Түйіндеме. Қазіргі заманғы машиналардың конструкцияларында, олардың ең қолайсыз жағдайларда сенімді жұмыс істеу мәселелеріне тиісті назар аударуымыз керек. Бұрандалы қосылыстар ең көп таралған қосындылардың бірі болып табылады, сондықтан олардың сенімділігін қамтамасыз ету актуальді мәселе болып табылады.

Аннотация. В современных конструкциях машин должное внимание следует уделять вопросам их надежной работы в самых неблагоприятных условиях. Резьбовые соединения являются одним из наиболее распространенных средств сопряжений, поэтому обеспечение их надежности является актуальной проблемой.

Annotation. In modern machine designs, due attention should be paid to their reliable operation in the most adverse conditions. Threaded connections are one of the most common means of coupling, so ensuring their reliability is an urgent problem.

Түйін сөздер: бұрандалы қосылыстар, бақылау-таралеу стенді, гайковерт, күштік блок, өлшеу блогы.

Ключевые слова: резьбовые соединения, контрольно-тарировочный стенд, гайковерт, силовой блок, измерительный блок.

Key words: threaded connections, control and calibration stand, wrench, power unit, measuring unit.

Бұрандалы қосылыстардың әлсіреуі екі түр болуы мүмкін: болт пен гайканың өзара айналуымен және айналуысыз. Бұранда қосылысының бұзылуы бұранда орамдарының бүйір беті арасындағы, сондай-ақ созылатын бұйымдар мен бекіткіш бөлшектер арасындағы салыстырмалы орын ауыстырулар мен жанаспалы деформациялар нәтижесінде болады. Әлсіреу, сондай-ақ беттің кедір-бұдырлығы мен кедір-бұдырлығын теңестіру, төсемдер қалыңдығын азайту, болт немесе гайка бастиегінің астында бөлшектердің бетін шөгу нәтижесінде болуы мүмкін. Жанасатын бөлшектер мен бұрандалы элементтер материалдарының кеңеюі және әртүрлі температуралық коэффициенттерінің әсері әлсіреудің басты себептерінің бірі болып табылады[1,2].

Әлсіреуді тудыратын күш жүктемелер әсер ету сипаты бойынша статикалық, динамикалық соққысыз, соққылы болып бөлінеді.

Түйіспелердің жүктемелерін азайту жөніндегі негізгі іс-шаралар[1,2]:

1. күш көлемін арттыру және бұрандалы қосылыстың созылуын азайту;
2. түрлі тоқтатқыш құрылғылар мен элементтерді қолдану;
3. жанасатын беттердің кедір-бұдырлығын төмендету;
4. болт астында тесік диаметрін азайту.

Бұрандалы тораптардың сенімділігін қамтамасыз ету бойынша көптеген мәселелерді технологиялық жинау барысында дайындық кезеңдерін мұқият орындау және құрастыру операцияларын тікелей орындау есебінен шешуге болады. Атап айтқанда, бақыланатын параметрдің шашырауын азайту есебінен бұрандалы қосылыстарды жинау сапасын қамтамасыз ету де әлсіреудің төмендеуіне ықпал ететін болады.

Жинақтау операцияларының сапа проблемасын шешу жолдарының бірі бұрандалы жинақтау операцияларын дайындау барысында бақылау және диагностикалау құралдарын неғұрлым тиімді пайдалану болып табылады.

Құрастыру операцияларын дайындық кезініңде бақылау үшін көбіне айналмалы моментті өлшеу принципі орнатылған құралдар қолданылады: оларға динамометрлік және шекті кілттер, бұрандалы динамометрлер және т. б. жатады. Алайда олардың технологиялық мүмкіндіктері бұрандалы қосылыстарды жүктеу процесін толық бағалау үшін жеткіліксіз. Бұрандалы қосылыстарды созу кезінде барлық параметрлерін есептеп, ең сенімді нәтижелер алуға болады[3].

Ол үшін бұрандалы қосылыстарды созу кезінде бір уақытта пайдаланылатын жүктеудің барлық параметрлері: айналмалы сәт, бұрылу бұрышы және болттың ұзаруы, сондай-ақ олардың арасындағы уақытша өзара аударғышты орнатуға мүмкіндік беретін бақылау-диагностикалық стенділердің конструкциялары жарамды.

1-суретте керек міндеттерді шешуге мүмкіндік беретін Пенза мемлекеттік технологиялық академиясында құрылған бақылау-таралау стендісі көрсетілген.

1 – сурет. Бақылау-таралеу стенді (КТС-03 моделі)

Стенд жалпы (1-сурет) екі блоктан тұрады: күштік және өлшеу блогы.

Күштік блогында бұрандадағы және сыналатын болт басының астында қолданылатын айналмалы сәттің бөлу тораптары, сондай-ақ бұрылыс бұрышын және болттың ұзаруын өлшеуге керек тораптар бар.

