Рубрика: Химия

Раздел долгосрочного планирования:		Школа: Байторысаская средняя
Дата: ____		ФИО учителя: Луговая В.В.
класс: 7		Участвовали:	Не участвовали:
Тема урока		Изучение физических и химических явлений. Лабораторный опыт № 3
Учебные цели, достигаемые на этом уроке   (Ссылка на учебный план)	7.1.1.3 -различать физические и химические явления
Цель урока	Все учащиеся смогут дать определение физических и химических явлений ; Большинство учащихся  смогут  отличить  физических явлений  от химических Не все учащиеся смогут пронаблюдать и определять физические и химические явления
Критерии оценивания	Учащийся  дают определение  физических и химических явлений Учащийся знают ТБ, умеет  наблюдать и определять физические и химические явления Учащийся знает и  отличает физических явлений от химических
Языковые цели	Лексика и терминология : физические явления, химические явления, признаки химических реакций, состояние вещества, частицы, строение, количество, форма, энергия, теория частиц
Привитие ценностей	Уважительное отношение друг к другу, уважение труда товарища , аккуратное и бережное отношение к хим.оборудованию
Межпредметная  связь	география, естествознание, литература
Предшествующие знания	Естествознание 5 кл.  Учебная цель 5.3.1.4 различать физические и химические явления,
Ход урока
Запланированные этапы урока	Виды упражнений, запланированных на урок:				Ресурсы
Начало урока	1.      Начало урока. Орг.момент, настрой учащихся на урок. Деление на группы: учащиеся стают вкруг и берут из коробки картинки с временами года, и делятся на группу :Зими, Весна, Лето, Осень. Рассаживаются по группам.   Учитель: мы с вами изучаем  науку «химия». Давайте вспомним ее определение. Предполагаемый ответ учащихся: Химия – наука о веществах, их свойствах, превращениях и явлениях, сопровождающих эти превращения. Демонстрации №1 (1.3) (мультимедиа): «примеры явлений в окружающем мире» Какие явления вы наблюдаете при горении? — плавление парафина  (переход из твердого состояния в жидкое) — затвердевание парафина  (переход из жидкого в твердое состояние) — горение парафина (свет  и выделение  тепла). Как называются такие явления?   Учитель: Что происходит при различных явлениях?       Учитель: как вы думаете – все ли явления в природе одинаковы, по сути? Поднимите, пожалуйста, руки те, кто считает, что все явления, по сути, сходны или одинаковы, а теперь те, кто считает, что явления отличаются. Кто может объяснить свой выбор? (задание вызывает интеллектуальное затруднение) Учащиеся проводят  обсуждение ответа на вопрос в группах.  В ходе беседы обсуждаются ответы учащихся – ход обсуждения сводится к объяснению нового материала на основе жизненного опыта учащихся.                                                                  Учащиеся сами приходят к выводу: Различают два вида явлений в природе: явления, при которых у веществ изменяется форма, агрегатное состояние или температура. Явления, при которых происходит изменение окраски веществ, выделение газа, образование осадка, выделение тепла. Учитель:    Задание для групп (1 минута). Предложите свою формулировку темы урока, не изменяя содержание. (Озвучивается ответ каждой группы.)   критерии дескрипторы определяет физических и химических явлений — знает определение явления -знают определение физические и химические явление -приводят примеры				Коробка с картинками           видео
Середина урока	Лабораторный опыт № 3 «Изучение признаков химических явлений» «Физические явления (кипение воды, плавление парафиновой свечи, сахара). Химические явления (образование осадка, выделение газа, появление запаха, изменение окраски вещества, выделение или поглощение теплоты)»  (приложение)   Итак, изучать новую тему мы будем проводя лабораторную работу, у вас на столах лежат инструктивные карточки, которые помогут вам при проведении опытов, ваша задача следовать инструкциям которые в ней изложены и отвечать на вопросы. Работа проводится в парах. Опыт 1. Что вы наблюдаете? Почему это происходит? Какое явление характеризует данный опыт? ОТВЕТ: Объем воздуха в ней увеличивается, и часть воздуха из пробирки выходит в стакан с водой (выделяются пузырьки воздуха). При охлаждении пробирки объем воздуха уменьшается, и вода входит в пробирку. Изменения объема воздуха – физическое явление Опыт 2. Что вы наблюдаете? А как вы, ребята, думаете, образовалось ли новое вещество? А какое? Что напоминает вам данный цвет? Какое явление характеризует данный опыт? ОТВЕТ: Наблюдаем обугливание, то есть изменение цвета, появление запаха. Произошло химическое явление (образовалось новое вещество – уголь) Опыт 3. Что вы наблюдаете? ОТВЕТ: Наблюдаем признак реакции: изменение цвета (посинение крахмала). Произошла химическая реакция. Крахмал превратился в другое вещество А сейчас я вам скажу, как данный опыт вам поможет в жизни. Кто любит мед???? Всегда ли вы покупаете мед качественный? Как определить что он качественный? Иногда продавцы меда, для своей выгоды, добавляют в него крахмал, по объему меда больше, а его питательные вещества пропадают. И как вы думаете, что мы должны с вами сделать, как проверим его??? ОТВЕТ Учит: Возьмем немного меда и капнем на него йода, если посинеет, значит в нем присутствует крахмал. Какое явление характеризует данный опыт? Химическое Опыт 4. Что вы наблюдаете? Какое это явление? ОТВЕТ: Наблюдаем выделение пузырьков газа. Выделение газа – один из признаков химической реакции. Молодцы, ребята! Теперь вы умеете отличать химическое явление от физического. А теперь, нам с вами необходимо записать определение физического и химического явления, кто попробует, его сформулировать? ОТВЕТ УЧЯЩ: Химическое явление — явление, при котором происходит превращение одного вещества в другое. Химические явления — это химические реакции Физическое явление — явление при котором меняются агрегатное состояние, форма вещества, но его состав остается прежним.   Так какие явления мы встречаем в жизни чаще всего? Физические или химические? В чем отличие между данными явлениями? ОТВЕТ: С физическими явлениями   критерии дескрипторы Соблюдение  ТБ, умеет  наблюдать и определять физические и химические явления —  знают правила Т.Б. на лабораторном опыте — умеют соблюдать ТБ -выполняют лабораторный опыт — проводят наблюдения и определяют химическое и физическое явление
Физминутка					Слайд
	Теперь индивидуально  классифицируйте предложенные явления  на физические и химические. (учащиеся классифицируют явления). После обменялись тетрадями и проверили друг друга. (приложение)   Физические явления: _______ Химические явления: _______   1.Вода в озере покрылась коркой льда; 2.Появление ржавчины на железном гвозде; 3.Золотую проволоку вытянули в нить; 4.Сжигание бензина в двигателе внутреннего сгорания (в автомобиле); 5.Ледяная игрушка весной растаяла; 6.Высыхание дождевых луж; 7.Для приготовления теста в ложке смешали соду и уксусную кислоту; 8.Морской прилив; 9.Кусочек свинца бросили в азотную кислоту, он «исчез», «растворился», при этом выделился бурый газ; 10.Лёд уронили, он разбился, и получилось несколько ледышек. ОТВЕТЫ ДЛЯ ПРОВЕРКИ:                           Физические явления: 1, 3, 5, 6, 8,10              Химические явления: 2, 4, 7, 9   критерии дескрипторы  знать и  отличать физических явлений от химических  — понимают химические и физические явления — умеют правильно распределить химическое и физические явления				Слайд с ответами.
	Рефлексия     В ходе урока вы пытались овладеть самым главным в процессе познания – умением находить истину с помощью доказательств, то есть проводить исследования. Многие ученые прошлых веков опирались в своих изысканиях лишь на интуицию и в результате нередко ошибались. Вы же с помощью опытов нашли свою истину. 1. Сегодня я понял … 2. Теперь я могу… 3. Я приобрел…. 4. Меня удивило … 5. Я попробую … 6. Мне захотелось…Что интересного было на уроке? Ваше впечатление? Выводы?
Итог урока	Учитель зажигает свечу. Читает отрывок стихотворения.Пастернака «Зимняя ночь» Мело, мело по всей земле во все пределы. Свеча горела на столе, Свеча горела. Как летом роем мошкара летит на пламя, Слетались хлопья со двора К оконной раме. Метель лепила на стекле Полет стрелы и Кружки. Свеча горела на столе, Свеча горела. Учитель: «…я могу только выразить вам свое пожелание, чтобы вы могли с честью выдержать сравнение со свечой, то есть могли быть светочем для окружающих, и что во всех ваших действиях вы подражали красоте пламени бы, честно и производительно выполняли свой долг перед человечеством» Майкл Фарадея, англ.ученый Какие у вас ко мне вопросы? Урок не закончен. Всем спасибо!

