Аннотация

Мақалада «Қазақ тілі мен әдебиеті сабағында жасанды интеллекті қолданудың тиімділігі» тақырыбы қарастырылады. Зерттеу мақсаты — жасанды интеллект (ЖИ) технологияларының оқушылардың тілдік дағдыларын, шығармашылық қабілеттерін және үлгерім деңгейін арттырудағы рөлін анықтау. Әдістер ретінде әдебиетке шолу, салыстырмалы талдау, педагогикалық бақылау қолданылды. Нәтижелер көрсеткендей, ЖИ негізіндегі платформалар (мысалы, quiz.zti.kz, kokon.kz) арқылы жеке оқыту, автоматтандырылған бағалау, тілдік қателерді түзету және әдебиетті терең талдау мүмкіндігі туады. ЖИ оқушылардың ынтасын арттырып, мұғалімнің уақытын үнемдейді [5, б. 27; 6, p. 118]. Қорытынды: ЖИ білім беру процесін персоналдастырып, сапалы білім алуға мүмкіндік беретін заманауи құрал болып табылады.

Аннотация

В статье «Эффективность применения искусственного интеллекта на уроках казахского языка и литературы» исследуется роль ИИ в развитии языковых навыков, творческих способностей и академической успеваемости учащихся. Использованы методы анализа литературы, сравнительного исследования и педагогического наблюдения. Результаты показывают, что платформы на основе ИИ (например, quiz.zti.kz, kokon.kz) обеспечивают индивидуализацию обучения, автоматическую проверку работ, коррекцию речевых ошибок и глубокий анализ литературных произведений. ИИ повышает мотивацию учащихся и экономит время преподавателя [5, с. 27; 6, p. 118]. Вывод: ИИ является современным инструментом, персонализирующим обучение и способствующим качественному усвоению знаний.

Abstract

The article “The Effectiveness of Using Artificial Intelligence in Kazakh Language and Literature Lessons” examines the role of AI in enhancing students’ linguistic skills, creativity, and academic performance. Research methods include literature review, comparative analysis, and pedagogical observation. Findings indicate that AI-based platforms (e.g., quiz.zti.kz, kokon.kz) enable personalized learning, automated assessment, language error correction, and in-depth literary analysis. AI boosts student motivation and saves teachers’ time [5, p. 27; 6, p. 118]. Conclusion: AI serves as a modern tool that personalizes education and facilitates high-quality learning outcomes.

Кіріспе. Білім беру саласындағы цифрландыру тенденциясы жасанды интеллект (ЖИ) сияқты инновациялық технологиялардың қолданылуын талап етеді. Әсіресе, қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында ЖИ-дің мүмкіндіктерін тиімді пайдалану арқылы оқушылардың тілдік компетенциясын, ойлау деңгейін және шығармашылық белсенділігін арттыруға болады. Тақырыптың өзектілігі — Қазақстан Республикасының «Білім беру саласындағы жаңа технологияларды енгізу» бағдарламасымен [1] және әлемдік білім беру практикасымен ықпалдасуында жатыр. Теориялық маңыздылығы — ЖИ-дің педагогикалық процестегі функционалдық рөлін анықтау, ал практикалық маңыздылығы — мұғалімдерге әдістемелік нұсқау ретінде қызмет етуі болып табылады.

Негізгі бөлім

Жасанды интеллект — бұл адамның ойлау, үйрену, шешім қабылдау қабілеттерін компьютерлік жүйелер арқылы имитациялауға негізделген информатика саласы. Оның негізгі түрлері — тар ЖИ (дауыс көмекшілері, бет тану) және жалпы ЖИ (әлі дамыту кезеңінде) [2, б. 80]. Білім беру саласында негізінен тар ЖИ қолданылады.

Қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында ЖИ келесі бағыттарда қолданылады:

1. Жеке оқыту: ЖИ оқушының білім деңгейін талдап, оған сәйкес оқу материалдарын ұсынады. Мысалы, quiz.zti.kz платформасы оқушының қателеріне байланысты автоматты түрде қосымша тапсырмалар құрастырады.
2. Тілдік дағдыларды дамыту: AI-қолданбалар (мысалы, kokon.kz) мәтіндегі грамматикалық, лексикалық, стилистикалық қателерді анықтап, дұрыс нұсқаны ұсынады. Бұл оқушының жазба сөйлеуін дұрыстауға көмектеседі.
3. Әдеби шығармаларды талдау: ЖИ әдеби мәтіндегі символика, тематика, кейіпкерлердің психологиясы туралы интерактивті түсіндірмелер береді, оқушының мәтінді терең түсінуіне ықпал етеді [4, б. 39].
4. Шығармашылықты ынталандыру: ЖИ шығарма жазуға идеялар ұсынып, композициялық құрылымды ұйымдастыруға көмектеседі.
5. Автоматтандырылған бағалау: Тестілеу, эссе тексеру процестері жылдамдатылып, мұғалімнің уақыты үнемделеді [5, б. 28].

Үлгерімі төмен оқушылар үшін ЖИ ерекше пайдалы. Оларға арнайы оқу жоспары, қайталау материалдары, визуалды-аудио қолдау (аудиокітаптар, анимациялар) беріледі. Мұндай тәсіл оқушының ынта-ықыласын оятып, үзіліссіз дамуына мүмкіндік береді.

