Аннотация (қазақ тілінде)
Бұл мақаланың мақсаты қазақтың дәстүрлі мәдениетіндегі ана образының педагогикалық мәнін зерттеу және бүгінгі білім беру процесінде оның тәрбиелік әлеуетін талдау. Зерттеу мәселенің өзектілігі қазіргі ұрпақта рухани құндылықтардың девальвациясы, ұрпақтар арасындағы байланыстың әлсіреуі жағдайында дәстүрлі үлгілерді сақтап, тәрбиеге бейімдеу қажеттілігінде. Мақалада тарихи-салыстырмалы талдау, мәтін талдау және теориялық жалпылау әдістері қолданылды. Мақалада ананың дәстүрлі түсінігінің рухани-адамгершілік бағыттағы кеңінен қамтылған сипаты, оның қазіргі заманғы «ана-қыз» байланысын нығайтуға бағытталған әлеуметтік-педагогикалық іс-шараларға (мысалы, 8 Наурыз мерекелеріне байланысты бірлескен танымдық-тәрбиелік ойындар) интеграциялану мүмкіндіктері анықталды. Нәтижелер дәстүрлі ана образының отбасылық және жалпыадамзаттық құндылықтарды тәрбиелеудің күшті құралы ретінде сақталуы керек екенін көрсетеді. Қорытындыда дәстүрлі тәрбие элементтерін мектеп пен отбасының заманауи тәжірибесіне біріктіру бойынша ұсынымдар берілген.

Аннотация (на русском языке)
Цель данной статьи – исследование педагогического значения образа матери в традиционной казахской культуре и анализ его воспитательного потенциала в современном образовательном процессе. Актуальность проблемы обусловлена необходимостью адаптации и сохранения традиционных образцов в условиях девальвации духовных ценностей и ослабления связи между поколениями в современном поколении. В статье использованы методы историко-сравнительного анализа, анализа текстов и теоретического обобщения. В статье определен широкий духовно-нравственный характер традиционного понимания матери и возможности его интеграции в современные социально-педагогические мероприятия, направленные на укрепление связи «мать-дочь» (например, совместные познавательно-воспитательные игры, приуроченные к празднику 8 Марта). Результаты показывают, что традиционный образ матери должен сохраняться как мощный инструмент воспитания семейных и общечеловеческих ценностей. В заключении даны рекомендации по интеграции элементов традиционного воспитания в современную практику школы и семьи.

Abstract (in English)
The purpose of this article is to study the pedagogical significance of the image of the mother in traditional Kazakh culture and analyze its educational potential in the modern educational process. The relevance of the problem is due to the need to adapt and preserve traditional models in the context of the devaluation of spiritual values and the weakening of the connection between generations in the modern generation. The article uses methods of historical-comparative analysis, text analysis, and theoretical generalization. The article defines the broad spiritual and moral nature of the traditional understanding of the mother and the possibilities of its integration into modern socio-pedagogical activities aimed at strengthening the “mother-daughter” connection (for example, joint educational games dedicated to the March 8 holiday). The results show that the traditional image of the mother should be preserved as a powerful tool for educating family and universal values. In conclusion, recommendations are given for integrating elements of traditional education into the modern practice of school and family.

Кіріспе
Қазақ халқының дәстүрлі мәдениетінде әйелдік пен аналық образы отандық педагогикалық ойдың негізін құрайды. Ана – тұңғыш тәрбиеші, отбасы рухының сақтаушысы және ұлттық сананың тірегі ретінде қарастырылады. Ата-бабамыздың «Ана ақылды болса, бала дана болады», «Ана тәрбиесі қызға үлгі» деген қасиетті сөздері бүгінге дейін өз күшін жойған жоқ. Бірақ жаһалдану, ақпараттық-технологиялық революция жағдайында дәстүрлі құндылықтар жүйесі сыналып, отбасы ішіндегі психологиялық байланыстар әлсіреуде [1, б. 23]. Осыған байланысты заманауи педагогиканың міндеттерінің бірі – дәстүр мен инновацияны үйлестіре отырып, жас ұрпақтың рухани-адамгершілік тәрбиесінде ана образының педагогикалық әлеуетін толық қолдану болып табылады. Бұл мақаланың мақсаты дәстүрлі тәрбиенің бұл аспектісін теориялық талдау және оның мектеп практикасындағы қолданылу мүмкіндіктерін ұсыну болып табылады.

Негізгі бөлім
Қазақ фольклоры мен әдебиетінде ана образы әртүрлі деңгейлерде көрініс табады. Ертегілерде, жыр-дастандарда ана ақыл-кеңес беруші, қорғаушы, баласының тағдыры үшін қиналған қасиетті тұлға ретінде бейнеленеді. Мысалы, «Қозы Көрпеш – Баян сұлу» дастанындағы Баянның анасы баласының бақыты үшін күрескен тұлға ретінде суреттеледі. Бұл үлгілер отбасылық қарым-қатынастардың этикалық нормаларын нығайтады және балалардың бойында анаға деген сыйластық пен жауапкершілік сезімін қалыптастырады. Сондай-ақ, қазақ тілінде «ана» сөзінің өзі көптеген метафоралық мағыналарға ие (мысалы, «Отан-ана», «табиғат-ана»), бұл оның мәдени код ретіндегі терең маңызын көрсетеді [2, б. 57].