Оқушылардың   химия   пәніне деген  қызығушылығын  арттырып,  дүниетанымдық  көзқарасын  дамыту  үшін   әртүрлі  тақырыптарда  кештер, үйірмелер,  сайыстар  өткізіп отыру  пән  мұғалімінің   басты  мақсаттарының бірі.  Оқушылармен   өткізілетін  химиялық  кештердің  бір   бөлімі  қызықты тәжірибелерді  көрнекі  көрсетуге арналады.

Қызықты     тәжірибелерді   көрген  оқушыда  қызығушылықтан  әртүрлі  сұрақтар  туады.  Одан  әрі  сол сұрақтың жауабын табуға  ынталанады.Нәтижесінде  оқушының   химия  пәніне  деген  қызығушылығы  артып, ынтасы  дамиды. Қызықты  тәжірибелердің  «кілтін»  немесе  мәнін бірден  айтудан   гөрі  оқушылардың  өзіне  ойландырып  айтқызған дұрыс. Тәжірибе  жасайтын  оқушыларды  таңдап  алудың  да өзіндік  ерекшеліктері бар. Тәжірибе  жасайтын   оқушы  өзінің  сөзімен , іс-қимылымен  оқушыларды  шын  мәнінде  «сиқыршы»  тәрізді  тартатындай  болуы  тиіс. Сондай  тәжірибелердің  кейбіреулері  беріліп отыр .  Сондай-ақ  үй жағдайында  жасап көруге болатын  қызықты тәжірибелер  де беріліп отыр.

