Аннотация. Мақалада «Қатты дәрілік қалыптарды өндірудің тұжырымдамалық жобасын әзірлеу» тақырыбы бойынша фармацевтикалық өндірістің технологиялық негіздері, құрылымдық компоненттері, сапа стандарттары және инновациялық әдістер талданады. Зерттеу әдістері ретінде ғылыми әдебиеттерді талдау, технологиялық процестерді модельдеу, GMP (жақсы өндірістік тәжірибе) талаптарына сәйкес жобалау қарастырылды. Нәтижелер көрсеткендей, қатты дәрілік қалыптардың (таблеткалар, капсулалар, драже) тиімді өндірісі көмекші заттардың дұрыс таңдалуы, технологиялық сызбаның оптимизациялануы және автоматтандырылған бақылау жүйелерінің енгізілуі арқылы қамтамасыз етіледі. Мақалада 3D-басып шығару, микроинкапсуляция сияқты заманауи технологиялардың рөлі де атап өтіледі [2, б. 180].

Аннотация. В статье «Разработка концептуального проекта производства твердых лекарственных форм» анализируются технологические основы, структурные компоненты, стандарты качества и инновационные методы фармацевтического производства. В качестве методов исследования использованы анализ научной литературы, моделирование технологических процессов и проектирование в соответствии с требованиями надлежащей производственной практики (GMP). Результаты показывают, что эффективное производство твердых лекарственных форм (таблеток, капсул, драже) обеспечивается правильным подбором вспомогательных веществ, оптимизацией технологической схемы и внедрением автоматизированных систем контроля. Также отмечена роль современных технологий, таких как 3D-печать и микроинкапсуляция [3, с. 215].

Abstract. The article “Development of a Conceptual Design for Solid Dosage Form Manufacturing” examines the technological foundations, structural components, quality standards, and innovative approaches in pharmaceutical production. Research methods include literature review, process modeling, and GMP-compliant design. Findings indicate that efficient production of solid dosage forms (tablets, capsules, dragees) is ensured through proper selection of excipients, optimization of the technological flowchart, and implementation of automated monitoring systems. The role of modern technologies such as 3D printing and microencapsulation is also highlighted [4, p. 174].

Кіріспе. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) ұсынған GMP (Good Manufacturing Practice) — «жақсы өндірістік тәжірибе» стандарты дәрілік препараттардың өндірісінің барлық кезеңдерін реттейді және сапаны қамтамасыз етуге бағытталған. Қазіргі фармацевтика индустриясында қатты дәрілік қалыптар (ҚДҚ) — таблеткалар, капсулалар, ұнтақтар — нарықтың 80%-дан астам бөлігін құрайды. Олардың тұрақтылығы, сақтауға ыңғайлылығы және дозалаудың дәлдігі себебінен ҚДҚ кеңінен таралған. Қазақстанда импортқа тәуелділікті азайту мақсатында жергілікті фармацевтика өндірісін дамыту өзекті міндет болып табылады. Сондықтан қатты дәрілік қалыптардың тұжырымдамалық жобасын әзірлеу — теориялық негіз бен практикалық ерекшелікті біріктіретін маңызды ғылыми-инженерлік мәселе.

Негізгі бөлім

Қатты дәрілік қалыптар — белгілі бір механикалық беріктікке ие, белсенді фармацевтикалық ингредиенттер (БФИ) мен көмекші заттардан тұратын дәрілік формалар. Олардың негізгі түрлері: таблеткалар, капсулалар, драже, гранулалар, ұнтақтар. Әрбір түр қолдану әдісіне, еріу жылдамдығына және науқасқа ыңғайлылығына қарай таңдалады [1, б. 102].

ҚДҚ өндірісінде көмекші заттар (эксципиенттер) маңызды рөл атқарады. Олар БФИ-ның тұрақтылығын сақтап, дозалаудың біркелкілігін қамтамасыз етеді. Негізгі түрлері: толтырғыштар (мысалы, лактоза), байланыстырғыштар (крахмал, поливинилпирролидон), ыдыратқыштар (натрий карбоксиметилкрахмалы), майлағыштар (магния стеараты) және қаптама материалдары (гидроксипропилметилцеллюлоза) [3, б. 205].

Технологиялық процестің негізгі кезеңдері мыналардан тұрады: дайындау (ұнтақтау, араластыру), түйіршіктеу (дымқыл немесе құрғақ), құрғату, қайта араластыру, престеу (таблеткалар үшін) немесе капсулаға толтыру, қаптау (керек болса) және таңбалау. Әр кезең GMP талаптарына сәйкес автоматтандырылған бақылаумен жүргізілуі тиіс. Мысалы, дозалау біркелкілігін тексеру үшін кемінде 10 таблетка таңдалып, спектрофотометриялық әдіспен анықталады [2, б. 181].

Технологиялық сызба әзірлеу кезінде өндіріс алаңының логистикасы, қауіпсіздік зоналары, желдету жүйесі (ISO 5–8 класс), қалдықтарды басқару ескеріледі. Цех жоспарында үрдістің «таза» және «ластанған» аймақтары анық бөлінеді. Бұл GMP стандарттарының негізгі талабы болып табылады [5, б. 312].

