Біз білетін сауатты адам әріп танып, қолына қалам ұстай алады. Әріп таныған адам мәтін оқып, оның мағынасын түсіне біледі. Оқыған адам өзі шимақтап, біртіндеп жазуды үйренеді. Бұл – мектеп табалдырығын аттаған кез келген бала машықтанатын қабілеттер. Баршаға аян нәрсені неге тәптіштеп айтып отыр дерсіздер? Сол оқып отырған мәтіннің түрі мен түпкі мағынасын түсіну қаншалықты қиын болуы мүмкін? Бір қарағанда, оп-оңай. Ең алдымен «медианың» не екенін анықтап алайық. Бірден газет-журнал, радио, телевизия, интернет дерсіз. Қолыңыздағы кітап пен смартфон, көше бойындағы жарнама тақтайшалары, дүкеннің маңдайшасы, фильм, көне ескерткіштер, видео ойын­дар, музыка, аңыз-ертегілер мен ауызекі сөз­ге дейін медиаға жатады дегенге не дейсіз? Медиа – ағылшынша «me­dium» сөзінің көпше түрі, ақпарат жеткі­зетін кез келген коммуникация құра­лын осылай атауға болады. Енді техно­ло­гияның қарыштап дамуымен енген ме­диа­сауаттылық ұғымы нені білдіреді? Жоғарыда айтылған ақпарат құрал­дары арқылы адам күніне қанша ақпарат алатынын білу үшін, 2020 жылы орташа есеппен күн сайын қанша дерек пайда болғанын қарап көрейік. Бұл сан күніне 2,5 квинтиллион байтты құраған. Квинтиллион деген сан мөлшерін бірінші рет көріп тұрсаңыз, жалғыз емессіз. Салыстырып көру үшін 18 нөлі бар еке­нін айта кетейік. Әрине, осы секілді адам күніне, секундына қанша ақпарат өңдейтінін көрсететін толып жатқан өзге де статистиканы келтіре беруге болады. Десе де, үй мен жұмыстың арасы­ның өзінде қанша нәрсе көріп, қанша ақпарат оқитыныңызды өзіңіз де біліп отырсыз. Ол мәліметтің барлығына зер салып қарау міндетті емес, миыңыз өзі қабылдап өңдей береді, ал жадыңыз сақтай береді. Бұл ақпараттарға ортақ бір нәрсе бар, ол – авторының болуы. Кез келген ақпаратты таратарда бел­гілі бір себептің болатынын есте ұстау керек. Ал сол себепті түсіне білу – медиа­сауаттылықтың негізі. Бізді қоршаған дижитал заманда ақпараттың қайдан, қандай мақсатпен шыққанын, қаншалықты сенімді екенін анықтау одан сайын қиындай түсті. Дегенмен, мойындағымыз келсе де, келмесе де, бұл бүгінгі күннің ең маңызды қабілеттерінің біріне айналды. Қоршаған ортаны енді танып-біліп, дүниетанымы қалыптасып келе жатқан, болашақта толығымен тех­нология дәуірінде өмір сүретін балаларға бұл, тіпті, өзекті. Медиасауаттылықты балаларды ақпараттан қорғау деп түсінуге әсте болмайды. «Бала­ның миын улайтын контент көрсетпеймін» деген желеумен теледидарды өшіріп, интернетті шектейтін ата-ананың әрекетімен ақпаратты айы­ра алатын ұрпақ тәрбиелеудің арасы жер мен көктей. Медиасауаттылық анықтама­ла­рында бірінші мән беретін нәрсе – адамның сыни ойлай білу қабілеті. Бұл шетінен барлығын сынау емес. Сыни ойлай білетін адам біржақты пікірден аулақ болады, кез келген ақпаратты түрлі ракурстан талдай біледі. Бұл – негізі мектеп жасында қалыптасатын машық. Батыс елде­рінде білім алған отандастарымыз біз­дің білім беру бағдарламамыз осы жерде ақсайтынын жиі алға тартады. Ата-ананың, ұстаздың, не өзінен жасы үлкен адамның айтқанын өздігінен саралап, жеке пікірін білдіру – бұрыс не тәрбиесіздік емес. Кішкентайынан кез келген айтылған нәрсені сұраққа алып, шамасы келгенше талдай білетін балалардың уақыт өте келе сыни ойлау қабілеті қалыптасады. Міне, осы машықты бойына сіңірген бала медиасауаттылықтың негізін меңгерген десек артық емес. Ақпарат көбейген сайын оның ақиқат не жалған екенін анықтау қиындап кетті. Оған пандемия кезінде толық көз жеткіздік. Коронавирус туралы бұрмаланған ақпараттар әр отбасында талқыланды. Бұған шүбә келтірмейтініміз анық. