Аннотация (қазақ тілінде)

Бұл мақалада білім мен тәрбиенің өзара үндестігі арқылы тұлғаның толық қалыптасуы, оның рухани‑адамгершілік қасиеттерінің дамуы талданады. Мақсат – білім беру үдерісінде ізденіс пен игіліктің үйлесімін көрсету, тәрбиенің рөлін айқындау. Зерттеу барысында философиялық‑педагогикалық әдебиеттер, әлеуметтік және білім беру саласындағы халықаралық құжаттар (соның ішінде UNESCO құжаттары) талданды. Нәтижесінде — білім мен тәрбие бірлігінің маңыздылығы, ізденуші тұлға қалыптастырудың тиімділігі және қоғам игілігіне қызмет етуге даяр адам тәрбиелеу мәселелері қарастырылды. Мәліметтер Қазақстан мектептері мен ұлттық білім беру жүйесінің контекстіне қатысты.

Аннотация (на русском)

В статье анализируется взаимосвязь образования и воспитания как фундамент для формирования всесторонне развитой личности. Цель — показать, как сочетание знаний, стремления к познанию и нравственных ценностей способствует формированию духовно‑нравственного человека. В качестве источников использованы педагогические и философские труды, а также международные документы, например публикации UNESCO. Результаты: подтверждена необходимость гармонизации знаний и воспитания, формирования исследовательской личности и ответственности перед обществом.

Abstract (in English)

This article examines the synergy between education and upbringing as the basis for forming a fully developed personality. The purpose is to demonstrate how the integration of knowledge acquisition, intellectual curiosity and moral values contributes to the development of a spiritually and ethically grounded individual. The study reviews pedagogical and philosophical literature as well as international documents including those of UNESCO. The findings confirm the necessity of harmonising education and moral upbringing, fostering an inquiry‑oriented learner, and preparing individuals to contribute to societal well‑being.

Кіріспе

Білім мен тәрбие — қоғам мен тұлға дамуының негізін құрайтын басты ұғымдар. Қазіргі заманда ақпарат пен технология дамыған сайын білім беру жүйесіне жаңа талаптар қойылады. Алайда тек білім беру арқылы адами қасиет пен рухани мәдениетті қалыптастыру мүмкін емес. Сондықтан білім мен тәрбиенің үндестігі — жеке тұлғаның жан-жақты дамуы, оның қоғамға пайдалы азамат болуы, ұлттық және рухани құндылықтарды ұстануы үшін өзекті. Бұл мәселе Қазақстан сияқты көпұлтты және мәдени әртүрлі қоғамдар үшін де, жаһандық білім беру тәжірибесі үшін де маңызды.

Негізгі бөлім

1. Білім мен тәрбиенің өзара байланысы

Білім беру адамның интеллектуалдық әлеуетін арттырса, тәрбие — сол білімді ізгі мақсатқа бағыттайды. Тек логика мен фактіні меңгерген адам — сауатты маман болуы мүмкін, бірақ оның рухани‑моралдық қалыптасуы тәрбиенің арқасында жүзеге асады. Сондықтан ұстаздардың міндеті — білім мен тәрбиені қатар ұштастыру. Қазақ дәстүріне сәйкес, алғашқы тәрбие бастауы — отбасынан, ал кейінгі бағыт — мектептен басталады. Отбасы баланың алғашқы қадамындағы моральдық және әлеуметтік нормаларды қалыптастырады, ал мектеп сол негізді кеңейтіп, тереңдетеді.

Мектеп тек білім ордасы емес, рухани және адамгершілік орталық болуы тиіс. Мұнда оқушы тек пәнді меңгеріп қана қоймай, қоғамда дұрыс іс-әрекет жасауға, жауапкершілік пен өзара құрметті бағалауға үйренуі керек. Әр пәннің өзіндік тәрбиелік мәні бар: мысалы, математика мен физика оқыту барысында логикалық ойлау, табандылық, жүйелілік сияқты қасиеттер тәрбиеленсе, әдебиет сабағында адамгершілік, эмоционалдық интеллект, ой-өрісін кеңейту сияқты рухани қасиеттер дами алады. Сонымен қатар, биология мен экология пәндері арқылы табиғатты қорғау, жан-жануарға қамқорлық көрсету, қоршаған ортаға жауапкершілік таныту тәрбие элементтері беріледі.

Білім мен тәрбие бір-бірінен ажырамас құндылықтар болып табылады. Ұстаздардың басты міндеті — интеллектуалды дамуды рухани қалыптасумен үйлестіру. Тек осы жағдайда ғана оқушы жан-жақты дамып, қоғамға пайдалы, жауапкершілігі мол тұлғаға айналады. Қазақтың дәстүрлі тәрбиелік мұрасы мен заманауи білім беру әдістемесін үйлестіру арқылы мектеп оқушыларының білім деңгейі мен адамгершілік қасиеттері бірдей жетілдіріледі, бұл өз кезегінде ұлттық және жаһандық құндылықтарды бойына сіңірген жаңа буынның қалыптасуына мүмкіндік береді.