                       ЕСКЕРТУ: Кез-келген тәжірибені жасау кезінде  техникалық қауіпсіздік ережелерін  сақтауды ұмытпаймыз!!!

1. Ауыртпай жасалған «операция»

Үстіне ақ  халат киген  оқушы  тәжірибе   үстелінің  жанына  келіп, балаларға  қарап: « Қазір мен сіздерге  адамның  денесін  ауыртпай  операция  жасауды  көрсетпекпін. Операцияның  жасалуы да , жазылуы да тез.  Бір батылдау   біреуің  осында келуіңді сұраймын. »- деп  шақырады. Жанына келген   оқушының  білегіне  «спирт»  жағады да , операция  пышағын  дезинфекциялағыш   сұйықтан  алып  оның  білегін ары-бері  кескен болады. Қолдан  «қан»   шығарады.  Артынан қолдың  қанын сүрткен болып , суланған  таза  шүберекпен  сүртеді. Қолы  жазылады, «қаны »  тазарады. Бұл қызықты «операция» отырғандарды  таңқалдырады.

Бұл   тәжірибедегі   қолданған  «спирт»  5 пайыздық  темір (ІІІ) хлориді ерітіндісі, ал  дезинфекциялағыш  зат  калий  роданиді  болған   еді.  Қан болып  қызарған  зат  ол  темір  роданиді  болған.

ҒеСІ3+3КСNS=Fe(CNS )3+ 3KCI

2.Сіріңкесіз  жағылған от

Кішкене  әйнектің  үстіне  калий  перманганатын  салып,  оның  үстіне бірнеше    тамшы  күкірт  қышқылын   тамызады.  Бұл       қоспаны    темір қаңылтырға   салады.  Осы қоспаның  айналасына  ағаш жаңқаларын  салып  қояды. Одан  кейін  бір түйір  мақтаға  спирт  сіңіреді де саусақтың арасына қысып  қояды, басқа  адамдар  байқамай  қалатындай  етіп ұстайды. Қажетті кезінде  мақтаны  ошақтың   үстіне  жақындатып  қысып  қалады. Ол  қоспаға тиген   кезде  от  алып,  ағаш  жана  бастайды. Оттың  жануы себебі спирттің Мп2О7 де қуатты тотығуынан болады.

3. Отсыз түтін

Тәжірибе  жүргізуші : « Отсыз түтін жоқ, бұлтсыз жауын жоқ »- дейді. Міне, осы  мақалды  химия жоққа  шығарады.  Қараңдар, мен  қазір отсыз түтін   шығарамын. – деп  екі таяқшаны  бір –біріне   жақындатады.  Сонда будақтаған  қою  ақ  түтін  пайда болады.  Содан кейін  түтін  шығу себебін  сурап немесе  түсіндіреді.

Мүсәтір спиртіне батырылған  таяқшаны концентрациялы тұз қышқылына батырылған  таяқшаға   жақындатып  тигізгенде  будақтаған ақ түтін пайда болады.  Онда мынадай реакция жүзеге асады:

NH4OH+ HCI=NH4CI+ H2O

Будақтаған   ақ түтін- аммоний  хлоридінің  майда  түйіршіктері . Бұл тәжірибені   цилиндрде де жасауға болады  не екі ерітіндіге батырылған  мақталарды  тиістіру  арқылы түтін  түзілетінін   көрсетуге  болады.

4. Шақпақ қантты қалай жағуға болады?

Егер  бір  түйір шақпақ  қантты  спиртшамның  жалынына ұстаса , ол балқып   көмірленіп  күйе бастайды,  бірақ   жанбайды.  Ал қант балқыған кезде    үстіне  темекі  күлінен  сеуіп  жіберсе , қант от алып  , әдемі көкшіл жалынмен    дыбыс  шығарып  жана бастайды. Оның құпиясы  мынадай:        « Темекі күлінде  шамалы  литий  тұзы болады, ол қанттың тотығуын тездетіп   жандырады,  яғни  катализатор  рөлін   атқарады.»

5. Резиналы жұмыртқа

Жұмыртқаның  қабығы кальций карбонатынан тұратынын  бәріміз жақсы білеміз.   Сірке    суын пайдалана отырып, жұмыртқаны қабығынан қалай  тазалауға    болатынына    көз  жеткіземіз. Ол  үшін  бір шикі және бір піскен жұмыртқаны  аламызда   екі стақанға салып, сірке  суымен  толтырамыз. Жұмыртқа   қабығынан  көпіршіктер бөлініп    шығып   жатқанын байқауға болады, ол   бөлініп   жатқан     көмірқышқыл     газы.   2-3 күн өткен соң жұмыртқаны   алып   суық   суға   шайып   көретін   болсақ,   шикі  жұмыртқа резина тәрізді массаға, ал піскен жұмыртқа  қоймалжың массаға айналады. Яғни төмендегі реакция жүзеге асады.

