Аннотация (қазақ тілінде): Бұл мақаланың мақсаты орта білім беретін мектептердегі химия сабақтарында ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) қолданудың тиімділігін және дидактикалық әлеуетін талдау болып табылады. Зерттеу химия оқытудың теориялық негіздері мен іс-тәжірибесінде АКТ-ның енгізілуінің педагогикалық артықшылықтарына назар аудара отырып, оның оқушылардың танымдық белсенділігі мен пәнге деген қызығушылығын арттырудағы рөлін зерттейді. Мақалада танымдық талдау, салыстырмалы әдіс және іс-тәжірибені сипаттау әдістері қолданылады. Нәтижелер АКТ-ның виртуалды зертханалық жұмыстар, интерактивті модельдер және көп деңгейлі тапсырмалар арқылы химияны оқытудың сапасы мен қолжетімділігін айтарлықтай жақсарта алатынын көрсетеді. Қорытындыда химия мұғалімдері үшін АКТ-ның тиімді біріктірілуін қамтамасыз етуге бағытталған ұсыныстар беріледі [1, б. 64]; [2, б. 5].

Аннотация (на русском языке): Цель данной статьи – проанализировать эффективность и дидактический потенциал использования информационно-коммуникационных технологий (ИКТ) на уроках химии в общеобразовательных школах. Исследование рассматривает роль ИКТ в повышении познавательной активности учащихся и их интереса к предмету, уделяя особое внимание педагогическим преимуществам внедрения ИКТ в теоретические основы и практику преподавания химии. В статье используются методы когнитивного анализа, сравнительный метод и описание практического опыта. Результаты показывают, что ИКТ могут значительно повысить качество и доступность обучения химии посредством виртуальных лабораторных работ, интерактивных моделей и разноуровневых заданий. В заключении предлагаются рекомендации для учителей химии по обеспечению эффективной интеграции ИКТ [1, с. 64]; [2, с. 5].

Abstract (in English): The purpose of this article is to analyze the effectiveness and didactic potential of using Information and Communication Technologies (ICT) in chemistry lessons in secondary schools. The study examines the role of ICT in enhancing students' cognitive activity and interest in the subject, focusing on the pedagogical advantages of integrating ICT into the theoretical foundations and practice of teaching chemistry. The article employs methods of cognitive analysis, comparative method, and description of practical experience. The results demonstrate that ICT can significantly improve the quality and accessibility of chemistry education through virtual laboratory work, interactive models, and multilevel tasks. The conclusion provides recommendations for chemistry teachers to ensure the effective integration of ICT [1, p. 64]; [2, p. 5].

Кіріспе. XXI ғасыр – ақпараттық қоғамның, цифрлық технологиялардың ықпалымен түбегейлі өзгеріске ұшыраған білім беру үдерісінің даму дәуірі. Халықаралық деңгейде қабылданған тұжырымдарға сәйкес, қазіргі заманғы сапалы білім беру жүйесі оқушылардың сыни тұрғыдан ойлау, креативтілік, көпшілікпен өзара әрекеттесу және ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) білім алу мен күнделікті өмірде қолдана білу сияқты негізгі дағдыларын дамытуға бағытталуы тиіс. Бұл талаптар жаратылыстану-математикалық цикл пәндерінің, атап айтқанда химияның оқыту әдістемесіне ерекше қатысты. Химия пәні, теориялық және эксперименттік бөліктердің үйлесімділігімен сипаттала отырып, АКТ-ды оқыту үдерісіне біріктірудің кең мүмкіндіктерін ұсынады. Алайда, химияның қиындығы мен абстракциялылығы оқушыларда осы пәнге деген қызығушылықты төмендетуі мүмкін. Дәл осы мәселені шешуде АКТ-ның оқытуды индивидуалдау, көрнекілікті арттыру, қауіпсіз және тиімді эксперименттік жұмыстарды ұйымдастыру мүмкіндіктері шешуші рөл атқара алады [3]. Осыған байланысты, химия сабағында АКТ0ны қолданудың дидактикалық маңызы мен тиімді формаларын жүйелі түрде зерделеу өзекті ғылыми-педагогикалық міндет болып табылады.

Негізгі бөлім

Химия сабағында АКТ-ны қолданудың негізгі мақсаттарын келесідей анықтауға болады: оқушылардың химия пәніне деген қызығушылығын арттыру; оқу материалын жеткізудің көрнекілік пен анықтық деңгейін арттыру; оқытуды индивидуалдау және дифференциациялау; қауіпті немесе қымбат эксперименттерді виртуалды ортада қауіпсіз жүргізу мүмкіндігі; оқушылардың танымдық белсенділігін және өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын дамыту; оқушылардың алған білімдерін бақылау және бағалауды объективті жүргізу. Бұл мақсаттарды жүзеге асыру үшін АКТ-ның бірнеше бағытта қолданылуы мүмкін.

Біріншіден, сабақтың жаңа тақырыбын түсіндіру мен бекіту кезеңінде. Бұл жағдайда интерактивті тақталар, компьютерлік презентациялар (мысалы, Microsoft PowerPoint, Prezi), тақырыпқа байланысты бейне роликтер мен анимациялар кеңінен қолданылады. Молекулалардың күрделі құрылымын, химиялық реакциялардың механизмдерін, өнеркәсіптік процестерді (мысалы, күкірт қышқылын алу) динамикалық үлгілер мен анимациялар арқылы көрсету дерексіз түсіндірудің тиімділігін едәуір арттырады [1, б. 64].