Өлшеу блогында көрсетуші аспаптар (тиісті өлшем бірліктерінде жобаланған вольтметрлер), тензодатчик сигналын күшейткіш қуат блогы күш блогына орналасқан.

Стендтің технологиялық мүмкіндіктерін кеңейту үшін басында тек созылған бұрандалы торапты жаңғырту және бастапқы сатыны имитациялау дұрыс шешім болар еді.

Сондықтан ғалымдар 2-суретте көрсетілген бақылау-диагностикалық стендтің неғұрлым жетілдірілген нұсқасын жасап шығарған болатын.

2 – сурет. Диагностикалық стенд сызбасы

Жаңартылған бұл стендтің технологиялық мүмкіндіктері бұрандалы қосылыстың "жұмсақ" элементімен бұрандалы қосылыстарды диагностикалауға, бақыланатын параметрлер бойынша гайковерттерді реттеуге және диагностикалауға, сондай-ақ созылған бұрандалы торапты пайдаланудың бастапқы кезеңін имитациялауға мүмкіндік береді [4].

Құрылғыны қолданар алдында орнату плитасын жұмыс үстеліне көлденең жазықтықта бекітеді. Сыналатын болтты төлке тесіктері арқылы өткізеді, қисық кілтпен ілгекке енгізеді, ал бұрандалы бөлігіне гайканы тіреуге дейін бұралатын біліктің тесігіне гайковерттің құйрығы немесе таңдалған жұмыс режиміне байланысты динамометрлік кілт орнатылады.

Стендті үш режимде пайдалануға болады.

1. Бұрандалы қосылыстарды сынау режимі (статикалық).

Динамометриялық кілттен айналмалы сәт стакан арқылы аралық білікке және қиғаш кілтке беріледі, бұл ретте бұрандалы қосылыстың тартылуы орындалады. Бұрандалы қосылысты созудың қол жеткізілген параметрлері (айналу сәті, бұрылу бұрышы және болттың ұзаруы) тензодатчиктердің көмегімен тіркеледі және өлшеу блогына беріледі.

1. Гайковерттерді баптау режимі (динамикалық).

Гайковерт шпиндельі аралық білікпен жалғанады және соңғы жетекті қамтиды. Жоғарыда келтірілген тартылу параметрлерінен басқа (бірінші жұмыс режимі үшін) электрокундомерді пайдалану есебінен барлық бақыланатын параметрлер арасындағы уақытша өзара байланыс да тіркеледі. Қажет болған жағдайда гайковерттің қуатын (дамушы айналдыру сәті) реттеу жүргізіледі.

Егер сыналатын гайковерттің шпиндельінің нақты айналу жиілігін өлшеу қажеттілігі болса, онда тахометрмен байланысты индукциялық датчик қосылады.

1. Пайдалану жүктемелерінің имитация режимі.

Бұрандалы түйіспенің босау дәрежесін бағалау үшін бұрандалы торапқа Болттың тартылуы аяқталғаннан кейін қандай да бір уақыт аралығында мүмкін пайдалану жүктемесін "салады". Ол үшін дірілді тербелістерді жасайтын пневмомолоток кіреді, және балға ұрғышының төлке әсері нәтижесінде бұранда түйіспеге тербелістер беріледі. Біраз уақыттан кейін гайканың өздігінен бұрылуы болады, оның шамасы туралы көрсеткіш бұрышының бұрылу бұрышының градустарда проградирленген шкалаға қатысты өзгеруін ұйғарады (2-сурет).

Осылайша, осындай диагностикалық стендтерді қолдану бұранда қосылыстарын құрастыру операцияларын орындау сапасын өндірісті дайындау сатысын неғұрлым мұқият орындау есебінен, сондай-ақ пайдаланудың бастапқы сатысында бұранда түйінінің мінез-құлқын "қарау" арқылы арттыруға мүмкіндік береді.

Стенд М6-М42 метрикалық резьб диапазонында кез келген қуатты статикалық әсер ететін гайковерттер үшін қолдануға жарамды.

Қолданылған әдебиет:

1. Машина жасау бұйымдарын құрастыру және монтаждау: 2-х т. анықтамалық / Ред. В. С. Корсакова және В. К. Замятина.- М.: Машина Жасау, 1983.- 480 б.
2. Затяжка и стопорение резьбовых соединений: Справочник / Г.Б. Иосилевич, Г.Б. Строганов, Ю.В. Шарловский.- М.: Машиностроение, 1985.- 224 с
3. Ланщиков А. В., Моисеев В. Б. Технологиясы мен жабдықтары автоматтандырылған бұрандалы қосылыстар: (Монография ) - Пенза, Пенз. мемлекеттік мекеме, 1999.- 260 б.
4. "Бақылау-диагностикалық стенд" (МКП - О 01 Ь5/24, О 01 М 7/04/) № 2006139224/28 (042770) өтінім бойынша РФ патентін беру туралы 20.03.08 ж. ФИПС оң шешімі, авторлары: Ланщиков А. В., Моисеев В. Б., Волков В. В., Селиверстов А. А.