Аннотация. Бұл мақаланың мақсаты – білім беру мазмұнын жаңарту жағдайында орыс тілі мен әдебиетін оқытуда қолданылатын заманауи педагогикалық әдістерді талдау және жүйелеу. Зерттеудің өзектілігі оқу үдерісін сандық шындыққа бейімдеу мен оқушылардың функционалдық сауаттылығын қалыптастыру қажеттілігімен айқындалады. Жұмыста ғылыми әдебиеттерді теориялық талдау, педагогикалық тәжірибені жалпылау және салыстырмалы тәсіл сияқты әдістер қолданылды. Негізгі назар аралас оқыту (blended learning), аударылған сынып (flipped classroom), жобалық оқыту және сандық құралдарды (интерактивті платформалар, виртуалды шындық) пайдалану сияқты әдістерге аударылады. Талдау нәтижелері заманауи әдістерді интеграциялау мотивацияны арттыруға, сыни ойлауды және оқырмандық құзыреттілікті дамытуға, сондай-ақ оқуды жекелендіруге ықпал ететінін көрсетеді.

Кіріспе. Заманауи мектептегі орыс тілі мен әдебиетін оқыту терен өзгеріс кезеңінен өтуде. Бұл сандық дәуірдің объективті сындарымен де, білім беру парадигмасын жаңартумен де байланысты, онда оқушылардың негізгі құзыреттерін: функционалдық сауаттылық, сыни ойлау, шығармашылық және коммуникация дағдыларын қалыптастыру бірінші орынға шығады [1, б. 15]. Білімді репродуктивті меңгеруге негізделген дәстүрлі әдістер бүгінгі таңдағы талаптарға толықтай жауап бермейді. «Сандық тұрғын» болып табылатын заманауи оқушы оқу іс-әрекетін ұйымдастырудың басқаша тәсілдерін талап етеді, олар интерактивті, визуалды бай және тұлғалық маңызды болуы тиіс. Заманауи оқыту әдістерін зерттеудің өзектілігі оқушыларды тіл мен әдебиетті меңгеру үдерісіне тартудың, олардың пәнге деген қызығушылығын сақтаудың және материалды терен, мағыналы түсінуді қалыптастырудың тиімді жолдарын іздеу қажеттілігімен айқындалады. Жұмыстың теориялық маңыздылығы инновациялық педагогикалық тәжірибелерді жүйелеуде, ал практикалығы – қолданыстағы мүмкіндіктер мен шектеулерді ескере отырып, оларды білім беру үдерісіне енгізу бойынша тәжірибелі мұғалімдерге нақты ұсыныстар беруде.

Негізгі бөлім

1. Заманауи педагогикалық тәсілдердің әдістемелік негіздері

Заманауи оқыту әдістері конструктивизм және әлеуметтік конструктивизм принциптеріне негізделген, оған сәйкес білім дайын түрде берілмейді, ал оқушының өзі оны танымдық қызмет пен әлеуметтік өзара әрекеттесу процесінде белсенді түрде құрады [2, б. 48]. Бұл жалғыз ақпарат көзі ретіндегі мұғалімнен оқытудың белсенді субъектісі ретіндегі оқушыға назарды аударады. Орыс тілін оқыту контекстінде бұл ережелерді жаттаудан тілдік жүйені тірі мәтіндер мен сөйлеу жағдаяттарын талдау арқылы саналы меңгеруге көшу дегенді білдіреді. Әдебиетте акцент сюжет пен кейіпкерлердің сипаттамасын монологиялық баяндаудан пікірталас, интерпретация және көркем шығарманы тұлғалық түсінуге ауысады. Осылайша, заманауи әдістердің негізгі сипаттамалары: іс-әрекеттік сипат, оқушының субъектілігі, құзыреттілікті дамытуға бағытталу және оқытудың табиғи ортасы ретінде сандық технологияларды интеграциялау.

2. Негізгі заманауи әдістер мен технологияларды талдау

2.1. Аралас оқыту (Blended Learning). Бұл модель онлайн-оқытуды дәстүрлі жүзбес-жүз өзара әрекеттесумен біріктіреді. Ол оқу уақыты мен материалдарын икемді бөлуге мүмкіндік береді. Мысалы, «Құрмалас сөйлемдің синтаксисі» тақырыбы бойынша теориялық материалды оқушылар білім беру платформасындағы («Российская электронная школа», ЯКласс) бейнесабақтар мен интерактивті тапсырмалар арқылы өздігінен меңгеруі мүмкін. Сынып сағаты тәжірибелік жұмысқа: пікірталасқа, күрделі жағдайларды талдауға, бірлескен жобаларға босалады. Бұл әрбір оқушы теорияны өз жылдамдығымен меңгере алатындықтан, оқуды жекелендіруге ықпал етеді [3, б. 102].

2.2. «Аударылған сынып» әдісі (Flipped Classroom). Аралас оқытудың жеке жағдайы болып табылатын бұл әдіс «сыныпта лекция + үй тапсырмасы» деген дәстүрлі схеманы инверттенеді. Жаңа материал үйде (бейне, презентациялар, электронды оқулықтар көмегімен) меңгеріледі, ал сабақта ол мұғалімнің басшылығымен белсенді қолданылады, терендетіледі және талқыланады. Әдебиет сабақтарында бұл мәтінді талдауға, кейіпкерлердің мотивтерін талқылауға, әр түрлі көзқарастарды салыстыруға көбірек уақыт бөлуге мүмкіндік береді, мазмұнды қайта айтуға уақытты жұмсау орнына [4].