Алайда, ЖИ-дің шектеулі жақтары да бар. Біріншіден, ол мәдени контексті, идиоматиканы, әдеби стилді толық түсіне алмайды. Екіншіден, ЖИ-ге тәуелділік оқушының өзіндік ойлауын төмендетуі мүмкін. Сондықтан мұғалім ЖИ-ді тек көмекші құрал ретінде қолдануы керек.

Статистикалық деректерге сүйенсек, ЖИ-ді енгізген сыныптарда оқушылардың орташа үлгерімі 21%-ға, сөйлеу дағдысы 33%-ға артқан [6, p. 120]. Бұл көрсеткіштер ЖИ-дің тиімділігін ғылыми негізде растайды.

ЖИ-дің білім беру процесіндегі ең басты артықшылығы — оқытудың персоналдануы. Әр оқушы өз қарқынымен оқи алады, бұл дарынды да, үлгерімі төмен де оқушыларға пайда келтіреді. Сонымен қатар, ЖИ қазақ тілін екінші тіл ретінде үйренушілерге де көмектеседі, өйткені ол тіл кедергісін азайтады.

ЖИ-дің тиімді қолданылуы мұғалімнің цифрлық құзыреттілігіне тікелей байланысты. Педагог жасанды интеллектке тапсырмаларды дұрыс қоюды, алынған жауаптарды сараптауды және қажет жағдайда түзетуді меңгеруі тиіс. Бұл ретте мұғалім ЖИ-ді оқытудың жаңа мүмкіндігі ретінде қабылдап, оны дәстүрлі әдістермен үйлестіруі қажет. Осындай кәсіби дайындық оқушылардың білімін арттырумен қатар, мұғалімнің өзіне де педагогикалық инновацияларды меңгеруге жол ашады.

Сонымен қатар, ЖИ оқыту процесінде білім сапасын бақылауды жеңілдетеді. Мысалы, автоматты бағалау жүйелері оқушылардың қателерін талдап, қай бөлімдерде қиындық бар екенін анық көрсетеді. Шынайы уақыт режимінде берілетін кері байланыс оқушыларға да, мұғалімге де оқу траекториясын жедел түзетуге мүмкіндік береді. Бұл оқыту процесінің тиімділігін арттырып қана қоймай, қателермен жұмыс жасауды жүйелі етеді.

Дегенмен, ЖИ-ді қолдану кезінде академиялық адалдық мәселелері де туындайды. Кейбір оқушылар тапсырмаларды толықтай ЖИ көмегімен орындауға тырысады, бұл олардың дербес ойлау, талдау және шығармашылық қабілеттерін шектейді. Сондықтан мұғалімдер ЖИ-ді тиімді қолдануды үйретіп қана қоймай, оқушыларға академиялық адалдық қағидаларын түсіндіруі керек. Осылайша, жасанды интеллект білім сапасын арттырушы құрал ретінде қызмет етеді, бірақ адамдық ойлау мен шығармашылықты алмастырмайды.

Қорытынды. Жасанды интеллект қазақ тілі мен әдебиеті сабақтарында тиімді, заманауи және перспективті технология болып табылады. Ол оқушылардың тілдік дағдыларын, шығармашылық қабілетін дамытып, оқу процесін жеке қажеттіліктерге бейімдейді. Бірақ ЖИ-дің рөлі — көмекші, ал басты басшы — мұғалім. Болашақта ЖИ жүйелері мәдени контексті, эмоционалдық интеллекті ескере отырып, одан да дәл әрі мәдени тұрғыдан сезімтал болады. Сондықтан мұғалімдер ЖИ-ді тиімді, бірақ ғылыми негізделген түрде қолдануы қажет.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі. Білім беру саласындағы жаңа технологияларды енгізу жөніндегі нұсқаулық. – Нұр-Сұлтан, 2020. – 52 б.
2. Әбішев, Қ. Жасанды интеллект және оның білім берудегі рөлі // Қазақ тілі мен әдебиеті. – 2019. – № 3 (45). – Б. 78–89.
3. Иванов, А. В. Инновациялық технологияларды оқыту үдерісінде қолдану // Педагогика және психология. – 2018. – № 4 (12). – С. 56–67.
4. Сәтбаев, Қ. И. Жасанды интеллекттің қазіргі заманғы білім беру жүйесіндегі маңызы // Ғылым және білім. – 2021. – № 2 (7). – Б. 34–42.
5. Төлеубаев, Т. А. Қазақ тілін оқытудағы цифрлық технологиялардың тиімділігі // Тіл және әдебиет. – 2020. – № 1 (18). – Б. 23–30.
6. Brown, J. Artificial Intelligence in Education: Opportunities and Challenges // Journal of Educational Technology. – 2017. – Vol. 25, No. 3. – P. 112–125.
7. Smith, L. The Role of AI in Modern Learning Systems // International Journal of Innovation in Education. – 2020. – Vol. 8, No. 2. – P. 45–58.
8. Қазақ тілі пәні бойынша білімді тексеруге көмек беретін заманауи порталдар [Электронды ресурс] – https://quiz.zti.kz/olimpiads?subjects=93, https://kokon.kz
9. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html