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы қолданысқа пандемия­дан қаупі кем емес «инфодемия» терминін енгізді. Жалған ақпараттың кең тарағаны соншалық, медиа және коммуникация саласында фактчекиң бағыты пайда болды. Ол бойынша деректерді тек­серіп, хабарлардың рас-өтірігі анық­талады. Былтыр пандемия ке­зін­де індетпен қатар, ақпараттық ви­­рус­тың кең тарағаны соншалық, Қа­зақстан үкіметі арнайы stopfake.kz жобасын іске қосуға мәжбүр болды. Бұл салада жалған ақпарат мәселесінің кезек күттірмейтінін көрсетті. Қоғамда медиасауаттылықтың дең­гейін көтермесек, салдары қан­дай болатыны туралы журналист, фактчекер, Factcheck.kz онлайн басы­лымының редакторы Павел Бан­никовпен бұл мәселенің салдарын қазірдің өзінде байқауға болатынын айтады. Қоғамда медисауаттылықтың төмен­дігі үрейге, сенімсіздікке, ден­сау­лық саласындағы жобалардың сәт­сіз болуына, әлеуметтік поляри­за­цияға, жек көрушілікке алып келе­тінін былтырдың өзінде анық көрдік. Бәрімізге айқын күнделікті көріністің бірі – халық алаяқтардың алдында қорғансыз қалады. Былтырғы статистиканың өзінен алаяқтардың арбауына түскен адамдардың қан­шалықты көп екенін көруге болады. Алаяқтар келтірген залал 2019 жылмен салыстырғанда 180 млрд теңгеге артқан. Бұл құқық қорғау органдарына шағымданғандардың үлесі ғана, ақшаға алданғанын айтқысы кел­мейтіні қаншама. Қоғамда медиа­сауаттылықтың төмендігінен туындайтын ең қарапайым мысал осы. Ал болашақта ең қорқыныштысы – қоғам­дағы поляризация дер едім. Халықтың біртұтастығы бұзылғанда, медиасауатсыз қоғамда үлкен ақпарат ағынын радикалды топтардың теріс ойлары оңай жаулап алады. Бұл – Қазақстан үшін де ең қауіпті мәселе. Расымен, интернет алаяқтарды айыра алмау – қауіпсіздік саласын­дағы үлкен мәселелердің бірі. Жауап­кершілік құқық қорғау органдарының мойнына артылғанмен, бұл да медиасауаттылыққа келіп тіреліп тұр. Осы секілді ақпаратты саралай алмай опық жеген жан қаншама. Бұл, әсіресе, әлеу­меттік желі мен интернеттен оқы­ған кез келген мәліметке сене кететін орта жастан асқан адамдар арасында жиі кездеседі. Мәселенің өзектілігін анықтадық. Оны шешу үшін не істей аламыз? Дамыған елдердің мысалына зер сал­сақ, бұл мәселе өткен ғасырдың соңында көтеріле бастаған. Сонда зерт­теушілер мен сарапшылар медиа­ның қоғамға теріс әсерін саралай келе, күнделікті тұтынатын ақпараттың қайдан, қалай, қандай мақсатпен тарағанын ажырата білу керек деген тоқтамға келген. Осылайша медиасауаттылық деп аталатын пән Батыста мектеп бағдарламасында оқытылатын болған. Қазір әлемдегі басқа да елдер бұл мәселенің өзекті екенін айтып, көбірек көңіл бөле бастаған. Осында бір қуанышты жаңалықты айтпай кетпеуге болмас. Жақында Қазақстандағы медиасауаттылық бойынша