CaCO3+2CH3COOH=(CH3COO)2Ca+CO2 +H2O

6.Құмнан шыққан жылан

Ас  содасы  мен  қант  ұнтағын (сахарная пудра)  араластырамыз,   әйнектің бетіне  құмды   саламызда  тегістеп   оған  спирт   (изопропанол)  құямыз  да үстіне    араластырған  қоспаны   салып  от  тамызамыз.    Біраз   уақыттан  соң    құмнан    ирелеңдеп    жылан    тәрізді   зат   шыға  бастайды.

7. Көпіршіктер жасау

Сұйық   сабынның  20  мл  алып , оған марганцовка    ерітіндісін    және сутегінің   асқын    тотығын    құйып    араластырамыз.     Көпіршіктердің көлемі    ұлғая    береді.

8. Майшамды үрлемей өшіру

Ас   содасынан  1-2 қасық   тарелкаға   салып, оған сірке суынан  құямыз. Көмірқышқыл   газы  бөліне  бастағанына  көз  жеткізуге болады. Жанып тұрған  майшамға  жақындатсақ  майшам  өшеді, себебі  көмірқышқыл газы ауадан  ауыр  болғандықтан  ыдыста  жиналады және ол жануды қолдамайды.

9. Крахмалды анықтау

Ыдысқа   суық   су    құйып оған нанның бір тілімін   саламыз, оны кайтадан  алып  суға   йод  ерітіндісіне тамызамыз, біраз уақыттан соң су кара түске дейін өзгереді.  Бұл дегеніміз  крахмалдың бар екенінің белгісі.

10. Шырпы неге жалындап жанады?

Стақанға сутегінің асқын тотығынан аздап құямыз да оған калий перманганатының  біраз түйірлерін саламыз. Быжылдап газ бөлінгенін байқаймыз, ол бөлінген оттегі газы. Дәлелдеу үшін  шала жанған немесе  сөніп бара жатқан  шырпыны стақанға жақындатамыз, шырпы лапылдап жанады.  Ал оттегі  жануды қолдайды.

11. Жанартаудың атқылауы

Әйнектің бетіне аммоний бихроматының біраз мөлшерін  төмпешік тәрізді үйіп саламыз да оны сіріңкемен жағамыз.  Қарайып  жана бастаған  аммоний бихроматы  жанартау атқылаған тәрізді  бейнеге енеді де жан-жағына шашырай бастайды.

12. Ерітіндінің түсін өзгерту

Суға  зеленканың  бірнеше  тамшысын  тамызамыз, жасыл  түсті ерітінді пайда  болды. Оған  сутегінің  асқын  тотығының  бірнеше тамшысын қосамыз. Оның үстіне  күйдіргіш натр немесе  кәріз тазалағыш сұйықтықтың  бірнеше тамшысын  тамызамыз. Біраз уақыттан соң ерітінді  түссізденеді.

Бұл әдісті киімге  түскен  дақтарды кетіруге пайдалануға болады , бірақ сілтінің орнына  аммиак ерітіндісін пайдаланамыз.

13. «Бағдаршам» жасау

Бұл тәжірибе  ерітіндінің түсін тез өзгертуіне  байланысты  «бағдаршам» деп аталады. Алдымен калий перманганатын суға аз мөлшерін  ерітеміз,  қантты суға  ерітеміз, екі ерітіндіні  бір-біріне қосамыз да үстіне   сілті  немесе  кәріз тазалайтын сұйықтықтан  құямыз. Таңқурай түсті ерітінді алдымен  көк түске сосын жасыл түске соңынан сары түске өзгереді.  Неге?

Себебі: Калий  перманганаты  қантты   сілтілік  ортада  тотықтырып, марганец   диоксиді  түзілді.

Пайдаланған  әдебиеттер:

А. Мырзабаев. Н. Тұрбекова. Химиядан  кластан тыс жұмыстар және танымдық ойындар, 1993

А. Мырзабаев.  Химияның қызығы, 1963

А. Мырзабаев. Химиядан кластан тыс жұмыстар , 1964

Интернет материалдары

 

 

 

