Қазіргі білім беру жүйесінде оқушылардың оқу сауаттылығын дамыту мәселесі аса маңызды болып отыр. Оқу сауаттылығы тек мәтінді оқу мен жазу дағдыларын меңгеру емес, сонымен қатар мәтіннің терең мәнін түсіну, ақпаратты талдай білу, өз пікірін негіздеп, өмірде қолдана білу қабілетін қамтиды. Осы тұрғыда мағыналық оқу (смысломазмұнды оқу) әдісінің оқу сауаттылығын дамытудағы рөлі айрықша. Мағыналық оқу – оқушылардың мәтінді тек оқып қана қоймай, оны толық түсініп, оның мазмұнын өмірде қолдануға бағытталған маңызды дағдыларды қалыптастырады.

Мағыналық оқу – бұл оқушының мәтінмен жұмыс жасаған кезде оның мазмұнын терең түсіну, негізгі идеяны анықтау, мәтіннің ішкі байланыстарын көре білу және оны сыни тұрғыдан бағалау қабілеттерін дамытуға негізделген оқу тәсілі. Мағыналық оқу оқу сауаттылығын қалыптастыру үшін тиімді құрал болып табылады, себебі ол оқушыларға әртүрлі мәтіндермен жұмыс істеу барысында талдау, синтез, салыстыру, қорытынды жасау сияқты жоғары деңгейдегі ойлау дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді.

Мағыналық оқу арқылы оқушылардың оқу сауаттылығын дамыту үшін бірнеше әдіс-тәсілдер қолдануға болады. Әр әдіс оқушының мәтінді терең түсінуі мен оны дұрыс интерпретациялауы үшін маңызды рөл атқарады.

1. Алдын ала жұмыс жасау:

Мәтіннің тақырыбына, мазмұнына болжам жасау арқылы оқушылардың қызығушылығын арттыру. Бұл кезеңде оқушылар мәтіннен не күтетіндерін болжап, өз ойларын бөліседі;

Мәтіннің негізгі мәселесі туралы сұрақтар қойып, оқушылардың түсініктерін тексеру және пікір алмасу.

1. Мәтінді бөлшектеп талдау:

Оқушылар мәтінді шағын бөліктерге бөліп, әрбір бөліктегі негізгі ойды анықтайды. Мәтіннің негізгі идеяларын бөліп көрсету арқылы оқушылардың назарын маңызды ақпаратқа аудару;

Мәтіннің құрылымын, сөз тіркестерін және автордың қолданған тәсілдерін зерттеу. Бұл әдіс мәтіннің ішкі логикасын түсінуге көмектеседі.

1. Сөздік қорды байыту:

Мәтінде кездесетін жаңа сөздер мен сөз тіркестерін контекстен түсіндіру, оларды мағынасына қарай ашу. Бұл оқушылардың сөздік қорын байытуға, сөздерді әртүрлі жағдайда дұрыс қолдануға үйретеді;

Синонимдер мен антонимдер арқылы сөздер мен тіркестердің мағынасын терең түсіну.

1. Қорытынды жасау және негізгі ойды анықтау:

Оқушылар мәтіннің негізгі ойы мен автордың ұсынған тұжырымдарын анықтайды. Мәтіннің қорытындысын шығаруды, маңызды ақпаратты бөліп көрсетуді үйрету;

Мәтінді оқығаннан кейін қорытынды жасау арқылы оқушылардың логикалық ойлауын дамытамыз.

1. Сыни тұрғыдан ойлау:

Оқушыларға мәтіндерді сыни тұрғыдан талдау тапсырмаларын беру. Оқушыларға тек ақпаратты қабылдаудан гөрі, мәтіннің мәнін түсініп, оның құрылымын және аргументациясын сыни көзқараспен бағалауды үйрету;

Талқылау мен пікірталас кезінде оқушылар өз ойларын дәлелдермен қолдап, мәтіннің әсерін талдайды.

1. Топтық жұмыс және жобалар:

Топтармен жұмыс істеу арқылы оқушыларды бірігіп ойлауға, түрлі пікірлерді тыңдауға және талдауға ынталандыру. Бұл әдіс сыни ойлауды дамытуға көмектеседі және оқушылардың әлеуметтік дағдыларын жетілдіреді;

Оқушыларға жобалар жасау, мәтіндер негізінде зерттеу жүргізу тапсырмаларын беру. Бұл олардың аналитикалық және шығармашылық қабілеттерін дамытуға бағытталған.

Мағыналық оқудың оқу сауаттылығын дамытудағы рөлі өте маңызды. Бұл әдіс оқушыларға мәтіндерді түсініп оқуды ғана емес, оларды талдап, сыни тұрғыдан бағалауды да үйретеді. Оқушылар әр түрлі мәтіндермен жұмыс жасай отырып, логикалық ойлау, өз пікірін білдіру, дәлелдер келтіру, ақпаратты дұрыс қолдану дағдыларын қалыптастырады.

Оқушылар мағыналық оқу барысында өз ойларын анық білдіріп, мәтіндерді толық түсініп, оның мазмұнын өмірде қолдануға үйренеді. Сонымен қатар, бұл әдіс олардың оқу мәдениетін арттырып, шығармашылық қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Мәтіндерді терең талдай отырып, оқушылар өз білімдерін кеңейтіп, болашақта ақпаратты жинақтау және оны дұрыс қолдану қабілеттерін жетілдіреді.

Мағыналық оқу әдістерін қолдану оқушылардың оқу сауаттылығын дамытуға ықпал етеді. Оқушылар мәтінді тек оқу арқылы ғана емес, оны терең түсініп, сыни тұрғыдан бағалап, өз пікірлерін дәлелдермен қорғай білуге үйренеді. Бұл әдіс оқу процесінде олардың логикалық ойлау, аналитикалық қабілеттері мен шығармашылық дағдыларын дамытуға көмектеседі. Сонымен қатар, мағыналық оқу әдісінің оқу сауаттылығын арттыруда тиімді құрал болары сөзсіз.