алғашқы оқу құралын мемлекеттік комиссия мақұлдап, білім беру мекемелерінде пайдалануға ұсынды. MediaNet халықаралық журналистика орталығы дайындаған оқу-әдістемелік кешенді еліміздегі оқу орындарында қосымша сабақ ретінде өтуге болады деген сөз. Адамзатты басқа тіршілік иесінен ерекшелеп тұратын ақылы мен санасы десек, сол екеуінің ортақ жемісі – сөзге келіп түйіседі. «Ақпаратқа кім ие болса, сол әлемді билейді» деген қанатты сөздің бүгінгі шын­дыққа қаншалықты сай екеніне күн­делікті өмірде көз жеткізіп келеміз. Ен­деше осы тұрғыдан келгенде медиасауаттылықты арттыру заман­ның басты талабы екені сөзсіз. Финляндия елінде оқытуға арналған нұсқаулық бойынша қазіргі және болашақ 11 немесе 12-сыныптағы БАҚ және ақпараттық сауаттылық мұғалімдері пайдаланады деген ниетпен жасалған. Сонымен қатар, барлық білім беру деңгейлерінің барлық мазмұны мен пәндік салаларындағы мұғалімдері де технологияны сынып іс-әрекеттеріне біріктіру үшін нұсқаулық ретінде оны зерттеуге шақырады. Осы оқу құралы арқылы оқушылар мыналарды меңгереді:

• сауаттылыққа басымдық беру;
• конструктивистік көзқарас арқылы медиа және ақпараттық сауаттылықты оқыту және оқыту;
• ақпараттық және медиа ресурстарды сауатты тұтынушылар мен өндірушілерге айналу; және
• цифрлық азаматтықты және өмір бойы білім алуды дамыту.

Қазіргі таңда шет тілін оқыту мен үйренуді фонология, морфология, лексика және синтаксис сияқты тілдік дағдыларды тікелей оқытуға дейін қысқартуға болмайтыны жалпыға бірдей мойындалған. Бүгінгі күні ағылшын тілі мұғалімдерінің алдында теңдессіз міндет тұр: студенттердің тыңдау, оқу, сөйлеу және жазудың барлық түрлерін, дағдыларын дамытуға бағытталған дәстүрлі оқыту арасындағы алшақтықты жою және тілді контекстке келтіруге бағытталған коммуникативті оқыту (Симпсон, Обдалова, 2014). Қиындыққа жауап беру үшін мұғалімдерде мазмұнды және өзекті әрекеттер арқылы оқушыларды ынталандыратын жақсы жоспарланған және теңдестірілген оқу бағдарламасы болуы керек. Осы тұрғыдан алғанда ең тиімді және заманауи тәсілдердің бірі БАҚ-ты ELT сыныптарына біріктіру болады. Бұл тәсіл оқу бағдарламасына медиа сауаттылықты дамыту тұжырымдамасына негізделген. Медиасауаттылықты оқшау тақырып ретінде қарастыра отырып, студенттер бұқаралық ақпарат құралдарын талқылау әрекетінде белгілі бір қиындықтарға тап болуы мүмкін, өйткені олар сөздік қорды да, дұрыс сөйлеу дағдыларын да игермеген, медиа сауаттылықты ELT практикалық курсына кіріктіру оларға тірек қолдау мен тілді қамтамасыз етуі мүмкін. британдық және американдық бұқаралық ақпарат құралдарының әртүрлі түрлеріне қол жеткізу, талдау және бағалау үшін қажетті ақпарат – телехабарлар бағдарламалары, ток-шоулар, фильмдер және т.б. Студенттердің медиа сауаттылығын және сол арқылы олардың сыни ойлауын дамыту университетке барған сайын маңызды мақсатқа айналды. оқу бағдарламалары. Медиасауаттылық әдетте әртүрлі формалардағы коммуникацияларға қол жеткізу, талдау, бағалау және құру қабілеті ретінде анықталады (ELT практикалық курсына енгізілген «Бұқаралық ақпарат құралдарын талдау және түсіндіру» модулі БАҚ-ты өте кең түрде анықтайды, соның ішінде кітаптар, газеттер, журналдар, бейнелер, фильмдер, жазылған музыка және Интернет арқылы қолжетімді барлық нәрсе.