Аннотация (қазақ тілінде). Бұл мақалада жалпы білім беретін мектеп ортасында қыз балаларды тәрбиелеудің заманауи аспектілері қарастырылады. Зерттеудің мақсаты – мектептік жүйеде қыздардың жан-дуниесін, адамгершілік қасиеттерін және әлеуметтік дағдыларын қалыптастырудың тиімді бағыттарын анықтау. Жұмыс барысында әдістемелік әдебиеттерді талдау, педагогикалық тәжірибені жалпылау және сараптамалық бағалау әдістері қолданылды. Нәтижелер мектеп ішіндегі тәрбие жұмысын рухани-этикалық (жан сұлулығы), гигиеналық-сауықтырушылық және әлеуметтік-қамқорлық бағыттар бойынша жүйелеудің қажеттілігін көрсетті. Қорытындылана келе, отбасы мен мектептің үйлесімді әрекеттесуі қыздардың толыққанды тұлға ретінде дамуының негізгі шарты екендігі атап өтілді.

Аннотация (на русском языке). В данной статье рассматриваются современные аспекты воспитания девочек в среде общеобразовательной школы. Цель исследования – определить эффективные направления формирования внутреннего мира, нравственных качеств и социальных навыков девочек в рамках школьной системы. В работе использованы методы анализа методической литературы, обобщения педагогического опыта и экспертной оценки. Результаты показали необходимость систематизации воспитательной работы в школе по духовно-этическому (душевная красота), гигиеническо-оздоровительному и социально-опекунскому направлениям. В заключение отмечено, что согласованное взаимодействие семьи и школы является ключевым условием полноценного развития девочки как личности.

Abstract. This article examines modern aspects of the upbringing of girls in the general education school environment. The aim of the study is to identify effective directions for shaping the inner world, moral qualities, and social skills of girls within the school system. The work uses methods of analysis of methodological literature, generalization of pedagogical experience, and expert evaluation. The results show the necessity of systematizing educational work at school in spiritual-ethical (inner beauty), hygienic-health, and social-care directions. In conclusion, it is noted that the coordinated interaction of the family and the school is a key condition for the full development of a girl as an individual.

Кіріспе

Қазіргі қазақстандық қоғамда жас ұрпақты, әсіресе қыз балаларды тәрбиелеу мәселесі ерекше өзектілікке ие. «Адам адамға қарап, ағаш ағашқа қарай өседі» деген халық даналығы тәрбие процесінде қоршаған ортаның әсерін айқын көрсетеді. Тәуелсіздік жылдарында қоғамның әлеуметтік-экономикалық құрылымының өзгеруі, ақпараттық ағымның күшеюі отбасы мен мектепке тәрбиенің жаңа мазмұнын іздеуді талап етеді [1, б. 45]. Мектеп тек білім беру ғана емес, сонымен бірге тұлғаның қалыптасу ортасы ретінде қыздардың адалдық, мейірімділік, жауапкершілік сияқты қасиеттерін дамытуға белсенді әсер етуі тиіс. Бұл мақаланың мақсаты – жалпы білім беретін мектепте қыздарды тәрбиелеудің негізгі бағыттарын, әдістемелік тәсілдерін және мәселелерін талдау.

Негізгі бөлім

Мектепте қыздарды тәрбиелеу жұмысын жүйелі жүргізу үшін оны үш негізгі бағытқа бөлу ұсынылады: рухани-этикалық (жан сұлулығы), гигиеналық-сауықтырушылық және әлеуметтік-қамқорлық. Бұл бағыттар бір-бірімен тығыз байланысты және жалпы тәрбие мақсатына – тұтас тұлғаны қалыптастыруға қызмет етеді.

Рухани-этикалық бағыт қыздардың ішкі дүниесін, адамгершілік қасиеттерін дамытуға бағытталған. «Әдемі қыз – көзге, әдепті қыз – көңілге жақын» деген мақал бойынша, тәрбиенің негізгі мақсаты сыртқы сұлулық емес, ішкі мәдениет, нәзік сезім, өзін-өзі басқара білу, әдептілік болып табылады. Бұл бағытқа қыздардың отбасындағы рөлі туралы, эпистілік пен шеберлікке баулу, жақсы қарым-қатынас ережелерін меңгерту, өтірік пен өсектен аулақ болуға үйрету жұмыстары кіреді. Әдебиет сабақтары, тарих, өзін-өзі тану пәндері, сондай-ақ әдеп-ғұрып, өнер сабақтары осы бағыттағы жұмысты жүргізу үшін кең мүмкіндіктер береді [2, б. 112-115].

Гигиеналық-сауықтырушылық бағыт қыздардың денсаулығын сақтауға, салауатты өмір салтын қалыптастыруға және жыныстық сауаттылықты дамытуға бағытталған. Жыныстық жетілу кезеңіндегі психоэмоционалдық және физиологиялық өзгерістер туралы уақтылы және дұрыс ақпарат беру қыздардың қорқыныш пен түсініспеушіліктен аулақ болуына, өз денсаулығына жауапкершілікпен қарау дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Бұл саладағы жұмысты медициналық қызметкерлермен, психологтармен бірлесіп жүргізу өте тиімді. Сондай-ақ, жеке гигиена ережелері, тазалық, сән-салтанат пен жарасымдылық туралы білім беру де осы бағыттың маңызды элементі болып табылады [3].

