Ми инсульты — ми қан айналымының жедел бұзылуы 24 сағат және одан да көп уақыт сақталатын немесе ми-тамырлық патология салдарынан тым аз уақыт ішінде науқастың өліміне әкеп соғатын ошақтық не болмаса жалпы ми неврологиялық симптоматикасының кенеттен пайда болуымен сипатталады.
Қазіргі таңда инсульт бүкіл дүниежүзілік халқы денсаулығы мен өміріне қауіп төндіретін жаһандық эпидемияға айналып отыр. ДДҰ мәліметтеріне қарай, жылда әлемде әр 100 мың адам санына 100-300 инсульт жағдайы кездеседі. Жыл сайын инсультты басынан 17 млн адам өткереді, оның ішінде 70% төмен және орташа деңгейлі табысы бар мемлекетте өмір сүреді. Ми инсультымен бірегей жалпы дүниежүзілік күресу шаралары жасалынбаса, 2030 жылы инсульт бойынша өлім деңгейі 7,8 млн шамасына жетеді деп болжанады (Strong K, 2015). Қазақстан Республикасында таралуы бойынша ол миокард инфаркты мен қатерлі ісіктерден кейін үшінші орында. Жыл сайын Қазақстанда 49000-нан астам инсульт тіркеледі, инсульттан кейінгі мүгедекттер саны 300 000-нан асты.
Соңғы уақытта инсульт мәселесі әлеуметтік медицинада кең ауқымды маңыздылыққа ие болып бара жатыр.Бұл тұрғындар арасында егде және қарттық жастағы адамдардың көбеюіне, сонымен қатар, әлеуметтік және экологиялық факторлардың кері әсерінің жоғарылауына негізделеді. Инсульттар, жұлын жарақаттары халықтың мүгедектікке алып келуінің негізгі себептерінің бірі болып саналады, инсульт алған пациенттердің 1/3 бөлігі өзіне күтім тапшылығынан басқа адамдардың көмегін қажет етеді, тағы 20% өздігінен жүре алмайды; тек әр 5-ші пациент еңбек қызметіне қайта оралады.
Инсульттің екінші қайтара алдын алуы – дегеніміз ол, дәрі-дәрмексіз және дәрі-дәрмекпен емдеу әдісі енгізілген қайталанатын инсульттің дамуынан сақтандыру бойынша кешенді бағдарлама.
Соның ішінде, дәрі-дәрмексіз физикалық белсенділікті арттыру мақсатында жасалынатын реабилитациялық емдік жаттығулардың маңызы өте жоғары.
Инсульттан кейінгі реабилитациясы емдік-қалпына келтіру шараларында негізгі орын алады, оның мақсаты МИ –мен науқастардың өмір сүру сапасын жоғарылату мен қалыпты функциялауды қалпына келтіру болып табылады.
Инсульттің жіті кезеңінің соңында гемипарез және гемиплегия түріндегі қозғалыс қызметінің бұзылысы 85%, 1 жылдың соңында 70%, сөйлеу бұзылысы – 36%, 1 жылдың соңында 18% құрайды (Kovalchuk V.V. 2017).
Сондықтан реабилитацияның ең басты міндеті болып қозғалысты қалпына келтіру, науқастың қоршаған ортадан тәуелсіз болу дәрежесін жоғарылату болып табылады.
Тиімді қалпына келтіру жұмысын ұйымдастыру үшін 3 шарт қажет:
1) науқаста ауыр соматикалық аурулар болмауы керек;
2) науқас психикасы мен белсенділігі сақталған болуы қажет, өйткені науқастың байланысы, активтілігі болмаған кезде ең белсенді жұмыс нәтижесіз болады;
3) аурудың өршу аясында белсенді қалпына келтіру жұмыстары жүргізілмейді.
Рандомизирленген зерттеулер қорытындысы инсультпен ауыратын науқастарды көп профильді мамандар тобымен басқару (невропатолог, психолог, жаттығу терапевт әдіскері, еңбек терапевті, логопед, арнайы дайындалған кіші медициналық персонал және т.б.) пациенттердің өлімі мен бұзылған қызметін 30% төмендететінін көрсетті (дәлелділік деңгейі А).
Инсульттен кейінгі нейорабилитацияның жалпы принциптері:
1) көмек ұйымдастырудың бригадалық (көп салалы) принципі;
2) науқастың бастапқы жағдайын бағалау және оңалту диагнозын тұжырымдау;
3) емдеу шараларының жоспарын дайындау;
4) оңалту емі процесінде және оңалту курсының соңында терапияның тиімділігін бақылау;
5) қалпына келтіру емінің келесі кезеңдерінде қажетті медициналық және психокоррекциялық шараларды өткізу кезінде ұсынымдар жасау.
