Аннотация

Бұл мақала қазіргі заманғы білім беру жүйесіндегі инновациялық технологиялардың, атап айтқанда модульдік оқыту мен ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың (АКТ) рөлін және маңызын талдауға арналған. Зерттеудің мақсаты – білім беруді технологияландырудың өзектілігін негіздеп, жаңа оқыту әдістемелерінің тұлғаның дамуына әсерін анықтау. Жұмыста талдау, жүйелеу және салыстыру сияқты ғылыми әдістер қолданылды. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы [4] және білім беруді дамытудың бағдарламалық құжаттары талданды. Нәтижелердің негізінде инновациялық технологиялардың дәстүрлі оқыту үлгісінен негізгі айырмашылығы анықталды: олар білім алушыны оқу процесінің белсенді субъектісіне айналдырады, оның өздігінен іздену, сыни ойлау және бірлескен іс-әрекет қабілеттерін дамытады. Қорытындылай келе, заманауи білім берудің табысты жүзеге асырылуы оқытушының кәсіби құзыреттілігі мен жаңа технологияларды икемді пайдалана білу деңгейіне тікелей байланысты екендігі айтылады. Мақалада қазіргі тұлғаны қалыптастырудағы педагогикалық технологиялардың өзектілігі мен тиімділігі дәлелденді.

Кіріспе

Қазіргі әлемдегі ғылым мен технологиялардың жылдам дамуы білім беру жүйесіне жаңа талаптар қоюда. Білімнің көлемінің экспоненциалды өсуі мен оны игеру уақытының шектеулілігі арасындағы қарама-қайшылық дәстүрлі оқыту парадигмасын қайта қарауға мәжбүр етті. Бүгінгі таңда білім берудің басты міндеті – ақпаратты талдай, таңдай, өңдей және практикада қолдана алатын, өз бетінше үйренуге қабілетті, икемді және жауапкершілік иесі тұлғаны қалыптастыру. Бұл міндет тек мазмұнды жаңарту арқылы емес, педагогикалық технологиялардың инновациялық әдістерін енгізу арқылы ғана шешілуі мүмкін. Мақаланың өзектілігі білім беру процесін технологияландыру мен инновациялаудың қажеттілігін заманауи қоғамның талаптары тұрғысынан негіздеуде жатыр. Зерттеудің теориялық маңыздылығы инновациялық оқыту технологияларының тұжырымдамалық негіздерін жүйелеуге, ал практикалық маңыздылығы – оқу үдерісін ұйымдастыруда оларды тиімді қолдану бойынша ұсыныстар әзірлеуге байланысты.

Негізгі бөлім

Қазіргі білім берудегі өзгерістердің негізгі бағыты – білім алушының белсенділігін арттыру және оқу үдерісін жекелендіру. Дәстүрлі, білім беруді «беру» үлгісінен жаңа, «игеру» үлгісіне көшу қажеттілігі туындайды. Бұл өзгерістің көрінісі модульдік оқыту технологиясы болып табылады. Модульдік оқыту (МО) – бұл оқу материалын өздігінен оқуға ыңғайлы, логикалық тұтас бөліктерге (модульдерге) бөлуге негізделген технология. Оның пайда болуы 1960 жылдардың соңына, АҚШ-та таралған белсенді оқыту әдістерінің дамуына сәйкес келеді [1, б. 34]. Модульдік технологияның артықшылығы жүйелілігі, икемділігі және оқушының жеке қабілеттеріне сәйкес оқу жылдамдығын реттеу мүмкіндігі болып табылады. Әрбір модуль нақты оқу мақсатын, мазмұнын, бақылау әдістерін қамтиды, бұл оқушыға өз білімін өздігінен басқаруға мүмкіндік береді.

Модульдік оқытудың дидактикалық әсері оқушы мен оқытушы рөлінің өзгеруінде көрінеді. Оқытушы тек білім беруші емес, оқу үдерісін ұйымдастырушы, кеңесші және фасилитаторға айналады. Оның негізгі міндеті – оқушының танымдық белсенділігін ынталандыру және оған қолдау көрсету. Ал оқушы өзі үшін маңызды білімді белсенді іздестіруге, таңдауға және құруға мәжбүр болады. Бұл оның сыни тұрғыдан ойлау, талдау және шешім қабылдау қабілеттерін дамытады. Осылайша, оқу процесі субъекті-субъектілік қатынастар негізінде құрылады.

Қазақстан контекстінде білім беруді технологияландыру мемлекеттік деңгейде қолдау табады. «Білім туралы» Заң ақпараттық технологияларды енгізу мен дистанциялық оқытуды қолдауды нақты көрсетеді [4]. Бұл бағыт «Қазақстан Республикасының ақпараттық кеңістіктің бәсекеге қабілеттілігін дамыту тұжырымдамасы» сияқты құжаттармен толықтырылады, онда білім беру саласын цифрландыру міндеті қойылған. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) осы міндеттерді іске асырудың негізгі құралына айналды. Оларға интернет желілері, мультимедиалық оқу құралдары, интерактивті тақталар, электронды оқулықтар, білім басқару жүйелері (LMS), мысалы, Moodle жатады.