Заманауи білім беру жүйесінде ата-аналармен жұмыстың жаңа форматтары пайда болуда. Бұл процеске дәстүрлі мәдени-тәрбиелік элементтерді енгізу тәрбиенің тиімділігін арттыра алады. Мысалы, «Өнерлі қыз, өнегелі ана» сияқты ата-ана мен баланы біріктіретін бірлескен мерекелік-танымдық іс-шараларды ұйымдастыру қыз балалар мен аналар арасындағы эмоционалды және тәжірибелік байланысты нығайтады. Мұндай іс-шаралардың мазмұны дәстүрлі өнер түрлерін (кол өнері, аспаздық, фольклор), тапқырлық пен шығармашылық тапсырмаларды қамтуы мүмкін. Бұл тек бәсекелестік емес, сонымен қатар бірлескен қызмет, өзара түсіністік және ұрпақтар арасындағы тәжірибе алмасу ортасын құрады [3, б. 112].

Мұндай іс-шаралардың педагогикалық маңызы мыналарда жатыр: біріншіден, олар баланың жеке басын дамытуға ықпал етеді, өйткені ол анасының қолдауын сезініп, өз қабілеттерін көрсетеді. Екіншіден, олар аналарға балаларының әлеуметтік ортадағы мінез-құлқын бақылау, олардың қызығушылықтары мен қабілеттерін тікелей тану мүмкіндігін береді. Үшіншіден, мұндай іс-шаралар отбасылық дәстүрлер мен құндылықтарды жалғастырудың құралына айналады, мысалы, аспаздық рецепттерді немесе кол өнері үлгілерін бірлесіп дайындау. Бұл тәжірибелер отбасылық сенім мен құрмет негізін нығайтады, бұл жас тұлғаның психикалық денсаулығы үшін өте маңызды [4, б. 89].

Сонымен қатар, мұғалім үшін мұндай формат отбасының тәрбиелік әлеуетін бағалауға, ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынастың ерекшеліктерін түсінуге мүмкіндік береді. Бұл оқушымен жеке жұмыс жоспарын жасауға, отбасылық қиындықтарды дер кезінде анықтауға және ата-аналармен диалогтың тиімді тәсілдерін табуға көмектеседі. Осылайша, білім беру процесіне ата-аналарды белсенді тарту тек мерекелік шара ретінде емес, сонымен қатар жүйелі педагогикалық стратегия ретінде қарастырылуы керек.

Қорытынды
Қорытындылай келе, қазақтың дәстүрлі мәдениетіндегі ана образы терең педагогикалық мәні бар, рухани-адамгершілік және отбасылық құндылықтарды бейімдеудің қуатты көзі болып табылатынын атап өткен жөн. Бүгінгі таңда бұл әлеуетті орынды пайдалану – жас ұрпақты тәрбиелеудің басты міндеттерінің бірі.

Мақалада ұсынылған «Өнерлі қыз, өнегелі ана» сияқты бірлескен іс-шаралардың түрі дәстүрлі тәрбие элементтерін заманауи білім беру контекстіне сәтті біріктірудің мысалы болып табылады. Олар ұрпақтар арасындағы байланысты нығайтуға, қыз балалардың жеке басын дамытуға, сондай-ақ отбасы мен мектептің тәрбиелік әсерінің біртұтас кеңістігін құруға ықпал етеді.

Одан әрі зерттеулер дәстүрлі ана образының педагогикалық құрал ретінде қолданылуының тиімді әдістемелерін әзірлеуге, сондай-ақ осындай тәжірибелердің оқушылардың психологиялық-эмоционалдық дамуына әсерін бағалауға бағытталуы керек. Тек дәстүр мен заманауилікті үндестіре білу ғана ұлттық сананы сақтай отырып, ақыл-парасатты, жауапкершілікті және отбасылық құндылықтарды бағалайтын тұлғаны қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазіргі білім берудегі отбасының рөлі: теория мен практика / Жалпы редакциясын басқарған Н.Қ. Нарымбетов. – Алматы: Қазақ университеті, 2019. – 256 б.
2. Сарыбаев Ш. Қазақтың этнопедагогикасы. – Астана: Фолиант, 2015. – 320 б.
3. Berns, R.M. Child, Family, School, Community: Socialization and Support. – 10th ed. – Belmont, CA: Wadsworth Cengage Learning, 2016. – 464 p.
4. Гиппенрейтер Ю.Б. Общаться с ребенком. Как? – М.: АСТ, 2018. – 304 с.
5. Epstein, J.L. School, Family, and Community Partnerships: Preparing Educators and Improving Schools. – 2nd ed. – Boulder, CO: Westview Press, 2018. – 656 p.
6. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html