ESO ұсыныстарына сәйкес инсультпен ауыратын науқастарды сауықтыруға қойылатын негізгі талаптар:
- Инсультпен ауыратын барлық науқастар үшін үйлестірілген көп салалы реабилитация үшін инсульт бөліміне жолдама ұсынылады (А деңгейі).
- Оңалтуды ертерек бастау ұсынылады (дәлелдеу деңгейі C).
- Медициналық көрсеткіштердің тұрақтылығы бар науқастарды және де жеңіл немесе орташа ауырлық дәрежесіндегі инсульт болған науқастарды амбулаториялық жағдайда көп салалы топпен реабилитациялық шараны жалғастыру мақсатында ғана стационардан ертерек шығаруға болады (A деңгейі).
- Қалпына келтіруді ауруханадан шығарудың бірінші жылында жалғастыру ұсынылады (дәлелдеу деңгейі А).
5.Оңалтудың ұзақтығы мен қарқындылығын арттыру ұсынылады (дәлелдеу деңгейі В).
Инсульттен кейінгі қалпына келтірудің негізгі әдістері (D деңгейі):
- Қозғалыс бұзылыстары үшін:
- Кинезотерапия, соның ішінде серуендеу жаттығулары.
- Үйде қалпына келтіру, оның ішінде өзін-өзі күту дағдыларын үйрету (кинезотерапия курсына енгізілуі мүмкін).
- Жүйке-бұлшықет жүйесін электрлік ынталандыру.
- Спазмға қарсы күрес, соның ішінде бұлшықет миорелаксанттарды (сирдалуд, баффофен, мидокальды), термиялық процедураларды (парафин, озокеритті қолдану), селективті немесе нүктелі массаж.
- Буындардағы инсульттан кейінгі трофикалық өзгерістердің (артропатия) фонында пайда болатын контрактуралардың алдын алу, оның ішінде термиялық өңдеу (парафин, озокерит), анальгетикалық электрофизиотерапия (SMT, DD-токтар, препараттардың электро- немесе фонофорезі).
- Ортопедиялық іс-шаралар: лонгетті, серуендеуге арналған арнайы құрылғыларды, ортопедиялық аяқ киімдерді қолдану.
- Сөйлеу бұзылған жағдайда:
1.Логопед-афазиологпен сөйлесуді, оқуды, жазуды, санауды қалпына келтіруге арналған сабақтар.
III. Инсульттан кейінгі орталық ауырсыну синдромында:
- Антидепрессанттарды (амитриптилин) және карбамазепинді (тегретол, финлепсин) жеке дозада тағайындау.
- Психотерапия.Психотерапияның элементтері кинезотерапия сабақтарына, логопед-афазиологтың және невропатолог-реабилитологтың тәжірибесіне енгізілген.
- Оңалтудың қосымша әдістері:
- Гемипарезге арналған электрокимограммамен кері байланысы бар биоконтрол.
- Тепе-теңсіздік және жүріс бұзылысы үшін стабилограммамен кері байланысы бар биоконтрол.
- Бұлшықеттің спазмдығы мен ауыру синдромына арналған инерефлексотерапия және / немесе электроакупунктура.
- Арнайы жабдықталған шеберханалардағы еңбек терапиясы.
- Маман психотерапевттің психотерапиясы.
Инсульттен кейінгі реабилитациялық шаралар жүргізуде және науқастың аз уақыт ішінде оңалуында физикалық емдік жаттығуларды мейірбикенің нұсқауымен орындау маңызды. Зерттеу мақаламызды қорытындылай келе, таңдалған реабилитациялық шараларды уақытылы және жеткілікті түрде қолдана білу инсульттен кейінгі кезеңде науқастардың тез оңалуына алып келетіндігін көрсетті.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
- С.В.Котова «Сестринское дело в неврологии» 2014 г.
- Международный профессиональный журнал «Медицина» №3, №4 2017
- Инсулььтан кейінгі өмір. /Под редакцией В.И. Скворцовой.- М: ГЭОТАР-Медиа, 2013.
- Отбасылық медицина бойынша таңдамалы дәрістер / Под редакцией О.Ю. Кузнецовой. – Санкт-Петербург: ЭЛБИ-СПб, 2008. – 727 с.
6.Инсульт: диагностика, емі, профилактика. Под редакцией З.А. Суслиной, М.А. Пирадова. – М.: МЕДпресс-информ, 2008. – 288 с.
7.Кадыков А.С., Черникова Л.А., Шахпаронова Н.В. Неврологиялық науқастардың реабилитациясы. – М.: МЕДпресс-информ, 2008. – 560 с.