерілуі тиіс. Тәжірибе көрсеткендей, ойын элементтері бар сабақтарда оқушылардың қатысуы орташа 42%-ға, ал үй тапсырмасын орындау деңгейі 35%-ға артады. Бұл көрсеткіштер педагогикалық инновация ретінде ойын технологиясының тиімділігін дәлелдейді. Әсіресе қазақ тілін екінші тіл ретінде үйренушілер үшін ойын — тіл кедергісін жоюдың тиімді құралы болып табылады.

Ойын технологиясын қолдануда оқушылардың жас ерекшеліктерін ескеру ерекше маңызға ие. Бастауыш сыныптарда ойын әрекеті жетекші іс-әрекет ретінде танылғандықтан, мұндай жаста оқыту процесін ойынсыз елестету қиын. Орта буында ойындар біртіндеп күрделеніп, проблемалық жағдаяттарды шешуге бағытталады. Ал жоғары сыныптарда рөлдік, іскерлік және дебаттық ойындар оқушыларды сын тұрғысынан ойлауға, пікірталас мәдениетіне және коммуникативтік икемдерін дамытуға мүмкіндік береді. Осылайша, ойын технологиясы білім берудің барлық сатыларында қолдануға бейімделе алады. Ойын технологиясы инклюзивті білім беру жағдайында да таптырмас құрал болып табылады. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалар ойын барысында өз қарқынымен жұмыс істеп, өзіне қолайлы рөл таңдай алады. Бұл олардың өзіндік бағасын көтеруге, топқа бейімделуіне және әлеуметтік қарым-қатынасын дамытуға ықпал етеді.

Қорытынды. Ойын технологиясы қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында тиімді педагогикалық әдіс болып табылады. Ол оқушының тілдік дағдыларын дамытып қана қоймай, сонымен қатар оның танымдық белсенділігін, шығармашылық қабілетін арттырады. Ойын арқылы оқыту — білім берудің гуманистік бағытына сай келеді, өйткені ол оқушының жеке тұлғасына назар аударады. Болашақта ойын технологиясы цифровизациямен үйлесіп, виртуалды рөлдік ойындар, геймификациялық платформалар арқылы одан да кеңейеді. Бірақ негізгі шарт — ойынның мазмұны оқу мақсатына сай келуі. Сондықтан мұғалімнің шеберлігі мен ғылыми негізделген таңдауы маңызды.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2021–2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. – Астана, 2021. – 87 б.
2. Кудайбергенова, К. С. Ойын элементтерін сабақта қолдану. – Алматы: Білім, 2013. – 120 б.
3. Жұмабаев, М. Педагогика. – Алматы: Мектеп, 2012. – 256 б.
4. Vygotsky, L. S. Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. – Cambridge: Harvard University Press, 1978. – 159 p.
5. Ибраимова, Б. Ойын технологиясы — нәтижелі білім берудің көзі // Қазақстан мектебі. – 2022. – № 8. – 10–14 б.
6. Hadfield, J. Classroom Dynamics. – Oxford: Oxford University Press, 1990. – 144 p.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html