Сабақ   № 4
Өту мерзімі: 17.10.17			Топ: Бк-61	Аудитория: 52
Сабақтың тақырыбы:		Ерітінділер және электролиттік процесстер
Сабақтың мақсаттары: Білімділік:   Ерітінділер және олардың қасиеттерімен, түрлерімен, концентрация                                    түрлерімен, Рауль заңдарымен, электролиттік диссоциация теориясымен  таныстыру. Осмос, диффузия құбылыстарының ерітінділерде жүру жолдарын қарастыру.Тұздардың, қышқылдардың,негіздердің эквивалентін есептеуге,ерітінді концентрациялары бойынша есептер шығаруды үйрету.
Дамыту:	Студенттердің химиялық формула, химиялық реакция теңдеулерін құрастыру, есептер шығару біліктерін дамыту, өздігінен жұмыс істеуге және өз білімін бағалап тексеруге баулу.
Тәрбиелік:	Студенттердің ізденімпаздық, жауапкершілік, ұйымшылдық қасиеттерін тәрбиелеу. Пәнге деген қызығушылықтарын арттыру.
Құзыреттіліктер:
Базалық	БК1-өмір бойында өз білімдері мен біліктіліктерін жаңартып отыру; БК2-нақты нәтижеге қол жеткізу; БК3-жұмыс уақытын жоспарлау. БК8–материалдарды рәсімдеу кезінде нұсқауларды, стандарттарды, компьютерлерді қолдану.
Кәсіптік	ПК 2.5.11 –ұңғымаларды жүргізу үрдісінде жуу сұйықтықтардың дайындалуы, химиялық өңдеу бойынша  жұмыстарды басшылық ету және олардың параметрлерін қадағалау, жуу сұйықтықтардың параметрлерін анықтай білу және бұрғылау кезінде сұйықтықтардың сапасын реттеу. ПК 3.7.14 — жуу сұйықтықтардың параметрлерін анықтау және бұрғылау кезіндегі сұйықтықтардың сапасын реттеу.
Сабақ типі:	аралас
Құрал-жабдықтар:		Презентация №5 , интерактивті тақта, таратпалар,ХЭПЖ
Пәнаралық байланыс:		Аналитикалық химия, жуу сұйықтықтары, физика
Оқыту әдістері:		түсіндірмелі – әңгіме, сұрақ-жауап, есеп шығару,микротоппен жұмыс,жұппен жұмыс.

 

Сабақ барысы

р/с №	Сабақ  кезеңдері	Кезеңдердің мазмұны
1.	Ұйымдастыру кезеңі	а) Топты түгендеу. б) Сабаққа әзірліктерін тексеру.
2.	Сабақтың тақырыбы  және мақсатымен таныстыру	Ертінділер және электролиттік процесстер Мақсаты: Ерітінділер және олардың қасиеттерімен, түрлерімен, концентрация  түрлерімен, Рауль заңдарымен, электролиттік диссоциация теориясымен  танысу. Есептер шығаруға үйрену.
3.	Үй жұмысын тексеру	3-топқа бөлу 1.Минерал (Қатты күй) 2. Ерітінді (Сұйық күй) 3. Шар (Газ күйі) Ауызша. 1.      Топтық жұмыс  Агрегаттық күйді сипаттау (плакатта орындау) 10 мин 2.      Жазбаша тест жұмысы 10 мин
4.	Студенттердің білімін өзектілеу.	Ерітінділердің табиғаттағы маңызына тоқталу
5.	Жаңа білімді игеру.	1.      Ерітінділер және оның концентрациялары. 2.      Еру механизмі. 3.      Сұйықтардың және газдардың ерігіштігі. 4.      Рауль заңдары. 5.      Қатты заттардың ерігіштігі. 6.      Осмос және диффузия. 7.      Электролиттердің қасиеттері ЭДТ.
6	Бекіту.	«Дұрыс-бұрыс» ойыны (концентрация-формула) Сәйкестендіру тесті Есептер шығару.
7	Үй тапсырмасы	Липатников В.Е. Казаков К.М. “Физколлоидная химия” стр.21. §4
8	Қорытындылау	Білімдерін бағалау. Бағаларға сипаттама беру.Қорытындылау.

 

 

 

Үй тапсырмасын сұрау:

3-топқа бөлу

1.Минерал (Қатты күй)

2. Ерітінді (Сұйық күй)
3. Шар (Газ күйі)

Ауызша.

1. Топтық жұмыс Агрегаттық күйді сипаттау (плакатта орындау) 10 мин
2. Тест тапсырмалары жазбаша 10 мин

І нұсқа

1. Заттардың агрегаттық күйіне байланысты жүйе нешеге бөлінеді?

 

А) 2                            Б) 3                             С)1                                     Д) 5

1. Қандай процесс адиабатталық деп аталады?

 

А) тұрақты қысым
Б) тұрақты температура
С)  жұмыс жасалмайды
Д) сыртқы ортамен жылу алмаспайды

 

 

2. Сұйықтың газ тәрізді күйге айналуы қандай құбылыс?

 

А) қайнау
Б) конвекция
С) кебу
Д) булану

 

 

3. Шарль заңының формуласы

 

А)   P₁V₁=P₂V₂

Б)  V₁/T₁=V₂/T₂

С) P₁/T₁=P₂/T₂

Д)

 

 

4. Бойль-Мариотт заңының формуласы

А)   P₂ /Р₁=V₂/  V₁                                                             Б)  V₁/T₁=V₂/T₂

С) P₁/T₁=P₂/T₂                                                                  Д)

5. Тұтқырлықтың өлшем бірлігі

А) Н/м                                    Б) см³                  С) П                     Д) г/моль

 

1. Металдық кристал торын көрсет

 

А)	Б)	С)	Д)

1. Атомдық кристал торын көрсет

 

А)	Б)	С)	Д)

1. Беттің байланысқан энергиясының бірлігі

А) тұтқырлық  Б) беттік керіліс  С) анизотропия  Д)  полиморфизм

1. Қатты заттарға тән  қасиеттер

А) көлемін сақтау                    Б) көлемі мен пішінін сақтау

С) тығыздығы аз                     Д) Молекулалары ретпен орналасқан

 

1. Тұрақты қысымда жүретін процесс

А) Изобаралық   Б) Изотермиялық     С) Изохоралық     Д) изобара-изохоралы

 

 

ІІ нұсқа

1. Заттың агрегаттық күйіне жатпайтыны?

