Аннотация (қазақ тілінде): Бұл мақала инклюзивті білім беру контекстінде заманауи педагогтың кәсіби және жеке тұлғалық портретін құруға арналған. Мақаланың мақсаты – инклюзивті ортада жұмыс істейтін мұғалімнің негізгі құзыреттіліктерін, қасиеттерін және рөлін анықтау, сондай-ақ оларды даярлау мен қолдаудың өзектілігін негіздеу. Зерттеуде талдамалық-сипаттамалық әдіс қолданылып, инклюзивті тәжірибені жүйеге келтіру және педагогикалық әдебиеттерге шолу жасалды. Нәтижелер бойынша инклюзивті педагогтың образы оның көпқырлы кәсіби құзыреттері мен төзімділік, эмпатия, шығармашылық икемділік сияқты жеке қасиеттерінің үйлесімі ретінде ұсынылды. Қорытындылай келе, инклюзивті білім берудің сапасын қамтамасыз ету үшін педагогтарды тиісті даярлаудың және оларға жүйелі қолдау көрсетудің маңыздылығы атап өтілді.

Аннотация (на русском языке): Данная статья посвящена построению профессионального и личностного портрета современного педагога в контексте инклюзивного образования. Цель статьи – определить ключевые компетенции, качества и роль учителя, работающего в инклюзивной среде, а также обосновать актуальность их подготовки и поддержки. В исследовании использован аналитико-описательный метод, систематизация инклюзивного опыта и обзор педагогической литературы. Согласно результатам, образ инклюзивного педагога представлен как сочетание его многогранных профессиональных компетенций и таких личных качеств, как устойчивость, эмпатия, творческая гибкость. В заключении подчёркнута важность соответствующей подготовки учителей и системной поддержки их для обеспечения качества инклюзивного образования.

Abstract (in English): This article is devoted to building a professional and personal portrait of a modern teacher in the context of inclusive education. The aim of the article is to identify the key competencies, qualities and role of a teacher working in an inclusive environment, as well as to justify the relevance of their training and support. The study used an analytical-descriptive method, systematization of inclusive experience and a review of pedagogical literature. According to the results, the image of an inclusive teacher is presented as a combination of his multifaceted professional competencies and personal qualities such as resilience, empathy, and creative flexibility. In conclusion, the importance of appropriate teacher training and systematic support for them to ensure the quality of inclusive education is emphasized.

Кіріспе

Қазіргі білім беру кеңістігі әртүрлілікті құрметтеу, теңдік пен барлығына қолжетімділік принциптерін ілгерілететін инклюзивті модельге өтуде. Инклюзивті білім беру жай ғана мүмкіндігі шектеулі оқушыларды жалпы білім беретін сыныптарға біріктіру емес, ол барлық балалар үшін тиімді және құрметті оқу ортасын құру жүйесі болып табылады. Бұл жүйенің сәтті жұмыс істеуінің басты факторы – инклюзивті ортада жұмыс істейтін педагог. Дәстүрлі оқытушы рөлінен айырмашылығы, инклюзивті педагог күрделі, көпқырлы маман болып табылады, ол білім беруді ғана емес, сонымен қатар әлеуметтендіруді, қолдауды және әрбір оқушының жеке дамуын басқарады. Осыған байланысты инклюзивті педагогтың қандай құзыреттер мен қасиеттерге ие болуы керек, оның кәсіби образы қалай қалыптасады деген сұрақтар өзектілігі жоғары білім беру мәселелерінің қатарына жатады. Бұл мақала осы сұрақтарға жауап беруге, инклюзивті білім беру педагогының заманауи портретін құруға бағытталған.

Негізгі бөлім

Инклюзивті педагогтың қызметі оның әр оқушыға жеке көзқарас таңдауына негізделеді. Бұл тәсіл әрқайсысының даму ерекшеліктері мен білім алу қажеттіліктерін қамтуы керек. Оның күрделілігі әр оқушыға жеке назар аударуды және сонымен бірге ешкімді қалдырмай, сыныптағы әрбір адам өзін тең құқылы және құрметпен қаралатын сезінуін қамтамасыз етуде жатыр. Бұл талап педагогтан жоғары деңгейдегі педагогикалық шеберлік пен дифференциацияланған оқыту әдістерін меңгеруді талап етеді. Инклюзивті педагог тек оқушыларға білім беріп қана қоймай, олардың әлеуметтік-психологиялық үйлесімділігі мен сенімділігін қалыптастыруға да ықпал етуі тиіс.

Кәсіби құзыреттілік тұрғысынан инклюзивті педагог бірнеше негізгі аспектілерде біліктілікке ие болуы керек. Біріншіден, бұл арнайы педагогикалық білім. Оқытушы әртүрлі білім алу қажеттіліктері бар оқушылармен жұмыс істеудің арнайы әдістері мен технологияларын білуі, жеке оқу бағдарламаларын (ЖОБ) әзірлеу және жүзеге асыру бойынша тәжірибеге ие болуы керек. Екіншіден, психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету дағдылары қажет. Педагог баланың эмоционалды-ерік-жігерлік саласын, оның мотивациясын талдай алуы, қиындықтарды жеңуге психологиялық қолдау көрсету механизмдерін білуі тиіс. Үшіншіден, инклюзивті ортада жұмыс істеу ата-аналармен, арнайы педагогтармен, психологтармен және әлеуметтік жұмысшылармен тиімді өзара әрекеттесу дағдыларын талап етеді. Бұл көп салалы командалық жұмысты ұйымдастыру қабілетін білдіреді [3, б. 112].

