Оқушылар алгебраны 6-шы сыныптан оқиды. Математика сабағында есепті шығаруда алгебралық тәсілдер көп қолданылады. Сондықтан да бұл әдісті оқушылар жақсы қабылдайды. Дегенмен де химия мұғалімдері бұл әдісті аса қолданбайды. Енді соған мысал келтірейік. Есеп 1. Массалық үлесі 7,5% тең және 60% тең H2SO4 ерітінділерді қосып, массасы 350г тең 15% H2SO4 ерітіндісін алу керек. Екі ерітіндіден қандай салмақ мөлшерде алынады? 1. Бір грамм ерітіндідегі H2SO4 мөлшерін анықтайды: а) 7,5% тең ерітіндіні 1 г ерітіндіге аударсақ 100г – 7,5г 1г – х х = 7,5:100 = 0,075г б) 60% ерітінді: х = 60 : 100 = 0,60 г в) 15% ерітінді: х = 15 : 100 = 0,15 г 2. Алгебралық белгілеуді еңгіземіз: а) араласуға жұмсалатын массалық үлес 7,5% тең ерітіндінің жалпы массасын – х деп белгілейміз, олай болса ондағы таза H2SO4 массасын – 0,075х деп белгілейміз. б) 60% ерітіндінің жалпы массасы мынаған тең: (350 - х), ал ондағы таза H2SO4 мынаған тең: 0,15·350 3. Міне осы мәліметтерден алгебралық теңдеу құрамыз: 0,075х + 0,60 · (350 · х) = 350 · 0,15 4.Теңдеуді шешеміз: 0,075х + 200 - 0,60х = 52,5 Осыдан : 0,525х = 157,5 х = 157,5 : 0,525 = 300г Бұл 7,5% H2SO4 ерітіндісінің массасы (300г) Ал 60% H2SO4 ерітіндісінің массасы 350г-300=50г Есеп 2. Табиғи неонның құрамындағы мына изотоптардың 1020Nе және 1022 Nе массалық үлесі қандай, егер оның орташа салыстырмалы атомдық массасы 20,2 тең болса. Шешуі. Атомдық салмағы 20,2 тең табиғи атом неонның әр бір 100 атомына қанша атомдар саны келеді, төмендегі изотоптардың: 1020Nе және 1022 Nе 1. Алгебралық белгілеуді енгіземіз: 100 атом табиғи неонның құрамындағы 1022Nе атомының санын – х деп белгілейміз, онда 1022 Nе- саны (100-х) болады. Ал 1020Nе атомының массасы – 20х болады, ал1022 Nе массасы – 22(100-х) 2. Осы мәліметтерден алгебралық теңдеу құрамыз: 20х + 22 · (100-х) =20,2·100 3. 20х +2200 - 22х = 2020 2x =180 x = 90 атом 1020Nе 4. Олай болса 1022 Nе 100 – 90 = 10 Сонымен әр бір100 атом табиғи неонға 90 атом 1020Nе және 10 атом 1022 Nе келеді. Міне осы сандар % үлесті ауыстырады. Есеп 3. 24,5 г К2SO4 мен Na2SO4 қоспасынан 34,95г Ва2SO4 алған. Қоспадағы тұздардың массасын табу Шешуі: 1. М(К2SO4) =174г/моль; М(Na2SO4) =142г/моль; М(Ва2SO4) =233г/моль; 2. Алгебралық белгілеуді енгіземіз: а) К2SO4 массасы – х б) Na2SO4 массасы – (24,5 − х) 3.147г К2SO4 – 233г Ва2SO4 алынады Бір грамм К2SO4 тең 174 есе аз алынады, онда х тең – х есе аз КОН алынады: 233 :174 · х (Ва2SO4) 4. (24,5 − х) Na2SO4 тұзынан: 233 : 142 (24,5 – х) алынады 5. Алгебралық теңдеулер: (233: 174) · х + 233 : 142 · (24,5 − х) = 34,95 6. Теңдеуді шешеміз: 1,34х + 40,18 − 1,64х = 34,95 0,3х = 5,23 х = 17,4г К2SO4 7. Na2SO4 үлесі: 24,5 − 17,4 = 7.