Аннотация (қазақ тілінде)

Бұл мақалада діни экстремизмнің қоғамдық қауіптері мен оны алдын алу жолдары талданады. Зерттеудің мақсаты – діни экстремизм феноменін анықтау, оның пайда болу себептерін және қазіргі әлемдегі көріністерін қарастыру, сондай-ақ қазақстандық жастар арасында діни сауаттылық пен толеранттылықты қалыптастырудың маңыздылығын негіздеу. Жұмыс барысында салыстырмалы-тарихи, жүйелік-талдау және құжаттарды талдау әдістері қолданылды. Нәтижелер діни экстремизмнің терроризмге, қоғамдық бейбітшіліктің бұзылуына және адам құқықтарының өрескел бұзылуына әкелетінін көрсетеді. Қорытындылана керек, бұл қауіпке қарсы күресте заңнамалық шаралармен қатар рухани-ағартушылық жұмыстың, сондай-ақ халықаралық ынтымақтастықтың маңызы зор екендігі атап өтілді.

Аннотация (на русском языке)

В данной статье анализируются общественные опасности религиозного экстремизма и пути его предотвращения. Цель исследования – определить феномен религиозного экстремизма, рассмотреть причины его возникновения и проявления в современном мире, а также обосновать важность формирования религиозной грамотности и толерантности среди казахстанской молодежи. В работе использованы сравнительно-исторический, системно-аналитический методы и метод анализа документов. Результаты показывают, что религиозный экстремизм ведет к терроризму, нарушению общественного мира и грубому нарушению прав человека. В заключение подчеркнуто, что в борьбе с этой угрозой наряду с законодательными мерами важны духовно-просветительская работа, а также международное сотрудничество.

Abstract

This article analyzes the social dangers of religious extremism and ways to prevent it. The aim of the study is to define the phenomenon of religious extremism, consider the causes of its emergence and manifestations in the modern world, and justify the importance of forming religious literacy and tolerance among Kazakhstani youth. The work uses comparative-historical, system-analytical methods and the method of document analysis. The results show that religious extremism leads to terrorism, disruption of public peace, and gross violations of human rights. In conclusion, it is emphasized that in the fight against this threat, along with legislative measures, spiritual and educational work, as well as international cooperation, are of great importance.

Кіріспе

Қазіргі әлемнің күрделі геосаяси кеңістігінде діни экстремизм халықаралық қауіпсіздікке барынша қауіп төндіретін мәселелердің біріне айналды. Глобалдану мен ақпараттандыру жаңа мүмкіндіктер ашқанымен, сонымен бірге радикалды идеологиялардың таралуына қолайлы орта жасады. Қазақстан, өзінің көпконфессиялық және көпұлттық құрылымына байланысты, діни экстремизмнің әсеріне сезімтал аймақта орналасқан. Діни экстремизм тек қана қарулы қақтығыстар тудырып қана қоймай, сонымен бірге қоғам ішіндегі келісімді, мемлекеттік тұтастық пен азаматтардың рухани денсаулығын қауіпке түсіреді [1, б. 34]. Осыған байланысты бұл құбылыстың мәнін, қауіптерін және оған қарсы тиімді шараларды жан-жақты талдау өте өзекті міндет болып табылады. Мақаланың мақсаты – діни экстремизмнің қоғамға әсерін жан-жақты қарастырып, оған қарсы күресте алдын алушылық және білім беру стратегияларын ұсыну.

Негізгі бөлім

Экстремизм (лат. extremus – «шектік, төтенше») деп қоғамдық қатынастарды өзгерту үшін қарулы күш қолдануды қоса алғанда, төтенше әдістерді қолдануға ұмтылатын құбылысты айтады. Діни экстремизм – бұл дін атауымен жасырынып, діни сенім мен нанымды саяси мақсаттарға қызмет ету үшін қолданатын, көбінесе агрессия мен зорлық-зомбылыққа негізделген қозғалыс. Ол діни догмаларды бұрмалап, өз пікірін ешкімге мойындамайтын, күшпен таратуға тырысады [2, б. 89]. Діни экстремизмнің қауіптілігі, ең алдымен, оның қоғамның ішкі тыныштығы мен тұтастығына қауіп төндіруінде. Ол адамдарды қатыгездікке, террорға, басқа дінге сенушілерге немесе өз пікірін білдіргендерге қарсы қуғын-сүргінге итермелейді.

Діни экстремизмнің таралуының негізгі себептерінің қатарына мыналар жатады: әлеуметтік-экономикалық теңсіздік, саяси тұрақсыздық, білім деңгейінің төмендігі, рухани вакуум және жастардың әлеуметтену мәселелері. Қазіргі ақпараттық технологиялар, әсіресе әлеуметтік желілер, радикалды идеологияларды жылдам тарату үшін қуатты құралға айналды. Діни экстремистік ұйымдар жиі әлемдік діндердің (ислам, христиандық) атауын жамылып, олардың ілімдерін өз мақсаттарына қолайлы етіп бұрмалайды, ал шынайы мақсаттары – билік пен ықпалға қол жеткізу [3].

