Аннотация

Бұл мақала «Педагогтардың кәсіби дамуындағы практикалық рефлексия рөлі» тақырыбы бойынша педагогикалық-ғылыми талдау жүргізеді. Зерттеудің мақсаты – рефлексивті іс-әрекеттің мұғалімдердің дарынды оқушылармен инклюзивті жұмыс жасау дағдыларын дамытудағы тиімділігін анықтау және нақты тренерлік бағдарламаның нәтижелерін талдау. Мақалада сараптамалық бақылау, іс-әрекет талдауы және әдебиеттерді салыстырмалы шолу әдістері қолданылды. Нәтижелер рефлексияның практикалық тапсырмалар контекстінде жүзеге асырылуы педагогтардың өз тәжірибесін сыни тұрғыдан талдауға, дарындылықты анықтау мен оқыту стратегияларын жетілдіруге мүмкіндік беретінін көрсетеді. Қорытындыда мұғалімдердің кәсіби даму жүйесінде рефлексивтік тәжірибені жүйелі енгізуге арналған практикалық ұсыныстар берілген.

Кіріспе

Қазіргі білім беру жағдайында педагогтардың кәсіби дамуы оқыту процесін жетілдірудің шешуші факторы болып табылады. Осы контекстте рефлексия – мұғалімнің өз іс-әрекетін талдауы мен бағалауы – шеберлікті арттырудың негізгі механизміне айналады. Ерекше назар мұғалімнің білім беру іс-әрекетінің нақты практикалық жағдайларында, сондай-ақ дарынды оқушылармен инклюзивті жұмыс сияқты күрделі міндеттерді шешу барысында жүзеге асырылатын рефлексияға аударылады . Бұл тәсіл тек теориялық тұрғыда емес, практикалық дағдыларды қалыптастыру арқылы өзгерістерді іске асыруға мүмкіндік береді. Тақырыптың өзектілігі оқушылардың жеке ерекшеліктеріне бағытталған білім беру трендтерінде, оның ішінде дарындылықты анықтау және дамыту стратегияларын жаңарту қажеттілігінде жатыр . Зерттеудің теориялық маңыздылығы рефлексияның педагогикалық-психологиялық негіздерін тереңдете түсуде, ал практикалық маңыздылығы – жалпы білім беретін мектептердегі мұғалімдерді оқытудың тиімді формалары мен әдістерін ұсынуда. Мақаланың мақсаты – рефлексияны педагогтардың кәсіби дамуының құралы ретінде қарастыру және оның дарынды оқушылармен инклюзивті жұмыс жасау контекстіндегі рөлін талдау.

Негізгі бөлім

Рефлексия педагогикалық қызметтің сыни талдауы мен шығармашылық қайта құруының үздіксіз процесі ретінде түсініледі. Ол мұғалімге өз іс-әрекетін объективті түрде бағалауға, қиындықтарды анықтауға және тиімді шешімдер іздеуге мүмкіндік береді. Бұл қасиет дарынды оқушылармен жұмыс сияқты күрделі міндеттерді орындауда аса маңызды, өйткені дарындылық – бұл тек жоғары интеллект емес, сонымен қатар шығармашылық пен танымдық белсенділіктің өзіндік синтезі . Әртүрлі зерттеулер көрсеткендей, дарынды оқушыларды тиімді оқыту үшін мұғалімдерге қажетті құзыреттіліктер тек теориялық біліммен шектелмейді, олар өзіндік тәжірибені үнемі талдау мен қайта құруды талап етеді .

«Тәжірибедегі рефлексия» бағдарламасының аясында жүргізілген жұмыс осы тұжырымдарды растайды. Бағдарламаның мақсаты мұғалімдердің сыни ойлау, оқытуды жоспарлау және дарындылықты анықтау сияқты негізгі дағдыларын жетілдіру болды. Жұмыс форматы теориялық курс емес, практикалық сессиялар мен тапсырмаларды орындауға негізделген, бұл қатысушыларға білімді бірден қолдануға мүмкіндік берді. Мысалы, «кластер» әдісін қолдана отырып, дарындылықты анықтаудың белгілерін талдау мұғалімдерге байқаулары мен теориялық білімдерін салыстыруға мүмкіндік берді, бұл рефлексивті іс-әрекеттің нақты мысалы болды . Осындай тапсырмалардың арқасында мұғалімдер тестілерден гөрі бақылау мен жеке әңгімелесу сияқты бағалау әдістерінің маңыздылығын түсінді.

Рефлексияның тиімділігі оны ұйымдастыру әдістеріне тікелей байланысты. Бағдарламада қолданылған «Бумеранг» (сұрақтар құрастыру), «Үш торай» (әртүрлі оқу стильдерін есепке алу) және постерлерді әзірлеу сияқты әдістер мұғалімдерді белсенді ойлануға және өзара әрекеттесуге мәжбүр етті. Әсіресе, аудиал, визуал және кинестетик оқушылардың ерекшеліктерін ескере отырып, дифференциалданған тапсырмалар әзірлеу тәжірибесі инклюзивті тәсілдерді іс жүзінде меңгеруге ықпал етті. Бұл тәжірибе мектеп тренерінің қатысушылардың тапсырмаларды орындау барысын жан-жақты бақылауы мен кері байланыс беруі арқылы толықтырылды, бұл рефлексияны тереңдетуге мүмкіндік берді.

