Аннотация қазақ тілінде: Бұл мақаланың мақсаты – білім беру үдерісінде оқушылардың шығармашылық қабілеттерін жүйелі түрде дамытудың әдіснамалық негіздерін зерттеу. Зерттеуде салыстырмалы-талдау, педагогикалық бақылау және теориялық талдау әдістері қолданылды. Мақалада шығармашылықтың педагогикалық-психологиялық анықтамасы, оны дамытудың негізгі бағыттары, инновациялық және дәстүрлі әдістердің тиімді үйлесімділігі, сонымен қатар мұғалімнің кәсіби ролі қарастырылған. Нәтижелер шығармашылық дамытудың жүйелі және жекелендірілген тәсілдері оқушылардың танымдық белсенділігін айтарлықтай арттыратынын, білім сапасы мен ізденушілік қабілеттерін көтерілетінін көрсетеді. Шығармашылық қабілетті дамыту мұғалімнің білім беру стратегиясының маңызды элементі болып табылады [1, 2].

Кіріспе

Қазіргі әлемде жылдам өзгеріп жатқан технологиялар мен ақпараттық қоғам жаңа талаптарды қойып, адамның бәсекеге қабілеттілігі оның білімінен гөрі шығармашылық ойлау, инновациялық шешімдер қабылдау және жаңа жағдайларға икемді бейімделу қабілетіне байланысты. Бұл жағдай білім беру жүйесінің алдына оқушылардың шығармашылық әлеуетін жүйелі түрде дамыту міндетін қояды. Шығармашылық – бұл адамның қалыптасқан стереотиптерден тыс, тәуелсіз ойлап, жаңа идеяларды жасап, белгісіз мәселелерді шеше алу қабілеті ретінде анықталады. Осы тұрғыда шығармашылық қабілеттерді дамыту жеке тұлғаның толыққанды дамуының негізгі факторы болып табылады және педагогиканың негізгі міндеттерінің біріне айналады. Білім берудің дамыған елдердегі заманауи трендтері креативтілікті оқытудың барлық деңгейлері мен пәндеріне интеграциялауға бағытталған, бұл бұл мәселенің өзектілігін растайды [3, б. 18]. Сонымен қатар, қазіргі оқушылар – цифрлық құралдармен өскен «Z буыны», олардың таным процестері және әлемді қабылдау тәсілдері негізгі түрде өзгерді, бұл оқыту формалары мен мазмұнын жаңартуды қажет етеді. Осыған байланысты, бұл мақалада шығармашылық қабілеттерді дамытудың теориялық негіздері мен практикалық әдістері, олардың тиімділігін арттыру жолдары қарастырылады.

Негізгі бөлім

Шығармашылық қабілеттерді дамыту процесі кешенді және көпқырлы болып табылады. Педагогикалық тәжірибеде бұл бағытта жүргізілетін жұмысты негізгі үш ағымға бөлуге болады: білім беру мазмұнын жаңарту, инновациялық педагогикалық технологияларды енгізу және оқушының жеке ерекшеліктерін ескере отырып, жекелеген тәсілді қолдану.

Біріншіден, шығармашылық қабілеттерді дамыту оқыту мазмұнының өзгеруін қажет етеді. Дәстүрлі білім беру жүйесі негізінен деректерді есте сақтауға бағытталған болса, қазіргі таңда маңыздысы – білімді талдау, синтездеу және қолдана білу дағдыларын қалыптастыру. Оқу бағдарламаларына жобаларды орындау, проблемалық жағдайларды талдау, әртүрлі нұсқаларды салыстыру сияқты тапсырмаларды енгізу қажет. Мысалы, математика сабағында мәселені шешудің бірнеше тәсілін табуды талап ететін тапсырмалар, ал әдебиет сабағында – мәтінге талдау жасау немесе оқылған шығармаға балама аяқтама құрастыру тапсырмалары оқушының танымдық белсенділігін арттырады және креативті ойлауға үйретеді [4, б. 45].

Екіншіден, шығармашылық қабілеттерді дамытуда заманауи педагогикалық технологиялардың рөлі ерекше. Бұл технологиялардың ішінде мыналарды атап өтуге болады:

1. Проблемалық оқыту. Бұл технология мұғалімнің оқушылар алдына белгілі бір проблемалық жағдайды қоятынымен, оларды оның шешімін өздері табуға бағыттайды. Оқушылар гипотезаларды құрастырады, оларды дәлелдейді немесе жоққа шығарады, эксперименттер жүргізеді. Бұл процесстің өзі шығармашылық ізденіске бағытталған.
2. Жобалар әдісі. Жобалар әдісі оқушылардың белгілі бір ғылыми немесе әлеуметтік мәселені шешуге бағытталған жеке немесе топтық жобаларды орындауын көздейді. Жоба жұмысының барысында оқушылар ақпаратты іздестіруді, талдауды, жүйелеуді, сондай-ақ өз идеяларын қорғауды үйренеді.
3. Зерттеушілік әдістер. Бұл әдістер оқушыларды ғылыми зерттеулердің негізгі қадамдарымен таныстырады: проблеманы анықтау, зерттеу жоспарын құру, деректерді жинау және өңдеу, қорытынды жасау. Осындай қызмет оқушыларды сыни және шығармашылық ойлауға үйретеді.
4. Коллаборативті оқыту (ынтамақтастық негізінде оқыту). Топтық жұмыс формалары оқушылардың идеялармен алмасуға, пікірталас жүргізуге, жалпы шешімге келуге мүмкіндік береді, бұл олардың коммуникативтік дағдыларын дамытады және шығармашылық ортаны қалыптастырады [5].