Діни экстремизмнің салдары өте ауыр. Ол жеке адамдардың өміріне тікелей қауіп төндіреді, бұл әлемнің әртүрлі аймақтарында болып жатқан қақтығыстар мен террорлық актілерден көрінеді. Сонымен қатар, ол қоғамдағы сенім мен бірлікті бұзады, этностарылық және конфессияаралық қақтығыстарды қоздырады. Экономикаға деген зияны да зор: тікелей материалдық шығындардан басқа, елдің инвестициялық тартымдылығы төмендейді, туризм дамымайды. Халықаралық деңгейде діни экстремизм күрделі дағдарыстардың, мигрант ағындарының және адам құқықтарының жүйелі бұзылуының себебі болып табылады [4].

Қазақстан контекстінде діни экстремизмге қарсы күрес жүйелі сипатта жүргізілуде. Мемлекет конституциялық құқықтық өзіндік ерекшелікпен, яғни заңдылық пен діни босаңсыту принциптеріне сүйене отырып, бұл құбылысты шектеуге бағытталған шаралар қабылдады. «Қазақстан Республикасындағы діни қызмет және діни ұжымдар туралы» Заң діни экстремизмге жол бермейді [5]. Дегенмен, заңнамалық шектеулер жеткіліксіз. Алдын алушылық жұмыс, әсіресе жастар ортасында, аса маңызды. Бұл жұмысқа келесі бағыттарды қосу қажет:

1. Діни сауаттылықты арттыру: Жастарға дүниетанымдық діндердің шынайы мәні мен мән-маңызын, сондай-ақ оларды бұрмалау тәсілдері туралы білім беру.
2. Азаматтық және рухани-адамгершілік тәрбие: Толеранттылық, өзгелердің пікірін құрметтеу, сыни ойлау дағдыларын қалыптастыру.
3. Жастардың әлеуметтену мүмкіндіктерін кеңейту: Білім, мәдениет, спорт салаларындағы бағдарламаларды дамыту, жастардың белсенді өмірге қатысуын қамтамасыз ету.
4. Ақпараттық-түсіндіру жұмысы: Азаматтарды, әсіресе интернет-кеңістіктегі қауіптерден қорғау мақсатында медиасауаттылықты дамыту.

Ата-аналар, білім беру ұйымдары мен діни қауымдастықтардың өзара әрекеттесуі де ерекше рөл атқарады. Отбасы – тұлға қалыптасуының негізгі ортасы, сондықтан балалардың дүниетанымын қалыптастырудағы ата-аналардың жауапкершілігі зор. Сондай-ақ, діни лидерлердің қоғамдық пікірге әсерін пайдаланып, бейбітшілік пен келісім идеяларын насихаттау маңызды.

Қорытынды

Діни экстремизм – бұл қазіргі уақыттағы қоғамның дамуына елеулі кедергі келтіретін күрделі және көп қырлы қауіп. Оның табиғаты тек діни емес, сонымен бірге әлеуметтік-экономикалық, саяси және психологиялық факторлармен тығыз байланысты. Сондықтан оған қарсы күрес жан-жақты және жүйелі сипатта жүргізілуі тиіс.

Тиімді күрес стратегиясы заңнамалық, құқықтық және әкімшілік шараларды алдын алушылық, білім беру және рухани-ағартушылық бастамалармен үйлестіруді талап етеді. Негізгі назар жастарға бағытталуы керек, өйткені олар жиі экстремистік риториканың нысанасына айналады. Діни сауаттылық пен азаматтық тәрбиені арттыру, сондай-ақ өмірлік перспективаларды ашу – бұл радикалдануға қарсы ең сенімді қорғаныс.

Қорытындылай келе, қазіргі Қазақстанның табысты дамуы оның азаматтарының бірлігі мен рухани беріктігіне тікелей байланысты екенін атап өткен жөн. Тұрақтылық пен келісімді сақтау, діни экстремизм сияқты қауіптерге тойтарыс беру – бұл мемлекеттік саясаттың басым бағыты болып қала береді. Болашақта осы бағыттағы жұмысты одан әрі тереңдету және халықаралық тәжірибені есепке алу қажет.

Әдебиеттер тізімі

1. Нұрғалиева Г.К. Қазіргі қазақстандық қоғамдағы діни экстремизмнің әлеуметтік-философиялық талдауы. – Алматы: Қазақ университеті, 2018. – 156 б.
2. Малашенко А.В. Исламские ориентиры Северного Кавказа. – М.: РОССПЭН, 2001. – 207 с.
3. Juergensmeyer, M. Terror in the Mind of God: The Global Rise of Religious Violence. – Berkeley: University of California Press, 2003. – 316 p.
4. Хантингтон С. Столкновение цивилизаций. – М.: АСТ, 2003. – 603 с.
5. Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы діни қызмет және діни ұжымдар туралы» Заңы. 2011 жылғы 11 қазан.
6. Бергер П.Л. Священная завеса: элементы социологической теории религии. – М.: Медиум, 2005. – 287 с.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html