2. Ізденіс — сапалы білім мен саналы тәрбиенің негізі

Қазіргі білім беру жүйесінің басты мақсаты — оқушыны дайын ақпаратты қабылдаушы емес, белсенді ізденуші тұлға ретінде қалыптастыру. Ізденіс — адамның шығармашылық және сын тұрғысынан ойлау қабілетін дамытудың көзі. Бүгінгі таңда зерттеушілік және жобалық әдістер, жекелеген және топтық жұмыстар, зерттеу негізіндегі тапсырмалар кеңінен қолданылады. Мұғалім тек ақпарат беруші емес, бағыттаушы, кеңесші және шабыттандырушы болуы керек. Сонымен қатар, педагогтердің кәсіби дамуы, цифрлық технологияларды меңгеруі — заманауи сабақтың қажетті шарты. Интернет‑негізіндегі оқыту, адаптивті оқыту жүйелері — мұғалім мен оқушының өзара ынтымақтастығын арттырады және оқуды жекелендіреді.

3. Игілік пен моральдық‑қоғамдық жауапкершілік

Ізденіс нәтижесі білім болса, оның игілігі — тәрбие мен адамгершілік қасиеттерде көрінеді. Білім алған адам оны қоғамға, еліне қызмет етуге бағыттағанда ғана шынайы құндылыққа айналады. Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, білім беру жүйелері тек техникалық дағдыларды емес, моральдық және азаматтық қасиеттерді тәрбиелеуге бағытталғанда ғана адам санасы кеңейеді және қоғам дамиды.

4. Тұрақты даму және жаһандық білім беру міндеттері

Құндылықтар мен адамгершілік тәрбиесін біліммен біріктіру — тек жеке тұлға үшін емес, тұтас қоғам үшін қажет. ESD (Education for Sustainable Development) және GCED (Global Citizenship Education) бағдарламалары арқылы білім беру жүйесіне экологиялық, азаматтық, адамгершілік және әлеуметтік құндылықтар енгізілуде. Мұндай көзқарас қоғам мүшелерін жауапты, саналы, білімді азамат етуге бағытталған. Сонымен қатар, білім мен тәрбиенің үйлесімі — елдің рухани дамуы мен ұлттық мәдениетті сақтаудың кепілі.

Қорытынды

Білім мен тәрбие — ажырамас ұғымдар; олардың үйлесімі қоғам мен тұлға дамуының негізін құрайды. Қазіргі заманда білім берудің тек ақпарат беруден гөрі, ізденіс пен моральдық тәрбиені қамтамасыз етуге бағытталуы қажет. Мұғалім — бағыттаушы, ал білім беру — ізденіс пен игілікке бастайтын жол. Егер білім мен тәрбие бір арнада жүрсе, онда тәрбиелі, білімді, патриот азаматтар қалыптасады. Бұл еліміздің, ұлттық мәдениеттің және жалпы қоғамның болашағы үшін өте маңызды.

Әдебиеттер тізімі

1. Назарбаев Н.Ә. Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру. – Астана, 2017.
2. Байтұрсынұлы А. Тіл тағылымы. – Алматы: Ана тілі, 1992.
3. Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы. – Алматы: Рауан, 1996.
4. Әбдіғаппарова Г. Қазіргі білім мен тәрбие үдерісіндегі құндылықтық бағыттар. – Алматы, 2021.
5. Сатыбалдиева А. Мектеп пен тәрбие жұмысының инновациялық тәсілдері. – Нұр-Сұлтан, 2020.
6. UNESCO. Education for Sustainable Development Goals: Learning Objectives. – Paris, 2017. ([unesco.org](https://www.unesco.org/en/articles/education-sustainable-development-goals-learning-objectives?utm_source=chatgpt.com))
7. Duda E. Building the learning environment for sustainable development: a co‑creation approach. – [электрондық ресурс]. 2022. ([arxiv.org](https://arxiv.org/abs/2208.14151?utm_source=chatgpt.com))
8. Cetin O., Cakiroglu M., Bayılmış C., Ekiz H. The importance of internet‑based learning in modern education. – arXiv, 2023. ([arxiv.org](https://arxiv.org/abs/2306.12082?utm_source=chatgpt.com))
9. Kabysheva M. Fostering critical thinking in learning outcomes of Kazakhstan initial teacher education. – Frontiers in Education, 2025. ([frontiersin.org](https://www.frontiersin.org/journals/education/articles/10.3389/feduc.2025.1554713/full?utm_source=chatgpt.com))
10. Moral education for sustainable development: comparison of university teachers’ perceptions in China and Pakistan / MDPI Sustainability, 2020. ([mdpi.com](https://www.mdpi.com/2071-1050/12/7/3014?utm_source=chatgpt.com))
11. THE IMPORTANCE OF ENVIRONMENTAL EDUCATION FOR SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF NATURE / Eurasian Journal of Scientific and Multidisciplinary Research, 2025. ([ejsmr.org](https://ejsmr.org/article/view/48?utm_source=chatgpt.com))
12. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html