2.3. Жобалық және зерттеушілік оқыту. Бұл әдіс күрделі мәселелерді қою және шешу дағдыларын дамытуға бағытталған. «Орыс тілі» пәнінің шеңберінде бұл жазбаша және ауызекі сөйлеу дағдыларын, редакциялауды, ақпаратпен жұмысты жаттықтыратын мектеп медиасервисін (газет, подкаст, видеоблог) құру болуы мүмкін. Әдебиет сабақтарында – жазушының шығармашылығындағы белгілі бір тақырыпты талдау, шығарманың тарихи контекстін немесе белгілі бір жанрда өз көркем мәтінін жасау бойынша зерттеушілік жобалар. Мұндай іс-әрекет пәндераралық дағдыларды дамытады және пәнді іс жүзінде маңызды етеді.

2.4. Сандық құралдар мен интерактивті контентті пайдалану. Бұл тек презентацияларды пайдалану туралы емес, сабаққа арнайы сандық құралдарды қосу туралы:

1. Интерактивті платформалар мен оқыту ойындары (Quizlet, LearningApps, Wordwall, Clever Quizzes) – орфографияны, сөздік қорды, терминдерді есте сақтауды ойын түрінде жаттықтыру үшін.
2. Ақыл-ой карталарын жасауға арналған сервистер (MindMeister, Coggle) – жүйелік байланыстарды визуализациялау үшін (мысалы, романның бейнелер жүйесі, тілдік отбасылар).
3. Бірлескен жұмыс үшін құралдар (Google Docs, Padlet, Miro) – мәтінді ұжымдық түсіндіру, мистық шабуыл, бірлескен презентацияларды дайындау үшін.
4. Виртуалды (VR) және кеңейтілген шындық (AR) элементтері – әдеби шығарманың тарихи-мәдени контекстіне ену үшін (Достоевскийдің Санкт-Петербургіне виртуалды экскурсия, ескі үйшіктің 3D моделі).

Бұл құралдар оқушылардың көрнекілігінің, интерактивтілігінің және қатысу деңгейінің айтарлықтай жоғарылауына ықпал етеді [5, б. 77].

3. Артықшылықтар, сындар және тиімді енгізу шарттары

Заманауи әдістерді интеграциялау бірқатар артықшылықтар береді: оқушылардың оқу мотивациясы мен өздігінен жұмыс істеу дағдыларын арттыру, XXI ғасыр дағдыларын (сыни ойлау, ынтымақтастық, шығармашылық) дамыту, оқуды дифференциациялау және жекелендіру мүмкіндігі, сандық сауаттылықты қалыптастыру. Алайда оларды енгізу сындарға тап болады. Оларға: сандық теңсіздік және техникалық жабдықталудың әр түрлі деңгейі; мұғалімдердің қосымша дайындығы (техникалық және әдістемелік) қажеттілігі; педагогикалық мақсаттарды технологиялық құралдармен алмастыру қаупі; мұғалімнің сандық контентті дайындауға кеткен уақыт шығындарының ұлғаюы жатады. Сәтті іске асыру үшін келесі шарттар қажет: білім беру ұйымының әкімшілігінің жүйелі қолдауы, сапалы сандық ресурстарға қол жеткізу, тәжірибе алмасу үшін мұғалімдердің кәсіби қауымдастықтарын құру, сондай-ақ тепе-теңдікті сақтау: сандық құралдар тірі пікірталасты және мәтінмен терең жұмысты ауыстыруға емес, оны байытуға және толықтыруға арналған.

Қорытынды. Орыс тілі мен әдебиетін оқытудың заманауи әдістері – бұл оқушының белсенді танымдық позициясына бағытталған бөлек технологиялық тәсілдер жиынтығы емес, тұтас педагогикалық жүйе. Аралас оқыту, «аударылған сынып», жобалық іс-әрекет және сандық құралдарды пайдалану сияқты әдістерді талдау заманауи білім берудің мәселелерін шешудегі олардың жоғары әлеуетін көрсетеді. Олар ақпаратты пассивті меңгеруден функционалдық сауаттылықты, сыни ойлауды және оқырмандық мәдениетті қалыптастыруға көшуге ықпал етеді. Негізгі қорытынды кез келген инновациялық әдістің тиімділігі тікелей педагогикалық мақсат қоюға байланысты деген тезис болып табылады. Технологиялар күшті көмекші құрал болып табылады, бірақ оларды пайдалану дидактикалық тұрғыдан негізделген және негізгі мақсатқа – оқушы тұлғасының, оның тілдік және әдеби қабілеттерінің дамуына бағынуы тиіс. Гуманитарлық пәндерді оқытудың болашағы терен филологиялық талдауға негізделген дәстүрлі әдістеменің үздік тәжірибелері мен сандық дәуірдің сындары мен заманауи мектеп оқушысының тұлғалық сұраныстарына жауап беретін жаңа форматтарды ақылды интеграциялауда көрінеді. Әрі қарайғы зерттеулер аралас оқытудың нақты модельдерін енгізудің ұзақ мерзімді әсерін, сондай-ақ орыс тілі мен әдебиеті сабақтарында сандық құралдарды пайдаланудың тиімділігін бағалау критерийлерін әзірлеуге бағытталуы мүмкін.

Әдебиеттер тізімі

1. Негізгі жалпы білім берудің мемлекеттік білім беру стандарты (Ресей Білім министрлігінің 31.05.2021 жылғы № 287 бұйрығымен бекітілген). – 120 б.
2. Воронцов А.Б., Чудинова Е.В. Жалпы білім берудің мемлекеттік білім беру стандарты жағдайында оқыту нәтижелерін бағалаудың заманауи құралдары. – М.: Просвещение, 2018. – 112 б.
3. Ладыженская Т.А., Баранов М.Т. Орыс тілін оқыту әдістемесі: Педагогикалық институттардың студенттеріне арналған оқулық. – М.: Просвещение, 1990. – 256 б.
4. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html