Екіншіден, эксперименттік жұмыстарды орындауда. Нақты зертханалық жабдықтардың жетіспеушілігі, реактивтердің қауіптілігі немесе қымбаттығы кезінде виртуалды химиялық зертханалар (мысалы, «Живая химия», «Chemistry Lab») өте маңызды рөл атқарады. Олар оқушыларға химиялық аппараттарды жинауды, реакция жүргізуді, нәтижелерді бақылауды қауіпсіз ортада жаттықтыруға мүмкіндік береді. Бұл зертханалық дағдыларды қалыптастырудағы шектеулерді айтарлықтай жеңілдетеді.

Үшіншіден, білімдерді бекіту, қайталау және бағалауда. АКТ электрондық тесттерді, интерактивті тапсырмаларды, кроссвордтарды, жобаларды дайындауға ыңғайлы платформаларды ұсынады. Бұл құралдар мұғалімге оқушылардың меңгеру деңгейін жылдам тексеруге, ал оқушыларға өз білімдерін өздігінен бағалауға және әлсіз тарауларды анықтауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, білім беруді дифференциациялау үшін әртүрлі күрделілік деңгейіндегі тапсырмаларды автоматты түрде таратуға болады.

Төртіншіден, оқушылардың өздігінен жұмысы мен жобалық қызметін ұйымдастыруда. Интернет ресурстары оқушыларға химиялық ақпаратты іздестіру (ғылыми мақалалар, энциклопедиялар, бейне дәрістер), рефераттар мен жобаларды дайындау, оларды білім беру порталында немесе сыныптық сайтта орналастыру үшін қуатты құрал болып табылады. Бұл зерттеушілік қабілеттерді дамытуға және білім алушыны білім беру процесінің белсенді субъектісіне айналдыруға ықпал етеді [2, б. 5].

Дегенмен, АКТ-ны химия сабақтарына сәтті біріктіру бірқатар шарттарды талап етеді. Олардың ішінде: мектептерді заманауи жабдықтарымен (интерактивті тақталар, компьютерлер, интернетге тұрақты қол жетімділік) қамтамасыз ету; мұғалімдерді АКТ-ны педагогикалық үдерісте қолдану бойынша үздіксіз біліктілігін арттыру және оқыту; электрондық білім беру ресурстарының (оқулықтар, симуляторлар, бағдарламалар) сапасы мен қолжетімділігі. Мұғалім үшін негізгі міндет – технологияны мақсатты түрде қолдану, оны сабақтың дидактикалық мақсаттарына бағынады, тек қана оқушылардың назарын аудару үшін емес.

Қорытынды. Осылайша, химия сабақтарында АКТ-ны жүйелі түрде қолдану оқыту сапасын жақсартудың тиімді жолы болып табылады. Ол оқушылардың танымдық қызығушылығын төмендететін пәннің абстракциялық сипатын жеңуге, оқу материалын жеткізудің көрнекілігін арттыруға, тәжірибелік жұмыстарды қауіпсіз және тиімді ұйымдастыруға, оқытуды жекелей және дифференциалдауға мүмкіндік береді. Алайда, технологияның өзі сабақтың мақсаты емес, оқушылардың химиялық білімдері мен зерттеушілік дағдыларын дамытуға бағытталған құрал болып қала береді. Сондықтан, химия мұғалімдерінің негізгі міндеті – АКТ-ның әртүрлі формаларын педагогикалық шеберлікпен, оларды дәстүрлі оқыту әдістерімен үйлесімді түрде біріктіре отырып, сабақтың дидактикалық мақсаттарына сәйкес пайдалану. Тек осы жағдайда АКТ химияны оқытуды тиімді және қазіргі заманғы талаптарға сай етуге шынайы көмекшіге айнала алады, бұл өз кезегінде жаратылыстану ғылымдарына қызығушы, білімді және бәсекеге қабілетті жас ұрпақты тәрбиелеуге ықпал етеді.

Әдебиеттер тізімі

1. Нұрмағанбетова Ә.М. Ақпараттық-коммуникативтік технологияны оқу үрдісінде пайдалану // Педагогикалық альманах. – 2010. – №3-4. – Б. 63–67.
2. Ибраимова Б. Ақпараттық технология – нәтижелі білім берудің көзі // Қазақстан мектебі. – 2012. – №11. – Б. 4–7.
3. Жадрина М.Ж. Жалпы білім берудегі жаңа үрдістер // Открытая школа. – 2004. – №5. – Б. 12–15.
4. Қазақстан Республикасының 2011–2020 жылдарға арналған білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы. – Астана, 2010.
5. Blonder, R., & Mamlok-Naaman, R. (2016). The Use of ICT in Teaching Chemistry: A Literature Review. In M. H. Chiu (Ed.), Chemistry Education and Sustainability in the Global Age (pp. 153–168). Springer, Dordrecht.
6. Osborne, J., & Dillon, J. (2008). Science education in Europe: Critical reflections. London: Nuffield Foundation.
7. Webb, M. E. (2005). Affordances of ICT in science learning: implications for an integrated pedagogy. International Journal of Science Education, 27(6), 705–735.
8. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html