Аннотация

Бұл мақала құқық пәнін оқыту үдерісінде зияткерлік (интеллектуалдық) технологияларды қолданудың теориялық және практикалық аспектілерін зерттеуге арналған. Зерттеудің мақсаты – қазіргі білім беру парадигмасы аясында заңгер мамандар даярлауда инновациялық әдістердің маңыздылығын негіздеу және олардың тиімділігін талдау. Жұмыста салыстырмалы-талдау, жүйелеу және жалпылау сияқты ғылыми әдістер қолданылды. Құқықтық оқытудың дәстүрлі әдістері (дәріс, семинар) зияткерлік технологиялармен (проблемалық оқыту, іскерлік ойындар, жобалау, «ми шабуылы») салыстырмалы түрде қарастырылды. Нәтижелер көрсеткендей, белсенді және интерактивті технологиялар білім алушылардың танымдық белсенділігін, сыни және шығармашылық ойлауын дамытуға, сондай-ақ кәсіби құзыреттіліктерді қалыптастыруға әлдеқайда тиімді әсер етеді [1, б. 492]. Қорытындылай келе, заманауи білім беру жүйесінде зияткерлік технологияларды кешенді енгізу – бұл «Интеллектуалды ұлт» идеясын жүзеге асырудың маңызды шарты және сапалы заңгер кадрларын даярлау қажеттілігі деп атап көрсетілген.

Кіріспе

Қоғамның дамуы мен күрделенуіне байланысты мемлекет пен құқықтық қатынастардың рөлі арта түсуде, сол себепті құқықтық білім берудің маңызы да аса зор. «Интеллектуалды ұлт – 2020» ұлттық жобасы білім беру жүйесінің инновациялық дамуын, ақпараттық революцияны және жастарды рухани тұрғыдан тәрбиелеуді басым бағыттар ретінде белгілеген. Осы контексте құқық пәнін оқыту үдерісінде зияткерлік технологияларды қолдану өзекті және маңызды педагогикалық міндетке айналады. Мақаланың өзектілігі білім берудің жаңа стандарттары мен қажеттіліктері аясында, болашақ заңгерлердің кәсіби даярлығын арттыру үшін оқыту әдістемесін жаңарту қажеттілігінен туындайды. Зерттеудің теориялық маңыздылығы құқықтық оқытудың заманауи технологиялары тұжырымдамасын дамытуға, ал практикалық маңыздылығы – оқу үдерісінде оларды тиімді қолдану бойынша нақты ұсыныстар әзірлеуге бағытталған.

Негізгі бөлім

Зияткерлік технологиялар деп білім алушылардың интеллектуалдық қабілеттерін дамытуға, сыни және шығармашылық ойлауын қалыптастыруға, өз бетінше білім іздеу мен талдау дағдыларын арттыруға бағытталған педагогикалық әдістер мен тәсілдердің жиынтығын айтады. Бұл термин «жасанды интеллект» (Artificial Intelligence, AI) ұғымымен шатастырмау керек, ол компьютерлік бағдарламалар мен жүйелерге қатысты. Педагогикалық мағынада зияткерлік технологиялар білім беру процесін ұйымдастырудың белсенді және интерактивті үлгілерін білдіреді.

Құқықтық пәндерді оқытудың дәстүрлі жүйесі дәрістер мен семинарларға, қатаң реттелген өздік жұмыс түрлеріне негізделген. Бұл әдістер маңызды теоретикалық білім беруді қамтамасыз етсе де, көбінесе білім алушыны пассивті қабылдаушы рөліне түсіреді және практикалық құзыреттіліктерді, проблемаларды шешу дағдыларын қалыптастыруда шектеулі болып шығады. Керісінше, зияткерлік технологиялар оқушыны белсенді субъект етіп қайта құруға бағытталған.

Құқық сабақтарында тиімді қолданылатын зияткерлік технологиялардың негізгі түрлері: проблемалық оқыту (нақты құқықтық дилеммаларды талдау және шешу), іскерлік және рөлдік ойындар (сот процесін, келіссөздерді, құқықтық консультацияны модельдеу), жобалау әдісі (нақты құқықтық мәселе бойынша зерттеу жобасын әзірлеу), «ми шабуылы» (Brainstorming) және пікірталас (дебаты) (құқықтық мәселелер бойынша аргументтелген пікірталас жүргізу), кейс-әдіс (case-study) (нақты сот істері негізінде жағдайлық тапсырмаларды талдау).

Бұл әдістерді қолдану бірқатар артықшылықтарға ие. Біріншіден, олар оқу материалын игеруге деген мотивация мен қызығушылықты арттырады. Екіншіден, олар күрделі құқықтық категорияларды түсінуді жеңілдетеді және теорияны практикамен байланыстырады. Үшіншіден, олар сыни ойлау, логикалық қорытынды жасау, аргументтеу, нәтижелі коммуникация сияқты кәсіби дағдыларды дамытады. Төртіншіден, олар топта жұмыс істеу, командалық шешім қабылдау қабілеттерін қалыптастырады, бұл заңгердің болашақ қызметі үшін өте маңызды.

