Аннотация. Бұл мақаланың мақсаты – жалпы білім беретін мектепте ағылшын тілі сабақтары арқылы оқушылардың құзыреттілігін дамытудың әдістемелік аспектілерін қарастыру. Мақалада құзыреттілік тұжырымдамасының педагогикалық маңызы, оның негізгі түрлері (когнитивтік, ақпараттық-технологиялық, коммуникативтік) және бұл құзыреттіліктерді ағылшын тілі сабақтарында тілдік бағыттар (фонетикалық, грамматикалық, лексикалық) арқылы қалыптастырудың жолдары талданады. Зерттеу сабақ жоспарлары мен нақты тапсырмалар мысалдарын қамтитын сипаттамалық әдіс пен талдау әдісіне сүйенеді. Нәтижелер ағылшын тілі мұғалімінің жеке тәжірибесіне негізделген ұсынымдарды қамтиды. Алынған қорытындылар білім беру жүйесінің жаңа талаптарына сәйкес, шығармашылық, сыни ойлай алатын және коммуникативтік қабілеттері дамыған тұлғаны қалыптастыруда құзыреттілік тәсілінің тиімділігін растайды.

Аннотация. Цель данной статьи – рассмотреть методические аспекты развития компетенций учащихся на уроках английского языка в общеобразовательной школе. В статье анализируется педагогическая значимость концепции компетенций, ее основные виды (когнитивная, информационно-технологическая, коммуникативная) и пути формирования этих компетенций на уроках английского языка через языковые направления (фонетическое, грамматическое, лексическое). Исследование опирается на описательный метод и метод анализа, включающий примеры планов уроков и конкретных заданий. Результаты содержат рекомендации, основанные на личном опыте учителя английского языка. Полученные выводы подтверждают эффективность компетентностного подхода в формировании личности, способной к творчеству, критическому мышлению и коммуникации, в соответствии с новыми требованиями системы образования.

Кіріспе. Қазіргі білім беруде білім берудің нәтижесі ретінде тұлғаның құзыреттілігін қалыптастыру басты мақсаттардың бірі болып табылады. Бұл жағдай дүниежүзілік білім беру кеңістігінің өзгермелілігіне, ақпараттық қоғамға өтудің заңдылықтарына байланысты [1, б. 45]. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің бұйрығымен бекітілген 12 жылдық білім берудің тұжырымдамасы басты мақсат ретінде бәсекеге қабілетті және құзыретті, шығармашыл тұлғаны дамытуды көрсетеді [2]. Осы контекстте «құзырет», «құзыреттілік», «құзырлылық» терминдері педагогикалық лексиконға белсенді еніп келеді. Құзыреттілікті К.С. Құдайбергенова нәтижеге бағдарланған білім беру жүйесінің сапалық критерийі ретінде, ал Б.К. Жұмағалиева оны белгілі бір сала бойынша білімді, дағдыны өз қажеттілігіне сәйкес практикада қолдана білу деп анықтайды [3]. Ағылшын тілі, әлемдік қарым-қатынас тілі ретінде, оқушылардың түйінді құзыреттіліктерін дамытудың құралына айналуы мүмкін. Осыған байланысты мақалада ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың құзыреттілігін дамытудың теориялық негіздері мен практикалық тәсілдері қарастырылады.

Негізгі бөлім

Қазіргі білім беруде оқушының құзыреттілігі ретінде көптеген түрлер аталады. Олардың ішінде ағылшын тілін оқыту үшін ерекше маңызды болып табылатын үшеуіне ерекше назар аудару қажет: когнитивтік, ақпараттық-технологиялық және коммуникативтік құзыреттіліктер [4, б. 102].

Когнитивтік құзыреттілікті дамыту

Когнитивтік құзыреттілік проблемаларды анықтауға, шешім табуға, өз іс-әрекетін жоспарлауға және бағалауға мүмкіндік береді. Ағылшын тілі сабағында бұл құзыреттілікті проблемалық тапсырмалар арқылы қалыптастыруға болады. Мысалы, фонетикалық бағытта ағылшын тіліне тән дыбыстардың айтылуын меңгеру процесінде оқушылар дыбыстардың транскрипциясын зерттей отырып, олардың ерекшеліктерін талдайды, жаңа сөздерді айтудағы қиындықтарды шешеді. Грамматикалық бағытта сыныптастармен салыстыру, өзгермелерді талдау сияқты тапсырмалар логикалық ойлауды дамытады. Оқушыларға тек бір сөйлеммен емес, күрделі тұжырымдар жасауға мүмкіндік беретін ашық сұрақтар қою (мысалы, «Бұл тақырыптың өмірдегі қолданылуын қалай көріп отырсың?») когнитивтік дағдыларды жетілдіреді.

Ақпараттық-технологиялық құзыреттілікті дамыту

Бұл құзыреттілік ақпаратты іздеу, талдау, өңдеу және қазіргі ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалана отырып, беру дағдыларын қамтиды. Ағылшын тілі сабағында оқушылар өтілетін тақырып бойынша интернеттен, бейне материалдарынан, электрондық энциклопедиялардан қосымша ақпарат тауып, оны талдап, презентация, қысқаша мақала немесе бейне ролик түрінде ұсына алады. Мысалы, «Қазақстанның табиғи кереметтері» немесе «Ағылшын тілді елдердің дәстүрлері» тақырыбына зерттеу жұмысын ұйымдастыру олардың ақпараттық сауаттылығын арттырады. Бұл жерде мұғалімнің рөлі – сенімді көздерді таңдауға, ақпаратты сыни бағалауға және жаңа технологияларды тиімді пайдалануға бағыт-бағдар беру болып табылады [5, б. 78].

