Аннотация. Бұл мақала заманауи білім беру жағдайында білім сапасын арттырудың басты құралы ретінде педагогикалық әдіс-тәсілдердің ролі мен тиімділігін зерттеуге арналған. Мақаланың мақсаты – әдістерді оқу процесіне интеграциялаудың теориялық негіздерін талдау және олардың оқушылардың танымдық белсенділігі мен білім сапасына әсерін анықтау. Зерттеуде әдістемелік әдебиеттерге салыстырмалы-талдау, педагогикалық тәжірибені жалпылау және жүйелеу әдістері қолданылды. Нәтижелер «Миға шабуыл», «Джигсо», «Кейс-стади», «Фишбоун» және «Бес саусақ» сияқғы әртүрлі интерактивті әдістердің оқушының сыни ойлауын, шығармашылығын, өздігінен жұмыс істеу қабілетін дамытудағы тиімділігін көрсетеді. Қорытындыда білім беру процесінің сапасын арттыру үшін әдістерді мақсатқа сай және жүйелі түрде қолданудың маңыздылығы атап өтіледі.

Аннотация. Данная статья посвящена исследованию роли и эффективности педагогических методов и приемов как основного инструмента повышения качества образования в современных условиях. Цель статьи – проанализировать теоретические основы интеграции методов в учебный процесс и определить их влияние на познавательную активность учащихся и качество знаний. В исследовании использованы методы сравнительно-аналитического обзора методической литературы, обобщения и систематизации педагогического опыта. Результаты демонстрируют эффективность различных интерактивных методов, таких как «Мозговой штурм», «Джигсо», «Кейс-стади», «Фишбоун» и «Пять пальцев», в развитии критического мышления, творческих способностей и самостоятельности учащихся. В заключении подчеркивается важность целенаправленного и системного использования методов для повышения качества образовательного процесса.

Кіріспе. Қазіргі заман білім беру жүйесіне жоғары талаптар қоя отырып, оқыту процесінің тиімділігі мен нәтижелілігін арттыру мәселесін өзекті етіп отыр. Бұл талаптарға жауап берудегі негізгі факторлардың бірі – педагогикалық әдіс-тәсілдерді таңдау және оларды оқыту процесіне тиімді интеграциялау. Американдық философ және педагог Джон Дьюидің «Егер біз бүгін балаларымызды кешегідей оқытатын болсақ, онда біз оның ертеңін ұрлаймыз» деген тұжырымы бүгінгі күні де өз маңызын жойған жоқ. Білім мазмұны мен технологиялардың үнемі жаңаруы мұғалімнің оқыту әдіснамасын дайым жаңартып отыруын талап етеді. Осыған байланысты педагогикалық әдістердің білім сапасына әсерін жан-жақты зерттеу өзектілігін жоғалтпайды. Зерттеудің теориялық маңыздылығы заманауи дидактиканың негізгі бағыттарын анықтауда, ал практикалық маңыздылығы – мұғалімдерге күнделікті тәжірибесінде пайдалана алатын нақты әдістемелік нұсқауларды ұсынуда. Мақаланың мақсаты – білім сапасын арттыру үшін заманауи педагогикалық әдістерді қолданудың тиімділігін теориялық тұрғыдан талдау.

Негізгі бөлім. Білім беру сапасы оқушылардың белгілі бір кезеңнің соңында меңгеруі тиіс білім, дағды және құзыреттіліктердің деңгейі ретінде анықталады [1, б. 28]. Бұл көрсеткішке оқытудың барлық құрамдас бөліктері, атап айтқанда мазмұн, технологиялар, бағалау жүйесі және, ең бастысы, оқытудың әдіс-тәсілдері әсер етеді. Педагогикалық әдістер оқушылардың танымдық белсенділігін, сыни және шығармашылық ойлауын, тақырыпты түсіну тереңдігін тікелей қалыптастырады. Сондықтан оларды сабақ жоспарына мақсатты түрде енгізу білім алушының кәсіби дамуына дайындығының негізгі шарты болып табылады.

Қазіргі білім беруде басымдық дәстүрлі монологтық тәсілдерден оқушының белсенді қатысуына негізделген интерактивті әдістерге ауысуда. Интерактивті оқыту оқушылардың бір-бірімен және мұғаліммен белсенді әрекеттесуін, ортақ мақсатқа жету үшін білім мен тәжірибені бөлісуін қамтамасыз етеді [2]. Бұл тәсілдердің әртүрлілігі және мақсатқа бағдарланғандығы олардың тиімділігін анықтайды.

Әдістердің бір тобы – ойлауды, идеяларды генерациялауды дамытуға бағытталған. Мұндай әдістердің көрнекі мысалы – «Миға шабуыл» (Brainstorming). Оның мақсаты кез келген мәселе бойынша барлық мүмкін болжамдар мен идеяларды жинақтау болып табылады. Бұл әдіс сынсыз, еркін ой алысу атмосферасын құрып, оқушының ой-өрісін кеңейтеді және жаңа тақырыпты енгізуге де қолданылады [3]. Оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу, зерттеу және мәтінмен тереңірек жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру үшін «Сұраққа жетіп ал» әдісі өте тиімді. Бұл әдіс бойынша оқушылар мәтінге сұрақтар құрастырады, оларға жауап іздейді және өз пікірлерін талқылайды, бұл қарым-қатынас пен сыни ойлау дағдыларын жетілдіреді.