Дегенмен, кәсіби білім жеткіліксіз. Инклюзивті педагогтың сәттілігі оның жеке қасиеттері мен құндылықтарына тікелей байланысты. Осындай қасиеттердің ішінде ең маңыздылары: төзімділік (резильентность) – қиын және стресстік жағдайларға шыдай білу, олардан оң тәжірибе ретінде шыға білу; эмпатия – басқа адамның көзқарасынан оқиғаларды қабылдай алу, оның сезімдері мен қажеттіліктерін терең түсіну; педагогикалық оптимизм – әр оқушының даму әлеуетіне деген сенім және оған жетуге деген сенімділік; шығармашылық икемділік – стандартты емес жағдайларға тез бейімделе білу, оқу процесін қайта құруға дайындық. Сонымен қатар, педагог кең толеранттылық пен мейірімділікке ие болуы керек, өйткені оның жұмысы адам тұлғасының абсолютті құндылығын мойындауға негізделеді, ол оның даму ерекшеліктеріне қарамастан өзгермейді.

Инклюзивті педагогтың рөлі оның бірнеше функцияларын қамтиды. Ол, бірінші кезекте, оқытушы, бірақ оның оқытуы сыныптық лекциямен шектелмейді. Ол әр оқушыға жеке түрде көмек көрсетеді, оның жеке жетістіктерінің жолын құрады. Екіншіден, ол фасилитатор (жеңілдетуші) – ол қолайлы оқу ортасын құрып, оқушылар арасындағы ынтымақтастық пен өзара құрметті дамытады. Үшіншіден, ол координатор – оқушының білім алу процесінде қатысатын барлық мамандардың (арнайы педагог, логопед, психолог) жұмысын үйлестіреді. Төртіншіден, ол ата-аналармен жұмыс істейтін кеңесші, оларға баланы тәрбиелеу және оны қолдау бойынша практикалық көмек көрсетеді.

Инклюзивті педагог үшін өзін-өзі дамыту мен өзін-өзі тәрбиелеу өте маңызды. Үздіксіз кәсіби өсу – бұл тек оның жеке міндеті ғана емес, сонымен қатар оның оқушыларына мысал бола алатын жауапкершілігі. Педагог өз эмоциялары мен стрестерін басқара білуі, рефлексия жасау дағдысына ие болуы, өз тәжірибесін талдап, ондағы қажетті өзгерістерді енгізе білуі керек. Осыған қоса, инклюзивті педагогтың сыртқы имиджі де маңызды рөл атқарады: ұқыптылық, сөйлеу мәдениеті, эмоционалды тепе-теңдік оның беделін нығайтады және оқушылар мен ата-аналардың сенімін арттырады.

Қорытынды

Инклюзивті білім берудегі педагог – бұл күрделі, көпфункциялық маман, оның қызметі кәсіби білім мен жеке қасиеттердің тамаша үйлесімін талап етеді. Оның негізгі міндеті – білім беруді жекелендіру арқылы әр оқушының, оның ішінде мүмкіндігі шектеулі балалардың даму әлеуетін толық ашуға жағдай жасау. Бұл міндетті орындау үшін педагог дифференциацияланған оқыту әдістерін, психологиялық-педагогикалық қолдау технологияларын меңгеруі, сонымен қатар төзімділік, эмпатия, шығармашылық икемділік сияқты жеке қасиеттерді дамытуы керек.

Инклюзивті білім беру сапасын көтеру жолындағы негізгі бағыттардың бірі – мұғалім кадрларын тиісті даярлау мен оларға жүйелі қолдау көрсетуді жетілдіру. Бұл арнайы қосымша білім беру бағдарламаларын, әдістемелік орталықтардың жұмысын, сондай-ақ педагогтардың кәсіби қауымдастықтарын дамытуды қамтуы тиіс. Тек осындай кешенді тәсіл арқылы ғана мектепте инклюзивті ортаның шынайы жұмыс істеуіне және барлық балалардың тең құқылы мен жан-жақты дамуына қол жеткізуге болады. Инклюзивті педагог – бұл білім беру жүйесінің өзгеруінің негізі және әртүрлілік пен теңдік принциптеріне негізделген жаңа қоғам құрудың жетекші күші болып табылады.

Әдебиеттер тізімі

1. Алехина С.В. Инклюзивное образование: от методологии к практике // Психологическая наука и образование. – 2019. – Т. 24, № 1. – С. 5-19.
2. Малофеев Н.Н., Шматко Н.Д. Отечественная модель инклюзивного образования: концептуальные основания и организационные подходы // Дефектология. – 2020. – № 3. – С. 3-12.
3. Сунцова А.С. Теории и технологии инклюзивного образования: Учебное пособие. – Ижевск: Удмуртский университет, 2018. – 256 с.
4. Ainscow M. Promoting inclusion and equity in education: lessons from international experiences // Nordic Journal of Studies in Educational Policy. – 2020. – Vol. 6, № 1. – P. 7-16.
5. Florian L. Inclusive Pedagogy: A transformative approach to individual differences but can it help reduce educational inequalities? // Scottish Educational Review. – 2015. – Vol. 47, Issue 1. – P. 5-14.
6. UNESCO. A Guide for ensuring inclusion and equity in education. – Paris: UNESCO, 2017. – 45 p.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html