Практикалық рефлексияның маңызды аспектісі – оның инклюзивті білім беру контекстіндегі қолданылуы. Қазақстанда инклюзивті білім қазіргі заманның өзекті талабы болып табылады . Оқытудың инклюзивті принциптері жай ғана ерекше қажеттіліктері бар оқушыларды қосудан асып, барлық оқушылардың, оның ішінде дарынды оқушылардың әлеуетін толық ашуға бағытталған. Соңғы жылдары елімізде инклюзивті білім беруді дамыту бойынша елеулі қадамдар жасалып, оған арналған заңнамалық база нығайтылды . Алайда, инклюзия тек физикалық интеграциямен шектелмейді, ол әр баланың жеке даму ерекшеліктері мен оқу қажеттіліктерін тануды талап етеді. Бағдарлама барысында қатысушы мұғалімдер дарынды оқушыларды оқытудың күрделілігі мен маңыздылығын, олардың өздерінің қатарластарынан айырмашылығын танып, оларды дамытуға арналған инклюзивті стратегияларды талдады. Мысалы, дарынды оқушыларға қосымша тапсырмалар беру және олардың ойлауын одан әрі дамытатын тапсырмаларды әзірлеу қажеттілігі туралы түсінік қалыптасты. Бұл дарындылықты қоғамдық байлық ретінде құрметтеу мен дамыту маңыздылығын білдіреді .

Рефлексия процесі тек оқыту әдістерін жақсартумен шектелмейді, сонымен қатар мұғалімнің өзін-өзі тану деңгейін арттырады. Мұғалімдердің өз тәжірибесін талдау арқылы олар кәсіби қиындықтарды анықтап, оларды шешу жолдарын іздей алады. Мысалы, білім беру жүйесінде дарынды балалармен жұмыс істеу мамандандырылған білікті мамандардың болуын талап етеді . Тренерлік бағдарлама аясында мұғалімдер қабілеттері әртүрлі оқушыларға арналған тапсырмаларды әзірлеу тәжірибесі арқылы осы мамандандырылған құзыреттіліктерді дамытты. Осының нәтижесінде олар күрделілігі жоғары тапсырмаларды жасау дағдыларын, сондай-ақ оқушылардың жеке ерекшеліктерін тану дағдыларын меңгерді.

Кері байланыс пен бағалау рефлексия процесінің маңызды элементтері болып табылады. Формативті бағалау әдістерін, мысалы, табыс критерийлерін құру, мұғалімдердің өздерінің жетістіктері мен қиындықтарын түсінуіне көмектесті. Бұл әдістер мұғалімдерге өз қызметін объективті түрде бағалауға және оны жақсарту жолдарын табуға мүмкіндік берді. Сонымен қатар, кері байланыс механизмдерін құру мұғалімдердің өзара әрекеттесуі мен тәжірибе алмасуына мүмкіндік берді, бұл рефлексия процесін одан әрі тереңдетті.

Инклюзивті білім беруді жүзеге асыруда адам капиталын дамыту маңызды рөл атқарады . Бұл тұрғыда педагогтардың кәсіби дамуы – білім беру сапасын арттырудың негізгі факторы болып табылады. Практикалық рефлексия арқылы мұғалімдер дарынды оқушыларды оқытудың инклюзивті әдістерін меңгереді, бұл олардың кәсіби даму деңгейін арттырады және білім беру жүйесінің жалпы тиімділігіне ықпал етеді.

Қорытынды

Практикалық рефлексия мұғалімдердің кәсіби дамуының маңызды элементі болып табылады, ол оларға өз тәжірибесін сыни тұрғыдан талдауға және оны жақсартуға мүмкіндік береді. «Тәжірибедегі рефлексия» бағдарламасының нәтижелері көрсеткендей, рефлексивті іс-әрекет мұғалімдердің дарынды оқушылармен жұмыс жасау дағдыларын дамытуда жоғары тиімділікке ие. Бағдарлама мұғалімдердің дарындылықты анықтау мен оқыту стратегияларын жетілдіруге, сондай-ақ инклюзивті тәсілдерді меңгеруге ықпал етті. Бұл рефлексияның тек теориялық тұрғыда емес, практикалық тапсырмалар контекстінде жүзеге асырылуының маңыздылығын көрсетеді.

Рефлексияны оқыту үдерісіне жүйелі енгізу мұғалімдердің кәсіби даму деңгейін арттыруға, олардың білім беру іс-әрекетінің тиімділігін жақсартуға және білім беру сапасын жалпы арттыруға ықпал етеді. Сонымен қатар, бұл инклюзивті білім беруді дамытуға және оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеретін оқыту тәсілдерін енгізуге мүмкіндік береді. Болашақта педагогтардың кәсіби даму жүйесінде практикалық рефлексияны кеңінен қолдану, сондай-ақ оны инклюзивті білім беру мен дарынды оқушылармен жұмыс контекстінде одан әрі зерттеу ұсынылады. Бұл тәсіл тек жеке мұғалімдердің шеберлігін арттыруға ғана емес, сонымен қатар бүкіл білім беру жүйесінің инновациялық дамуына ықпал етеді.

Әдебиеттер тізімі

1. Абылова М.Ж., Бегалинова Ә.Е., Жәменкенова А.З. Дарынды балаларды анықтау, оқыту және тәрбиелеудің әдістемесі мен тәжірибесі // Stud.kz. – 2023.
2. Жәнібекова Ә. Ерте жастан бала дарындылығын айқындау // Janabastau.kz. – 2022.
3. Мәметова М. атындағы Қызылорда педагогикалық жоғары колледжі. Адами капиталды дамыту – ұлт болашағының кепілі // Ust.kz. – 2021.
4. Қыдырбаева Р.Б. Дарынды балаларды айқындау мен дамытудың жолдары // Ust.kz. – 2023.
5. Инклюзивті білім беру: жаңа дағдыларды дамыту // Massaget.kz. – 2024.
6. Қазақстандағы инклюзивті білім беруді дамыту бағыттары мен мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік бейімдеу // Stud.kz. – 2021.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html