Екінші топқа ынтымақтастық пен топтық өзара әрекеттесуді дамытатын әдістер жатады. Мұндай әдістердің классикалық мысалы – «Джигсо» (Jigsaw) әдісі. Бұл әдіс бойынша үлкен тапсырма бөліктерге бөлініп, оқушылар шағын топтарда өз бөлігін меңгереді, содан кейін әр түрлі топтардан жиналған «сарапшылар» жаңа топтар құра отырып, білімдерін бөліседі. Бұл әдіс тек материалды терең меңгеруге ғана емес, сонымен қатар жауапкершілік пен өзара көмектесу атмосферасын қалыптастыруға мүмкіндік береді [4]. Ұқсас мақсатқа «Үштік» (Think-Pair-Share) әдісі де қызмет етеді, онда оқушы алдымен өз бетінше ойлайды, содан кейін жұпта талқылайды және тек соңында бүкіл сынып алдында өз пікірін білдіреді.

Үшінші топ – мәселелерді шешу мен талдауға бағытталған әдістер. Мысалы, «Кейс-стади» (Case study) әдісі нақты немесе модельденген өмірлік жағдаятты талдауды қамтиды. Оқушылар берілген мәселенің себептерін, салдарын анықтап, баламалы шешімдерді ұсынады, бұл олардың іскерлік шешім қабылдау дағдыларын дамытады. «Фишбоун» (Fishbone, Исикава диаграммасы) әдісі де осы санатқа жатады, онда күрделі мәселенің себептері мен салдарын визуалды түрде жүйелеуге болады. Бұл оқушыларға құбылыстар арасындағы себеп-салдар байланыстарын анық көруге көмектеседі.

Төртінші топ – рефлексия мен өзін-өзі бағалауға бағытталған әдістер. Бұл әдістер оқушыға өз білімі мен эмоционалды жағдайын талдауға, сабақты қорытындылауға мүмкіндік береді. «Бес саусақ» әдісі – бұған айқын мысал. Оқушы әрбір саусаққа белгілі бір компонентті бекіте отырып (мысалы, не үйрендім, кімге көмектестім, қандай күйрекетім болды, т.б.), сабақты қорытындылайды. «INSERT» әдісі де рефлексияны дамытады, мұнда оқушы мәтінді оқып жүріп, әрбір абзацқа белгі қояды («Бұл мен білетін нәрсе», «Бұл жаңалық», «Бұл менің үшін қарама-қайшы», «Түсініксіз»), содан кейін ол белгілер бойынша талқылау жүргізіледі. Бұл әдістер оқушының метакогнитивтік дағдыларын, яғни өз оқу процесін басқару қабілетін дамытады.

Әдістердің жүйелі тәжірибеге енгізілуі мұғалімнің кәсіби дамуының бөлінбейтін бөлігі болып табылады. Әртүрлі әдістерді қолдану мұғалімге оқушылардың жеке ерекшеліктері мен білім деңгейлерін ескере отырып, сабақты дифференциялауға мүмкіндік береді. Бұл, өз кезегінде, сабаққа деген қызығушылықты арттырып, оқушылардың мотивациясын көтереді және білім алуды жеңілдетеді. Халықаралық PISA (Халықаралық оқушыларды бағалау бағдарламасы) зерттеулерінің деректері бойынша, оқушылардың белсенді қатысатын оқу ортасында оқу жетістіктері жоғары болады [5]. Сондықтан интерактивті әдістерді қолдану тек әдістемелік әзірліктің емес, сонымен қатар білім берудің бүкіл сапасын көтерудің кепілі болып табылады.

Қорытынды. Осылайша, педагогикалық әдіс-тәсілдер заманауи білім беру жүйесінде білім сапасын арттырудың шешуші құралы болып табылады. «Миға шабуыл», «Джигсо», «Кейс-стади», «Фишбоун», «Бес саусақ» сияқты интерактивті әдістер оқушыларды танымдық белсенділікке, сыни және шығармашылық ойлауға, ынтымақтастыққа және өзін-өзі бағалауға бағыттайды. Бұл әдістерді жүйелі және мақсатқа сай қолдану сабақтың мотивациялық, мазмұндық және рефлексиялық аспектілерін тұтастай жақсартады, нәтижесінде білім алушылардың танымдық қабілеттері мен білім деңгейі көтеріледі. Алайда, әдістердің тиімділігі олардың жай ғана қолданылуынан емес, мұғалімнің оларды оқу мақсаттарына, тақырыптың ерекшелігіне және оқушылардың жас ерекшеліктеріне сәйкес дұрыс таңдауы мен амалдастыруынан туындайды. Болашақта осы бағыттағы зерттеулерді цифрлық технологиялармен үйлестіру, оқушылардың әртүрлі қабылдау стильдеріне бағытталған әдістемелік кешендерді әзірлеу қажет. Сонымен, педагогикалық әдістерді сапалы қолдану – бұл бәсекеге қабілетті, шығармашыл ойлай алатын, өмір бойы оқу дағдыларын меңгерген тұлғаны тәрбиелеудің негізгі шарты.

Әдебиеттер тізімі

1. Әлімов А.Қ. Интербелсенді оқу әдістемесін мектепте қолдану. – Астана: «НЗМ» ДББҰ Педагогикалық шеберлік орталығы, 2014. – 168 б.
2. Johnson D.W., Johnson R.T., Holubec E.J. Cooperation in the Classroom. – 9th ed. – Edina: Interaction Book Company, 2013. – 276 p.
3. Osborn A.F. Applied Imagination: Principles and Procedures of Creative Problem-Solving. – 3rd ed. – New York: Charles Scribner's Sons, 1963. – 417 p.
4. Aronson E., Bridgeman D. Jigsaw Groups and the Desegregated Classroom: In Pursuit of Common Goals // Personality and Social Psychology Bulletin. – 1979. – Vol. 5. – P. 438–446.
5. OECD. PISA 2018 Results (Volume I): What Students Know and Can Do. – Paris: OECD Publishing, 2019. – 354 p.
6. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html