 

А) қатты

Б) плазма

С) сұйық

Д) газ

 

 

2. Бөлме температурасы  20 ⁰ С  болса, абсолюттік температура  Кельвин шкаласы бойынша мәні қанша?

                      А.393К                      Б.20 К                 С. 293 К                   Д. 373 К

 

3. Менделеев Клайперон теңдеуін көрсет:

А)   P1V1=P2V2                                                         С) P1/T1=P2/T2

Б)  V1/T1=V2/T2                                                  Д)

4. Гей-Люссак заңының формуласы

А)   P1V1=P2V2                                                         С) P1/T1=P2/T2

Б)  V1/T1=V2/T2                                                  Д)

5. Беттік керілістің өлшем бірлігі

А) Н/м              Б) см³                     С) П                        Д) г/моль

 

6. Молекулалық кристалл торды көрсет

 

А)	Б)	С)	Д)

7. иондық кристал торды көрсет

 

А)	Б)	С)	Д)

8. Қалыпты жағдайдағы идеал газдың көлемі

А) 20,4 лмоль           Б) 22,4 лмоль         С) 24,4 лмоль    Д) 16,0 лмоль

 

9. Сұйықтық қозғалыс кезіндегі бір қабатының екінші қабатына салыстырмалы кедергісі қалай аталады?

А) тұтқырлық  Б) беттік керіліс  С) анизотропия  Д)  полиморфизм

10. Тұрақты температурада жүретін процесс

А) Изобаралық   Б) Изотермиялық     С) Изохоралық     Д) изобара-изохоралы

 

 

Тест кілті

І нұсқа		ІІ нұсқа
1	А	1	Б
2	Д	2	С
3	С	3	Д
4	А	4	Б
5	С	5	А
6	А	6	С
7	Д	7	Б
8	Б	8	Б
9	А	9	А
10	А	10	Б

 

Бағалау критериі:

5—  10 дұрыс жауап

4— 8дұрыс жауап

3— 6 дұрыс жауап

2-5 дұрыс жауап

 

 

 

Жаңа тақырып:

Ерітінділер және электрохимиялық процесстер. Электролиттік диссоциация теориясы. Диссоциация константасы.

Жоспар:

1 Ерітінділер және оның концентрациялары

2 Еру механизмі

3 Сұйықтардың және газдардың ерігіштігі

4 Рауль заңдары.

5. Қатты заттардың ерігіштігі
6. Осмос және диффузия

7.Электролиттердің қасиеттері ЭДТ.

 

1. Ерітінділер және оның концентрациялары

Берілген физико – химиялық процесс болатын немесе қатынасатын компоненттердің жиынтығын жүйелі деп атаймыз. Жүйе гомогенді (біртекті) және гетрогенді (біртексіз, екі немесе көп фазалы) болуы мүмкін.

Ерітінді – бірнеше компоненттерден тұратын, гомогенді бір фазалы жүйе. Еріткіште біркелкі жайылған бір не бірнеше еріген заттар немесе иондар, еріткіш ерітіндінің компонеттері болып табылады. Ерітінді қандай агрегаттық күйде болса, таза күйінде дәл сондай болатын компонентті еріткіш деп есептейді, бірақ оның мөлері берілген жүйеде артықғырақ болуы қажет, мысалы, ауа – бұл оттектің, көмірқышқыл және инертті газдардың, су буының және басқа заттардың азоттағы ерітіндісі (ауадағы азот мөлшері көмегінің 8%).

Аналитикалық химияда көбінесе еріткіш сұйықтық болып келетін ерітінділер қолданылады. Маңызды еріткіштің бірі – су. Қатты затты сұйықтықта еріткенде, мысалы, суда FeCl₃ – ті еріткенде, бұл заттың молекулалары қатты фаза бетінен үзіледі де диффузия  және броундық қозғалыс арқылы еріткіштің барлық көлемінде біркелкі таралады, сондықтан оның әр түрлі бөлігінде де ерітінді біртекті. Бұл қасиетімен ерітінділер химиялық қосылысты еске түсіреді. Қатты заттар еру процесінде жылу бөлінуі немесе жұтылуы мүмкін, кейде жалпы көлем де өзгереді. Мысалы, сілтілерді еріткенде жылу бөлінеді, ерітіндінің температурасы артады, ал ас тұзын және басқа да көптеген тұздарды еріткенде ерітіндінің температурасы төмендейді. Сұйықтықта сұйықты еріткенде ерітіндінің температурасы төмендейді. Сұйықтықта сұйықты еріткенде де дәл осы процестер жүреді. Мысалы, күкірт қышқылын суда еріткенде көп мөлшерде жылу бөлінеді. Спиртті суда еріткенде, мысалы олардың көлемі бірдей болғанда, алынған ерітінді екі көлем емес, одан аздау көлем алады.