Сонымен қатар, цифрлық технологияларды пайдалану шығармашылыққа жаңа мүмкіндіктер ашады. Мультимедиа презентацияларын құру, блогтар жүргізу, виртуалды жобаларды жасау оқушылардың креативтілігін цифрлық ортада да көрсетуге мүмкіндік береді.

Үшіншіден, шығармашылық қабілеттерді дамытуда мұғалімнің рөлі аса маңызды. Мұғалім – бұл білім беру үдерісінің ұйымдастырушысы және жетекшісі. Оның міндеттеріне мыналар жатады:

1. Оқушылардың жеке ерекшеліктерін, қызығушылықтарын және қабілеттерін ескере отырып, оқытуды жекелеу.
2. Қателіктерді дамыту процесінің қажетті элементі ретінде қабылдауға және олардан тәжірибе алуға үйрету.
3. Оқушылардың талпыныстары мен идеяларын құптау, сенімділік сезімін қалыптастыру.
4. Оқушыларды өзін-өзі тануға, өз қабілеттеріне сенуге ынталандыру.

Ағылшын психологы П. Торранстың зерттеулері көрсеткендей, шығармашылық дарынды оқушылар әрқашан дәстүрлі «үлгерімді» оқушылармен сәйкес келмейді. Көбінесе олар өз пікірін еркін білдіретін, стандартты емес ойлайтын, мұғалім үшін күрделі мінезді иемденетін балалар болып шығады. Сондықтан мұғалімнің маңызды міндеттерінің бірі – әр оқушының ішіндегі шығармашылық қабілетті анықтау және дамыту [6, б. 102].

Шығармашылық қабілеттерді дамытудың нәтижелілігі оқушылардың білім сапасына, оқуға деген мотивациясына және өмірлік дағдыларына айқын ықпал етеді. Бұл бағытта жүргізілетін жұмыстар оқушылардың өз бетінше ойлау, мәселелерді шешу, шешім қабылдау, басқа адамдармен тиімді өзара әрекеттесу қабілеттерін дамытады. Бұл дағдылар тек мектепте ғана емес, сонымен қатар кәсіби және жеке өмірде де табысты болу үшін қажет.

Қорытынды

Қорытындылай келе, оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту – бұл қазіргі білім берудің стратегиялық маңызды бағыты. Бұл үдеріс кешенді тәсілді қажет етеді, оған оқыту мазмұнын жаңарту, инновациялық педагогикалық технологияларды енгізу және мұғалімнің кәсіби даярлығын арттыру кіреді. Проблемалық оқыту, жобалар әдісі, зерттеушілік әдістер және коллаборативті оқыту шығармашылық қабілеттерді дамытудың тиімді құралдары болып табылады.

Болашақта шығармашылық қабілеттерді дамыту бағытындағы жұмыстарды одан әрі тереңдету қажет. Бұл бағыттағы ізденістер педагогикалық ғылым мен практиканың өзара әрекеттесуіне, сонымен қатар білім берудің әртүрлі деңгейлеріндегі тәжірибені алмасуға негізделуі тиіс. Шығармашылық қабілеттерді дамыту – бұл оқушылардың тек зияткерлік әлеуетін ғана емес, сонымен қатар олардың жеке тұлғасын дамытудың негізгі факторы. Осындай тәсіл қазіргі қоғамның талаптарына сай келетін, инновациялық ойлай алатын және қиын жағдайлардан шығудың жолдарын таба алатын ұрпақты тәрбиелеуге мүмкіндік береді. Осылайша, шығармашылық қабілеттерді дамыту білім беру сапасын көтерудің және жеке тұлғаның интегралды дамуын қамтамасыз етудің маңызды шарты болып табылады.

Әдебиеттер тізімі

1. Қазақстан Республикасы Білім туралы Заңы (2007 жылғы 27 шілдедегі түзетулермен). – Астана, 2007.
2. Бабаева Ю.Д. Динамическая теория одаренности // Основные современные концепции творчества и одаренности. – М.: Молодая гвардия, 1997. – 245 б.
3. Торранс Э.П. (Torrance E.P.). Guiding Creative Talent. – Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1962. – 278 p.
4. Богоявленская Д.Б. Психология творческих способностей. – М.: Академия, 2002. – 320 б.
5. Amabile T.M. Creativity in Context: Update to the Social Psychology of Creativity. – Boulder, CO: Westview Press, 1996. – 317 p.
6. Турсынова К.Т. Жаңа технологиялар негізінде оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту // Бастауыш мектеп. – 2018. – №5. – Б. 45–49.
7. Csikszentmihalyi M. Creativity: Flow and the Psychology of Discovery and Invention. – New York: HarperCollins, 1996. – 456 p.
8. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электронды ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html