Әлеуметтік-қамқорлық бағыт қыздардың қоғамдағы орнын түсінуіне, өз құқықтары мен міндеттерін білуіне, сондай-ақ қауіпті жағдайларда өзін-өзі қорғай білу дағдыларын қалыптастыруға бағытталған. Нарықтық қатынастардың дамуы, ақпараттық кеңістіктің күрделенуі жастарды, оның ішінде қыздарды әртүрлі әлеуметтік қауіптерден (қатыгездік, эксплуатация, қылмыстық әрекеттерге тартылу) қорғау қажеттілігін арттыруда. Мектеп осы салада қыздардың өзін-өзі сенімді сезінуіне, шешім қабылдау дағдыларын дамытуына, сондай-ақ қиын жағдайларда кімге жүгіну керектігін білуіне көмектесуі тиіс [4, б. 78].

Тәрбие жұмысының тиімділігі бірқатар шарттардың сақталуына байланысты. Біріншіден, бұл мектептегі қабылдау мен сенім атмосферасын құру. Екіншіден, әрбір оқушы қыздың жеке басына, оның мүдделеріне және қабілетіне құрметпен қарау. Үшіншіден, оқудан тыс уақытты тиімді ұйымдастыру: қыздардың қатысуына бейімделген спорт секциялары, қолөнер, көркемөнер, техникалық шығармашылық үйірмелері. Төртіншіден, отбасымен тығыз байланыс пен ынтымақтастық, әсіресе қиын әлеуметтік жағдайдағы отбасылардағы қыздарға ерекше назар аудару [5].

Дегенмен, бүгінгі таңда бірқатар қиындықтар бар. Олардың қатарына ата-аналардың қыздарды тәрбиелеуге уақыт таппауы, отбасы мен мектеп арасындағы тәрбиелік әрекеттердің үйлесімсіздігі, кейбір жағдайларда мектептегі психологиялық-педагогикалық қызметтің жеткіліксіздігі жатады. Сонымен қатар, ақпараттық ортадағы стереотиптер мен жасанды эстетикалық эталондар қыздардың өз бейнесіне деген қанағаттанарлықсыздығын туғызуы мүмкін [6]. Осы проблемаларды шешу мектеп басқармасының, сынып жетекшілерінің, психологтардың және әлеуметтік педагогтардың жан-жақты күш-жігерін талап етеді.

Гигиеналық-сауықтырушылық бағыт</b> қыздардың денсаулығын сақтауға, салауатты өмір салтын қалыптастыруға және жыныстық сауаттылықты дамытуға бағытталған. Жыныстық жетілу кезеңіндегі психоэмоционалдық және физиологиялық өзгерістер туралы уақтылы және дұрыс ақпарат беру қыздардың қорқыныш пен түсініспеушіліктен аулақ болуына, өз денсаулығына жауапкершілікпен қарау дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Бұл саладағы жұмысты медициналық қызметкерлермен, психологтармен бірлесіп жүргізу өте тиімді. Сондай-ақ, жеке гигиена ережелері, тазалық, сән-салтанат пен жарасымдылық туралы білім беру де осы бағыттың маңызды элементі болып табылады [3].

Қорытынды

Жалпы білім беретін мектепте қыздарды тәрбиелеу – бұл күрделі және көпқырлы процес, ол тек білім беру бағдарламасымен шектелмеуі керек. Ол рухани-этикалық, гигиеналық-сауықтырушылық және әлеуметтік-қамқорлық бағыттардың үйлесімділігін талап етеді. Тәрбиенің негізгі мақсаты – қыздың өзін құрметтей білуін, өз мәнін түсінуін, қоршаған әлемге жауапкершілікпен қарауын қамтамасыз ету.

Тиімді тәрбие жұмысының сәттілігі бірінші кезекте мектеп ортасының қолдау көрсететін, қауіпсіз және дамытатын сипатта болуына, сондай-ақ отбасы мен мектептің тығыз педагогикалық одақтастығына байланысты. Мектеп қыздардың тек білім алу орны ғана емес, сонымен бірге олардың жан дүниесі қалыптасып, құндылықтар жүйесі құрылатын, өз мүмкіндіктерін ашатын кеңістік болуы тиіс. Болашақта осы бағыттағы жұмысты одан әрі жетілдіру қыздардың жеке және кәсіби дамуына, сондай-ақ бүкіл қоғамның саулығы мен рухани-адамгершілік даму деңгейіне оң әсер етеді.

Әдебиеттер тізімі

1. Әбілқасымова А.Е., Бейсенбаева А.Қ., Әлімжанова Б.Ә. Педагогика: Оқулық. – Алматы: Рауан, 2017. – 456 б.
2. Қалиева С.Д. Жасөспірімдердің адамгершілік тәрбиесі: теория мен практика. – Астана: Фолиант, 2019. – 198 б.
3. WHO. Strengthening the health sector response to adolescent health and development. – Geneva: World Health Organization, 2010. – 89 p.
4. Баймуратова М.Ә. Әлеуметтік педагогика негіздері. – Алматы: Білім, 2015. – 320 б.
5. Гильденберг, Б. Воспитание девочек: Руководство для родителей и педагогов / Пер. с нем. – М.: Народное образование, 2002. – 144 с.
6. Brown, L.M., & Gilligan, C. Meeting at the Crossroads: Women’s Psychology and Girls’ Development. – Cambridge: Harvard University Press, 1992. – 258 p.
7. Әдістемелік журналға мақала жариялаудың негізгі талаптары [Электрондық ресурс] – https://adisteme.kz/rules.html