Д.И. Менделеев ерітінділердің физико – химиялық теориясын ұсынды. Ол компоненттердің өзара әрекеттесуін зерттеуге негізделген. Бұл теорияға сәйкес еріткіш еріген заттармен гидратты қосылыстар түзе химиялық әрекеттеседі. Ерітінділердің химиялық теориясына И.А. Каблуков елеулі үлес қосты. Ол судағы ерітіндісінде иондар мен молекулалардың гидраттануы және кез келген еріткіште олардың сольваттануы туралы ұғым енгізді. Бұл процестер гидраттану және сольваттану деп аталады. Сольваттану (гидраттану) кезінде еріткіштің молекуласы бұзылмайды, бірақ түзілген қосылыстар салыстырмалы тұрақсыз. Гидраттану құбылысын көзбен көруге болады. Мысалы, ақ түсті сусыз мыс сульфаты су буын сіңіріп көк түсті гидрат түзеді, оның құрамы CuSO₄5H₂O оны мыс купоросы (тотияйын) деп атайды.

           Ерітінділер – еріткіш және еріген зат бөлшектерінен тұратын және өзара бір-бірімен физикалық – химиялық әсерлесетін біртекті жүйе.

Ерітінді

 

Гомогенді                                                                      гетерогенді                                                                   су + қант біртекті                                                                                     құм+су

әртекті

 

Ерітіндінің концентрациясы – еритін зат шамасының жалпы ерітінді шамасына қатынасы .

Ерітінді

 

 

Концентрлі                            сұйытылған

Еритін зат мөлшері көп болса                  еріген заттың мөлшері аз болса

 

Шынайы ерітінділер – еріген зат мөлшері аз болады, мұнда еріген зат ион атом , не молекула түрінде болады да бір фазалық жүйе құрады. (гомогенді)

Еріген заттың массалық үлесі – w% ерітіндінің 100 масса бөлгенде еріген зат массасының бөлігі.

Еріген зат және ерітінді; кг,г

 

Ерітіндінің мольдік концентрациясы— 1 л ерітіндідегі еріген зат мольінің саны

                                                       

С_м -мольдік концентрация, моль/л

µ — еріген заттың молярлық массасы

Ерітіндінің  нормальды концентрациясы – С_м 1 л ерітіндіге еріген заттың молярлық массасы

э – еріген заттың эквивалент саны, г/моль       

Қышқылдардың эквивалент массасы – оның мольдік массасының құрамындағы металлға ауыса алатын сутегі атомдық санына бөлгенге тең.

Э(қыш )= М сутегі атомының саны , Валенттілігі

Э(НСl) =1+35, 51 =36,5

Э(Н₂SO₄) = М (Н₂SO₄) 2 = 1х 2+32+16х42=49

Э (Н₃РО₄) = 1х 3+31+16х4 3=32,7

Негіздердің эквивалент массасы оның мольдік масасының құрамындағы гидрооксид тобының санына бөлгенге тең немесе металл валенттілігіне

Э( NaOH) =23+16+11=40

ЭCa(OH)₂ = 40+16x 2+1x 2 2 = 37

Э(Аl(OH)₃) = 27+( 16+1)x 33 = 26

Тұздардың эквивалент массасы оның мольдік массасын молекуласындағы металл атом санымен металл валентілігіне көбейтінтісіне бөлгенге тең.

Э( тұз )= М (тұз )/ металдың атом саны х валент)

Э(NaCl) = 23+35.51 =58, 5

Э(NaSO₄)= 23 x 2+32+16x 42 =71

Э (Са₃(РО₄)₂) =40 х 3+( 31 +16х 4) х 2 6=51,7

 

1. Еру механизмі

Еру кезінде көбінесе, жылуды бөлумен немесе жұтумен жүреді, сондай-ақ ерітіндінің көлемінің ұлғаюымен немесе кемуімен. Еріту кезінде 2 үрдіс жүреді: 1) Физикалық – ерітілген заттың барлық бөлшектерінің ертінідінің бүкіл көлемі бойынша біркелкі таралуы. 2) Химиялық – ерітінді мен еріткіш арасындағы реакция

Еріту үрдісі Д.И.Менделеевтің гидраты теориясымен сипатталады, оған сәйкес, еріген заттың бөлшектері және еріткіштің (Н₂О) молекулалары арасында химиялық қосылыстар – гидраттар түзіледі, ал үрдістің өзі гидратация деп аталады. Егер сулы емес еріткіш болса, ал үрдіс – сольтавация.

Na⁺ — Cl^—               +-

-+                       +-

Cl^— — Na⁺               -+     →   Na⁺                          Cl^—

-+                       +-

Na⁺ — Cl^—               +-

 

Еріткіштің ерітілетін заттың бөлшектерін гидраттау (сольваттау) қабілеті еріткіштің молекулаларының полярлылығына тәуелді, ол төмен болған сайын еру үрдісі жақсы жүреді.