Мысалы, іскерлік ойын «сот процесін» өткізу кезінде студенттер сот құрылымының барлық қатысушыларының рөлін (судья, прокурор, адвокат, куәгер) сомдайды, нормативтік актілерді талдайды, дәлелдер жинайды, сөз сөйлейді. Бұл тек материалды бекіту ғана емес, сонымен қатар құқықтық мәдениетті, этикалық принциптерді игеруді қамтиды. «Ми шабуылы» әдісі құқықтық норманы жетілдіру немесе құқықтық мәселені шешу жолдарын табу сияқты шығармашылық тапсырмалар үшін тиімді [3, б. 112].

Алайда, зияткерлік технологияларды енгізу қиындықтарды туғызады. Олардың ішінде: оқытушылардың дәстүрлі әдістерге деген тәуелділігі, оқу уақытының шектеулілігі, ірі топтарда интерактивті жұмысты ұйымдастырудың күрделілігі, қажетті материалдық-техникалық база (мультимедиялық құралдар, арнайы бөлмелер) және оқытушылардың осы технологияларды меңгеруі үшін қосымша кәсіби даярлық қажеттілігі. Сонымен қатар, тиімділікті бағалау жүйесін жаңарту қажет, ол тек білім деңгейін емес, дамыған құзыреттіліктерді де өлшеуі тиіс.

Қазақстан контекстінде бұл технологияларды қолдану құқықтық сананы және азаматтық белсенділікті қалыптастыруға ықпал етеді. Студенттер тек құқық нормаларын білумен шектелмей, олардың қоғамдық өмірдегі орны мен рөлін түсінеді, заң шығару процестеріне сыни көзқарас танытады. Бұл «Интеллектуалды ұлт» идеясын іске асырудың бір құрамдас бөлігі болып табылады, өйткені ол өз құқықтары мен міндеттерін білетін, сауалнамалық ойлай алатын және заңдылықты нығайтуға белсенді қатыса алатын азаматтарды тәрбиелеуді көздейді [5, б. 55].

Зерттеулер көрсеткендей, белсенді оқыту әдістерін қолданатын студенттер материалды тереңірек меңгереді, ұзақ уақыт есте сақтайды және оны өзгеріп отыратын жағдайларда қолдана білу дағдысын көрсетеді. Оқытушының рөлі білім берушіден фасилитаторға, яғни үдерісті жеңілдетушіге және бағыттаушыға өзгереді. Бұл оқытушыдан жоғары педагогикалық шеберлік пен әр студенттің даму деңгейіне жеке көзқарас танытуды талап етеді.

Қорытынды

Қорытындылай келе, қазіргі таңда құқық пәнін оқытуда зияткерлік технологияларды енгізу білім беру сапасын көтерудің объективті қажеттілігі болып табылады. Дәстүрлі әдістер маңызды теоретикалық негіз қаласа да, белсенді және интерактивті технологиялар білім алушының тұлғасын кешенді дамытуға, оның кәсіби икемділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыруға мүмкіндік береді. Проблемалық оқыту, іскерлік ойындар, жобалау сияқты әдістер студенттердің сыни және шығармашылық ойлауын, сондай-ақ коммуникациялық және зерттеушілік дағдыларын дамытуға ықпал етеді.

Бұл технологияларды табысты енгізу үшін оқытушылар қауымын оларды қолдану әдістемесі бойынша үнемі біліктілігін арттыру, оқу-әдістемелік кешендер мен цифрлық ресурстарды дамыту, сондай-ақ оқу үдерісін ұйымдастырудың материалдық-техникалық жағдайын жақсарту қажет. Сонымен қатар, білім мен құзыреттілікті бағалаудың жаңа жүйесін енгізу маңызды.

Осылайша, зияткерлік технологиялар құқықтық білім беруді трансформациялау, оны жеке тұлғаға бағдарлау және «Интеллектуалды ұлт» қалыптастыру ұлттық мақсатына сәйкес келетін заманауи, белсенді азаматтарды тәрбиелеу үшін қуатты құрал болып табылады. Болашақта осы технологияларды отандық білім беру контекстіне одан әрі бейімдеу, олардың әртүрлі құқықтық пәндердегі тиімділігін зерттеу қажет.

Әдебиеттер тізімі

1. Олбрехт П. С., Москаленко М. Р. Оқушылармен және олардың ата-аналарымен өзара әрекеттесудің құқықтық аспектілері педагогтың кәсіби қызметінің факторы ретінде // Экономика және социум. – 2015. – № 3-2 (16). – Б. 492-495.
2. Barkley, E. F., Major, C. H., & Cross, K. P. Collaborative Learning Techniques: A Handbook for College Faculty. – 2nd ed. – San Francisco: Jossey-Bass, 2014. – 448 p.
3. Курт Мередит, Джинни Стил, Чарльз Темпл, Скотт Уолтер. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту: Әдістемелік құрал. – Алматы: Білім, 2000. – 150 б.
4. McKinney, K. Active Learning. – Normal, IL: Center for Teaching, Learning & Technology, Illinois State University, 2010. – 120 p.
5. Қазақстан үшін әскери-қорғаныс шақырулары: географиялық фактор және тарихи болжам // Арктика және Солтүстік. – 2011. – № 2. – Б. 51-58.
6. Ожиганова М. В. Қалпына келтіру сот төрелігі кәмелетке толмағандар істері бойынша қылмыстық сот ісін жүргізудің баламалы түрі ретінде // Қылмыстық Әділет. – 2013. – № 2. – Б. 38-40.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html