Коммуникативтік құзыреттілікті дамыту

Ағылшын тілін оқытудың басты мақсаттарының бірі – коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру, яғни оқушының шет тілін әртүрлі жағдайларда тиімді қолдана білу дағдысы. Бұл құзыреттілік лексикалық бағыттағы жұмыстар арқылы, сөйлеу, тыңдау, оқу және жазу дағдыларын үйлесімді дамыту арқылы жетіледі. Диалогтар құру, рөлдік ойындар, пікірталас, жобаларды қорғау, бейнехат жазу – коммуникативтік құзыреттілікті дамытудың тиімді әдістері болып табылады. Мұнда оқушы тек грамматикалық дұрыс сөйлем құрастырумен шектелмей, өз ойын еркін жеткізе білуге, сөйлесушінің позициясын түсінуге және жауап беруге үйренеді. Коммуникативтік әдіс тілді қарым-қатынас құралы ретінде пайдалануға негізделген [6, б. 33].

Бұл үш құзыреттілік түрі өзара тығыз байланысты және бір сабақта үйлесімді түрде дамытылуы мүмкін. Мысалы, «Салыстыру дәрежелері» (The degrees of comparison) тақырыбын өту кезінде оқушылар: 1) ережелерді талдап, қолдану (когнитивтік құзыреттілік); 2) салыстыру туралы мысалдарды интернеттен іздеу (ақпараттық-технологиялық құзыреттілік); 3) топтасып, салыстыру арқылы тақырып бойынша диалог құру (коммуникативтік құзыреттілік) сияқты әрекеттерді орындай алады. Осындай кешенді тапсырмалар оқушының қабылдаған білімін өмірлік жағдайда қолдана білу қабілетін – яғни, құзырлылығын дамытады.

Тәжірибе көрсеткендей, құзыреттілік тәсілін енгізу сабақтың мотивациялық деңгейін арттырады, өйткені оқушы білімін нақты нәтижеге – мәселені шешуге, өз пікірін білдіруге, жаңа өнім жасауға бағыттайды. Бұл әдіс жеке тұлғаның дамуын қамтамасыз ете отырып, әр оқушының жеке қабілеттерін ескеруге мүмкіндік береді.

Қорытынды. Қазіргі заманғы білім берудің талаптары ағылшын тілі мұғалімдеріне дәстүрлі білім беруден құзыреттілік тәсіліне көшу міндетін қояды. Зерттеу нәтижелері ағылшын тілі сабағында оқушылардың когнитивтік, ақпараттық-технологиялық және коммуникативтік құзыреттіліктерін үйлесімді дамытудың педагогикалық әлеуеті жоғары екенін көрсетеді. Бұл құзыреттіліктерді тілдік бағыттар (фонетикалық, грамматикалық, лексикалық) арқылы жүйелі түрде қалыптастыру, оқушыны білім алушыдан белсенді іс-әрекет субъектісіне айналдырады.

Тиімді нәтижеге жету үшін мұғалімдер сабақты мәтіндік тапсырмалардан асып, проблемалық, зерттеушілік және жобалау әрекеттерін көп қамтитындай етіп жоспарлауы керек. Сонымен қатар, сабақ процесінде ақпараттық технологиялар мен бай коммуникативтік ортаны пайдалану маңызды. Болашақта құзыреттілік тәсілін іске асырудың әдістемелік кешенін әзірлеу, соның ішінде нақты тақырыптар бойынша тапсырмалар жинағын құру өзекті мәселе болып қалады. Ағылшын тілі сабақтарында құзыреттілік тәсілін енгізу шет тілін тек грамматика мен сөздік қорды меңгеру емес, сонымен қатар сыни ойлау, зерттеу және халықаралық қарым-қатынаста сәтті қатысу құралы ретінде қарастыруға мүмкіндік береді, бұл тұлғаның жан-жақты дамуына үлес қосады.

Әдебиеттер тізімі

1. Хуторской А.В. Ключевые компетенции как компонент личностно-ориентированной парадигмы образования // Народное образование. – 2003. – № 2. – С. 58–64.
2. «12 жылдық жалпы орта білім берудің тұжырымдамасы». ҚР Білім және ғылым министрлігінің 2006 жылғы 4 қаңтардағы №1 бұйрығымен бекітілген.
3. Жұмағалиева Б.К. Құзыреттілік тәсілі: теория мен практика. – Алматы: Білім, 2012. – 180 б.
4. Richards, J.C. Communicative Language Teaching Today. – Cambridge: Cambridge University Press, 2006. – 47 p.
5. Dudeney, G., Hockly, N. How to Teach English with Technology. – Harlow: Pearson Education, 2007. – 192 p.
6. Council of Europe. Common European Framework of Reference for Languages: Learning, Teaching, Assessment. – Cambridge: Cambridge University Press, 2001. – 260 p.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html