Дегенмен, мультимедиаға ерекше назар аудару керек. Медиа сауатты оқушылар өздері алатын ақпаратты жақсырақ түсінуі керек және оның сапасы мен болжамдарын ескеруі тиіс.(Facione, 2013). Олар пайымдаулар жасауға және оларды дәлелді себептерге негіздеуге қабілетті болуы қажет.(Халперн, 2003). Олар ойлауда икемді және жаңа идеялар мен ақпаратқа тап болған кезде өз пікірлерін қайта қарай алатын болады. (Facione, 2013). Нәтижесінде, олар күрделі себептері немесе даулы шешімдері бар мәселелерге тап болған кезде табысқа жетуге қабілетті. (Halpern, 2003).Оқушылардың медиа сауаттылығын бағалаудың негізгі критерийлері мыналар болып табылады:

• - әртүрлі медиа форматтарының ерекшелігін білу;
• - негізгі мәселелерді дәл анықтау;
•  - мәселенің тереңдігі мен маңыздылығын түсіну;
•  - бір-біріне сәйкес келетін терең қорытындылар жасай білу;
• - шет тілін меңгеру деңгейін арттыру;
•  - сыни пайымдаудың, түсіндіру дағдыларының жоғары деңгейін көрсету.

Медиа сауаттылықты ағылшын тілі сабағына кіріктіре отырып оқытудың тиімділігі Көзқарасты тану — БАҚ-тың кез келген бөлігін жасайтындардың мақсаты мен перспективасы болады. Бұл көзқарас анық немесе даулы ма, оны тану студенттерге алған ақпаратты сұрақ қоюға және контекстке келтіруге мүмкіндік береді. Сыни тұрғыдан ойлау дағдыларын жетілдіру — Сабақта немесе үйге бару жаттығулары арқылы ақпарат құралдарын бағалау оқушыларды өз ойларын дәлелдеу үшін мысалдар арқылы хабарлардың дұрыстығын анықтауға ынталандырады. Түрлі өнімдерді жасауды үйрену — Көптеген медиа сауаттылық әрекеттері студенттерге баспа жарнамаларынан бастап теледидар сценарийлеріне дейінгі өнімдердің ауқымын зерттеп, «істеп үйренуге» мүмкіндік береді. Әртүрлі пәндерге сәйкестікпен тыныс алу — медиа сауаттылық сабақтары әртүрлі пәндердің өзектілігін көрсете отырып, пәнаралық оқытудың катализаторы бола алады. Мысалы, сіздің студенттеріңіз жарнамалардағы белгілі бір түстердің күшін зерттей алады, олар өз логотиптерін жасаған кезде өнер сабағына негізгі ұсыныстарды қолдана алады. Қолданыстағы мазмұнды студенттердің қызығушылықтарымен байланыстыру — Сіз оқу бағдарламасының мазмұнын оқушылардың сүйікті медиасымен байланыстыру арқылы қызықтырақ ете аласыз. Мысалы, егер олар сюжеттік құрылғылар туралы білуді қабылдамаса, оларды танымал фильмнің объективі арқылы қараңыз. Содан кейін фильм құрылғыларды қаншалықты тиімді пайдаланатынын зерттеңіз. Қорытынды Ағылшын және американдық бұқаралық ақпарат құралдарының ресурстарын (мультимедиялық пішін) ағылшын тілі сабағына кіріктіру арқылы оқушылардың медиа сауаттылығын дамыту пәнаралық білімге ие болып, оны оқушылармен бірге дамыта беру – тіл мұғалімі үшін күрделі әрі талапты міндет. Мұғалім де, оқушылар да мәдениеттер арасындағы табысты қарым-қатынас үшін медиа сауаттылық қажет екенін толық түсінуі керек.          Медиасауаттылықты үйретудің ерекшеліктері:

1. Жалған ақпаратты тану;
2. Түрлі дереккөздерді пайдалану;
3. Шет тілін меңгеру;
4. Медианы дұрыс қалыпқа салу;
5. Дұрыс ақпарат берушіге айлану.