АКТ-ны білім беруге енгізу бірқатар артықшылықтар әкеледі: оқу материалдарына қашықтықтан қол жетімділік, оқу процесінің визуализациясы мен интерактивтілігі, жекелендірілген тапсырмалар беру мүмкіндігі, білім алушылардың прогрессін автоматты түрде бақылау. Сонымен қатар, АКТ ұжымдық жобаларды қашықтықтан жүргізуге, пікір алмасуға және халықаралық академиялық байланыстарды орнатуға мүмкіндік береді. Бұл білім алушылардың коммуникативтік құзыреттілігін дамытады және оларды болашақ кәсіби ортаға дайындайды [2, б. 78].

Дегенмен, технологиялардың өздігі білім беру сапасын кепілдемейді. Олардың тиімділігі педагогикалық жобалауға, оқу мақсаттарына сәйкестігіне және оқытушының цифрлық сауаттылығына байланысты. Оқытушының рөлі одан да маңызды бола түседі, өйткені ол технологиялық құралдарды дидактикалық мақсаттарға сәйкес таңдап, оларды оқу контекстіне бейімдеуі керек. Сондықтан, оқытушылардың кәсіби даярлығына қойылатын талаптар артады: олар педагогикалық инновацияларға ашық, ғылыми-әдістемелік ізденістер жүргізе алатын және оқушылармен тиімді қарым-қатынас орната алатын болуы тиіс.

Инновациялық технологияларды енгізу мектеп мәдениетінде де өзгерістерді талап етеді. Оқу орны ашық, зерттеушілік ортаға айналуы керек, мұнда қателіктер – үйрену процесінің бөлігі ретінде қабылданады. Мұндай ортада оқушы өз қабілеттеріне сенімді, шығармашылық пен бастамашылық таныта алатын тұлға ретінде қалыптасады. Осы тұрғыдан алғанда, инновациялық технологиялар тек оқыту әдісі ғана емес, тұлғаны дамытудың құралы болып табылады.

Зерттеулер [3, б. 112] көрсеткендей, белсенді және интерактивті әдістерді қолданатын оқушылар дәстүрлі әдістерді қолданатын оқушыларға қарағанда материалды тереңірек түсініп, ұзақ уақыт есте сақтайды. Сонымен қатар, оларда командалық жұмыс, проблемаларды шешу және сыни ойлау дағдылары жоғары дамыған. Қазақстандық педагогтар мен ғалымдардың (Ш.Қаланова, Ж.Қараев, Ш.Таубаева, т.б.) еңбектері де осы технологиялардың тиімділігін растайды, олардың отандық білім беру контекстіне бейімделу жолдарын ұсынады.

Қорытынды

Қорытындылай келе, қазіргі білім беру жүйесінің дамуы инновациялық педагогикалық технологияларды, соның ішінде модульдік оқыту мен АКТ-ны кеңінен енгізусіз мүмкін емес деген қорытынды жасауға болады. Бұл технологиялар білім берудің мазмұны мен формасын терең өзгертеді, оны жеке тұлғаның қажеттіліктері мен заманауи әлем талаптарына жақындатады. Олардың негізгі нәтижесі – белсенді, өз бетінше ойлай алатын, білімге мотивацияланған, өзін-өзі дамытуға қабілетті тұлғаны қалыптастыру.

Технологиялардың табысты жүзеге асырылуы бірнеше факторға байланысты: оқытушы кадрларының жоғары кәсіби дайындығы, олардың инновациялық процестерге дайындығы, оқу ортасының материалдық-техникалық жағынан жақсартылуы және білім берудің барлық деңгейіндегі әдістемелік жүйенің сәйкес өзгеруі. Болашақта білім беруді технологияландыру бағытындағы жұмысты тереңдету, сонымен қатар жас ұрпақтың рухани-адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру мәселелерін технологиялық жаңалықтармен үйлестіру қажет. Тек осындай кешенді тәсіл Қазақстан білім беру жүйесін жаңа сапалық деңгейге көтеруге және бәсекеге қабілетті мамандар дайындауға мүмкіндік береді.

Әдебиеттер тізімі

1. Подласый И.П. Совершенствование методов обучения // Выбор методов обучения в средней школе / Под ред. Ю.К. Бабанского. – М.: Педагогика, 1991. – 288 б.
2. Bates, A.W. (Tony). Teaching in a Digital Age: Guidelines for Designing Teaching and Learning. – 2nd Edition. – Vancouver, BC: Tony Bates Associates Ltd., 2019. – 540 p.
3. Курт Мередит, Джинни Стил, Чарльз Темпл, Скотт Уолтер. Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту: Әдістемелік құрал. – Алматы: Білім, 2000. – 150 б.
4. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы (2007 жылғы 27 шілдедегі № 319-III). – Нормативтік актілердің ақпараттық-құқықтық жинағы.
5. Dron, J., & Anderson, T. Teaching Crowds: Learning and Social Media. – Athabasca University Press, 2014. – 370 p.
6. Таубаева Ш.Т. Заманауи білім беру технологиялары: теориясы мен практикасы. – Алматы: Қазақ университеті, 2018. – 320 б.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html