Аннотация

Бұл мақала Қазақстандағы білім беру мазмұнын жаңарту шеңберінде қолданылатын заманауи оқыту әдіс-тәсілдерін талдауға арналған. Зерттеудің мақсаты – жаңартылған білім беру мазмұнының философиясы мен негізгі принциптерін (функционалдық сауаттылыққа бағытталу, нәтижелерге бағдарлану) ашып, оны іске асыруға бағытталған педагогикалық тәсілдерді (тұлғалық-бағдарланған, құндылықты-бағдарланған, әрекеттік, интербелсенді) жан-жақты қарастыру. Зерттеу әдіснамасына әдістемелік және нормативтік әдебиеттерді талдау, салыстырмалы-сипаттамалық әдіс пен практикалық тәжірибені жалпылау кірді. Мақалада интербелсенді оқытудың мәні, дидактикалық ойындардың ("Маршрут", "Кемпірқосақ", "Қара жәшік") тәрбиелік-танымдық мүмкіндіктері егжей-тегжейлі қарастырылады. Тиімді оқытудың шарттары мен интербелсенді әдістерді қолдану ережелері анықталған. Нәтижесінде, білім беру мазмұнын жаңарту тек оқулықтарды ауыстырумен шектелмейтіні, оқыту парадигмасының, мұғалім рөлінің және оқушының белсенділік деңгейінің түбегейлі өзгеруін талап ететіні дәлелденеді [1, 2]. Мақала практикалық педагогикалық қызмет үшін әдістемелік материал ретінде қызмет етеді.

Кіріспе

Қазақстан білім беру жүйесінде жүргізілген мазмұнды жаңарту жұмыстары елдің даму бағдарлары мен халықаралық тәжірибені үйлестіруді көздейді. Бұл жаңғырудың өзегі нәтижелерге бағдарланған тәсіл болып табылады, онда басты мақсат оқушының күнделікті өмірде алынған білім мен дағдыларды шығармашылықпен қолдана білу қабілеті – функционалдық сауаттылықты қалыптастыруға бағытталған. Осыған байланысты тақырыптың өзектілігі мектеп практикасына жаңа парадигманы тиімді енгізудің жолдарын іздестіру қажеттілігінде жатыр. Зерттеудің теориялық маңыздылығы білім беруді жаңартудың негізгі принциптерін жүйелеуге, ал практикалық құндылығы мұғалімдерге нақты, тәжірибеде қолдануға болатын әдіс-тәсілдер мен стратегияларды ұсынуға байланысты. Мақалада жаңартылған мазмұн контекстінде оқытудың заманауи тәсілдері талданады.

Негізгі бөлім

Жаңартылған білім беру мазмұны (ЖБМ) бастауыш білім берудің басты мақсаты ретінде оқушы тұлғасының үйлесімді дамуы үшін қолайлы кеңістік құруды көздейді. Бұл мақсатқа жету үшін оқушыда келесі кең ауқымды дағдыларды дамыту қарастырылған: білімдерді функционалдық және шығармашылық қолдану, сыни ойлау, зерттеу жұмыстарын жүргізу, ақпараттық-коммуникациялық технологияларды (АКТ) пайдалану, әртүрлі коммуникация тәсілдерін қолдану, топта және жеке жұмыс істеу ептілігі, проблемаларды шешу және шешім қабылдау. Осы мақсаттарды іске асыру үшін оқу бағдарламаларын құруда бес негізгі педагогикалық тәсіл бағдарлайды [1, б. 15-20]: құндылықты-бағдарланған тәсіл (отансүйгіштік, құрмет, ынтымақтастық сияқты құндылықтарды қалыптастыру); тұлғалық-бағдарланған тәсіл (оқушының интеллектуалдық, эмоционалдық, рухани дамуына назар аудару); жүйелік-әрекетті тәсіл (оқушының өз бетінше білім алуын қамтамасыз ету); коммуникативтік тәсіл (ауызша және жазбаша сөйлеу дағдыларын дамыту); және интегративтік (кіріктірілмелі) тәсіл (әртүрлі пәндердің мазмұнын өзара байланыстыру). Бұл тәсілдердің барлығы өзара тығыз байланысты және оқыту процесінде кешенді түрде қолданылуы тиіс.

ЖБМ-ні іске асырудың негізгі құралы ретінде интербелсенді (interactive) оқыту әдісі ерекшеленеді. Бұл әдіс мұғалім мен оқушылар арасындағы өзара әрекеттесуді оқытудың негізі деп санайды. Конфуцийдің «Маған айтсаң – ұмытып қаламын, көрсетсең – есте сақтармын, ал өзіме жасатсаң – үйренемін!» деген сөзі оның философиясын жақсы білдіреді. Интербелсенді оқытудың басты мақсаты тек білім беру ғана емес, оқушыларға жауаптарды өз бетінше табу дағдысын меңгерту. Бұл тәсіл оқушылардың өзін-өзі сенуін, шешендік өнерін, сыни ойлауын дамытады және танымның салыстырмалы сипатын түсінуге көмектеседі [2, б. 45]. Оқушылар терең ойлау, ақпаратты талдап таңдау, жаңа білім құрастыру, пікірталастарға қатысып, өз ойын дәлелдеу, шешім қабылдау сияқты дағдыларды меңгереді.