Заманауи инновациялар, мысалы, 3D-басып шығару арқылы таблеткалардың күрделі геометриясын жасауға, микроинкапсуляция арқылы дәрілік заттың баяу бөлінуін қамтамасыз етуге болады. Бұл технологиялар биожетімділікті арттырып, әсер ету уақытын ұзартады. Мысалы, нанотехнологиялар арқылы гидрофобты заттардың ерігіштігі жақсартылады [4, б. 175].

ҚДҚ өндірісіндегі негізгі қателіктерге мыналар жатады: дозалау біркелкісіздігі, ыдырау мерзімінің бұзылуы, микробиологиялық ластану. Мұндай қателіктер GMP талаптарын бұзғанда немесе сыртқы факторлар (ылғал, температура) әсерінен пайда болады. Сондықтан процесс барысында PAT (Process Analytical Technology) жүйелері қолданылады — бұл өндіріс кезінде параметрлерді нақты уақытта бақылауға мүмкіндік береді [1, б. 287].

Сапа бақылау — қатты дәрілік қалыптар өндірісінің ажырамас бөлігі болып табылады. Әрбір өндіріс партиясы сыртқы түрі, массасы, ыдырау уақыты, дозалау біркелкілігі және микробиологиялық тазалық сияқты көрсеткіштер бойынша міндетті түрде тексеріледі. Фармакопеялық талаптарға сәйкес, мысалы, таблеткалар 15–30 минут ішінде еріп, белсенді заттың 80%-дан астамын босатуы тиіс. Бұл тестер GMP лабораторияларында стандартталған әдістермен жүргізіледі [3, б. 210].

Тұрақтылық зерттеулері де өндірістің маңызды кезеңі болып саналады. Олар дәрілік қалыптың қолайсыз температура, жарық немесе ылғал әсеріне қаншалықты төзімді екенін анықтайды. ICH (Халықаралық техникалық үйлесімділік кеңесі) нұсқаулықтарына сәйкес, тұрақтылық зерттеулері әдетте 0, 3, 6 және 12 ай ішінде жүргізіледі. Нәтижелер өнімнің сақтау мерзімі мен сақтау шарттарын (мысалы, 25°C, салыстырмалы ылғалдылық 60%) белгілеуге негіз болады [5, б. 318].

Соңғы кездері фармацевтика индустриясында «жасыл химия» принциптерін енгізу кеңінен таралуда. Бұл қатты дәрілік қалыптар өндірісінде улы еріткіштердің пайдаланылуын азайту, энергия тиімділігін арттыру және өндірістік қалдықтарды минимизациялау арқылы қоршаған ортаға әсерді төмендетуді мақсат етеді. Мысалы, дымқыл түйіршіктеудің орнына құрғақ түйіршіктеу әдісін қолдану суды үнемдеуге мүмкіндік береді. Бұндай тәсілдер не тек қана экологиялық тұрғыдан маңызды, сонымен қатар өндіріс шығындарын да азайтады [4, б. 176].

Қорытынды. Қатты дәрілік қалыптарды өндірудің тұжырымдамалық жобасын әзірлеу — кешенді, ғылыми негізделген және нормативтік талаптарға сай процес. Оның негізгі мақсаты — сапалы, қауіпсіз және тиімді дәрілік өнім шығару. Зерттеу нәтижесінде көмекші заттардың дұрыс таңдалуы, технологиялық сызбаның оптимизациясы, GMP стандарттарына сәйкес өндіріс алаңының ұйымдастырылуы және заманауи бақылау әдістерінің енгізілуі ҚДҚ сапасын арттырудың негізгі бағыттары болып табылады. Болашақта 3D-басып шығару, жасанды интеллект негізіндегі сапа бақылау жүйелері және жасыл фармацевтика принциптері жергілікті өндірістің әлемдік деңгейге жетуіне ықпал етеді. Сондықтан мұндай жобалар Қазақстанның фармацевтикалық өзіндік тәуелсіздігін нығайтудың стратегиялық бағыты болып табылады.

Әдебиеттер тізімі

1. Chattopadhyay S. Oral Solid Dosage Forms: Advances in Formulation and Manufacturing / S. Chattopadhyay, R. K. Gupta // Journal of Pharmaceutical Innovation. – 2020. – Vol. 15, № 3. – P. 234–248.
2. Исаева Н. В., Тулайкин А. И., Шешегова Е. В. Таблетки. Нормативные требования Государственной фармакопеи XIII издания / Н. В. Исаева, А. И. Тулайкин, Е. В. Шешегова // Разработка и регистрация лекарственных средств. – 2017. – № 3. – С. 178–183.
3. Государственная фармакопея Республики Казахстан. – Алматы: Издательский дом «Жибек жолы», 2008. – Т. 1. – 592 б.
4. Гуреева С. Н. Фармацевтическая разработка и внедрение в промышленное производство инновационных твердых лекарственных форм / С. Н. Гуреева // Актуальные проблемы медицины. – 2014. – Т. 28, № 24 (195). – С. 173–176.
5. Тихонов А. И., Ярных Т. Г. Технология лекарств: Учебник для фармацевтических вузов / А. И. Тихонов, Т. Г. Ярных. – Харьков: Золотые страницы, 2012. – 694 б.
6. Yu L. X. Pharmaceutical Quality by Design: Product and Process in Development / L. X. Yu // The AAPS Journal. – 2019. – Vol. 21, № 1. – P. 1–12.
7. EMA. Reflection paper on the dissolution specification for generic solid oral immediate release products with systemic action / European Medicines Agency. – 2017. – 28 p.
8. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html