Интербелсенді оқытудың аса тиімді және қолдануға қолжетімді құралдарының бірі – дидактикалық ойындар. Олар оқушылардың танымдық қызығушылығын арттырып, алған білімдерін тәжірибеде қолдануға үйретеді. Мысал ретінде: «Маршрут» ойыны (чайнворд принципі бойынша сөздер тізбегін жасау, ойша икемділікті дамытады); «Кемпірқосақ» (түстерге сәйкес заттарды тез атау, есте сақтау жылдамдығын арттырады); «Қара жәшік» (жәшіктегі затты сипаттап айту, танымдық қабілет пен сөйлеу дағдысын дамытады); «Дұрыс-дұрыс емес» (тұжырымның дұрыстығын анықтау, шешім қабылдауға үйретеді). Мұндай ойындар сабақтың әр кезеңінде пайдаланылып, оқуға деген қызығушылықты арттырады.

Интербелсенді әдістердің тиімділігін қамтамасыз ету үшін бірқатар педагогикалық шарттарды сақтау қажет: 1) барлық оқушыларды жұмысқа қатыстыру; 2) психологиялық қолайлы атмосфераны құру (қателерді жазалау емес, ізденуді ынталандыру); 3) оқу ортасын әзірлеу; 4) әріптестік мәдениетін қалыптастыру (бөгде пікірді тыңдау, өзара құрмет); 5) мәселе шешудің ашықтығы (мұғалім дайын жауап беруші емес, процесті басқарушы ретінде әрекет етеді). Дж. Хәттидің зерттеулері көрсеткендей, оқушы неғұрлым белсенді жұмыс істесе, оқу үдерісі соғұрлым тиімді жүзеге асады [3].

Жаңартылған мазмұн мұғалімнің рөлін түбегейлі өзгертеді. Ол енді білім берудің жалғыз көзі емес, оқу үдерісін ұйымдастырушы, жетелдеуші және әдістемеші болып табылады. Брунердің айтуынша, мұғалімнің міндеті – оқушыға «бөліктерді бір жерге жинауға және өзін ашушы болуға» мүмкіндік беру [4]. Бұл оқушының бастапқы білімі мен қызығушылықтарын танып, оны негізге ала отырып, жеке маршруттар құруды талап етеді. Мұғалім білім алушы мен оқу материалы арасындағы «көпір» ретінде әрекет етеді. Мұндай өзгеріс мұғалімнің кәсіби даярлығы мен рефлексивтік қабілетіне жоғары талаптар қояды.

Қорытынды

Жаңартылған білім беру мазмұны қазақстандық мектептердің дамуындағы сапалық жаңа кезеңді білдіреді. Оның іске асырылуы оқытудың парадигмасын, мұғалімнің рөлін және оқу процесінің мазмұнын түбегейлі өзгертуді талап етеді. Жүргізілген талдау келесі негізгі қорытындыларды жасауға мүмкіндік береді:

1. ЖБМ функционалдық сауаттылықты дамытуға бағытталған нәтижелерге бағдарланған тәсілге негізделген. Оның негізінде оқушы тұлғасының үйлесімді дамуы мен күнделікті өмірде білімді пайдалана білу қабілеті жатыр.
2. Бұл мақсатқа жету үшін құндылықты, тұлғалық, әрекеттік, коммуникативтік және интегративтік педагогикалық тәсілдердің кешенді қолданылуы қажет. Олардың әрқайсысы оқушыны білім алудың белсенді субъектісіне айналдыруға бағытталған.
3. Интербелсенді оқыту әдісі ЖБМ-ні іске асырудың негізгі құралы болып табылады. Оның мәні «әрекетпен және әрекет арқылы оқытуда». Дидактикалық ойындар интербелсенді әдістің тиімді түрі ретінде оқушылардың танымдық белсенділігін арттырады.
4. Интербелсенді әдістердің тиімділігі бірқатар педагогикалық шарттарды сақтауға байланысты. Мұғалім осы процесті дұрыс ұйымдастырушы ретінде шешуші рөл атқарады.
5. Жаңартылған мазмұн мұғалімнің рөлін түбегейлі өзгертеді: оқытушыдан оқу процесін ұйымдастырушы, әдістемеші және оқушының жеке дамуын қолдаушыға ауысады. Бұл мұғалімдердің кәсіби даярлығы мен үздіксіз өзін-өзі жетілдіруіне жоғары талаптар қояды.

Сонымен, жаңартылған білім беру мазмұны бойынша оқыту – бұл тек бірқатар жаңа әдістерді меңгеру емес, білім берудің тұтас философиясын қабылдау. Оның сәтті іске асырылуы жан-жақты дамыған, бәсекеге қабілетті және өз болашағын жасай алатын тұлғаны қалыптастыруға жол ашады.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. Бастауыш білім берудің жалпы білім беретін мемлекеттік міндетті білім беру стандарты. – Нұр-Сұлтан, 2022. – 98 б.
2. Голуб Г.Б., Перелыгина Е.А., Чуракова О.В. Жоба әдісі – құзыреттілікке бағытталған білім беру технологиясы. – Самара: Профи, 2018. – 176 б.
3. Hattie, J. Visible Learning for Teachers: Maximizing Impact on Learning. – London: Routledge, 2012. – 280 p.
4. Bruner, J. S. The Process of Education. – Cambridge, MA: Harvard University Press, 1960. – 97 p.
5. Vygotsky, L. S. Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. – Cambridge, MA: Harvard University Press, 1978. – 159 p.
6. UNESCO. Education for Sustainable Development Goals: Learning Objectives. – Paris: UNESCO, 2017. – 62 p.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html