 

III. Сұйықтардың және газдардың ерігіштігі

• Газдың және еріткіштің табиғаты
• Р
• Т с Т↑ газдардың ауданы төмен, ал Т↑ кезінде ауданы ұлғаяды.

Газдардың ерігіштігінің қысымға тәуелділігі Генри (1803) заңымен анықталады. Оған сәйкес, берілген газдың температурасы тұрақты болғанда ерігіштігі сұйықтың алдында оның қысымына тура пропорционал:

С_ж=КР

Мұнда:

С_ж – сұйықтағы газдың концентрациясы;

Р – сұйық алдындағы газдың қысымы;

К – пропорционалдық коэффициенті.

Сұйықты сұйықта еріту кезінде 3 жағдай мүмкін болады:

• Шектелмеген ерігіштік (Н₂О, С₂, судағы Н₅О₄)
• Шектелген ерігіштік (С₆Н₄ суда, С₆Н₅ОН суда)
• Іс жүзіндегі ерімеу (суда май, суда бензол)

Ерекше қызығушылықты 2 ерімейтін сұйықтардан тұратын, әр түрлі екі қабатты жүйелерде еруі тудырады. Мысалы: егер Н₂О және С₆Н₆ОН тұратын ерітіндіге KJ енгізсе, онда KJ екі сұйықтықта да  таралады, бірақ оның судағы концентрациясы KJ % мөлшері кем болады.  Бұл қатынас

Мұнда: с.в. – судағы заттың концентрациясы; с.орг. – с.в. С₆Н₅ОН; к – таралу коэффициенті.

2 араласпайтын сұйықтардың арасында таралатын заттың концентрациясының қатынасы әр Т үшін тұрақты шама болып табылады. Ол әр еріткіштердің және таралған заттың абсолютті және қатысты мөлшеріне тәуелді емес. Таратушы заңының негізінде сулы ерітінден затты алу әдісі туындады.

 

1. Рауль заңдары

I заңы: ерітінді үстінде еріткіш үшін температура тұрақты жағдайда бу қысымының төмендеуі еріген заттың мольдік бірлігіне пропорционалды.

∆р=Р

∆р – будың қысымының төмендеуі

Р – еріткіш буының қысымы

N – еріткіштің мольдерінің саны

n – еріген заттың мольдерінің саны

II заңы: Ерітінділердің қату температурасының төмендеуі және қайнау температурасының жоғарылауы заттың ерітінділерінің концентрациясына тура пропорционал.

∆t=К_кр. С

К_кр – криоскоп, тұрақты К_кр.=1,86⁰С (Н₂О).

С=  ·1000   болғандықтан

Мұнда:

G – еріткіш m

M – ерітінділер Мr, онда

∆t _қайнау. =К_э.б.*с, мұнда К_э.б. – эбуллиоскоп, тұрақты (0,52*с, Н₂О)

∆t_қату  =   

∆t_қайнау=

1. Қатты денелердің ерігіштігі

Қатты заттардың еруі үшін кристалл торларды бұзып, заттардың диффузиясын  көлемге айналдыру керек. Ол үшін еріткіш әсерінен қатты заттан бөлек молекулалары бөлініп, бүкіл еріткіш көлеміне таралады. Еру жылдамдығына: 1) әрекеттесу немесе жанасу бетінің ауданы үлкен болса, еру жылдам жүреді. 2) Т, Т↑, V 3) Еріткіш зат және ерітінді табиғаты. Қатты заттардың ерігіштігі шектеулі.

Дифузия және осмос

Газдарға диффузия тән болса, электролит емес ерітінділерге де диффузия  тән. Еріген зат молекулаларының бүкіл ерітінді бойына өз бетімен ретсіз таралу құбылысын диффузия деп атайды.

 

Жартылай өткізгіш мембрана

Судың араласу бағыты

Қант ерітіндісі

Осмостық қысым

 тіндінің қасиет Еріт  і Жартылай өткізгіш

 

Жартылай өткізгіш арқылы бір жақты диффузия – осмос құбылысы болады. Жартылай өткізгіш арқылы еріткіштің ерітіндіге өтуге қабілетін көрсететін күш өлшемі ерітіндінің осмос қысымы деп аталады.

Ерітіндінің осмос қысымы, сол еріген зат газ күйінде болып, осы температурада, ерітіндінің көлеміндей көлем алып тұрғандағы туғызатын қысымына тең. (Вант-Гофф заңы)

Электролиттік диссоциация-электролиттердің токтың әсерінен суда ерігенде оң және теріс зарядталған иондарға ыдырауы. Электр тоғының әсерінен теріс полюсқа оң зарядталған иондар жылжиды(катиондар), ал оң полюсқа теріс зарядталған иондар жылжиды(аниондар).

Диссоциация – қайтымды процесс. Молекулалардың иондарға ыдырау процесімен қатар иондардың молекулаларға бірігу  процесі жүреді.(ассоциация)

Сабақтың тақырыбы: Металдар

Сабақтың мақсаты:

Білімділік:

Білімгерлердің металдардың периодтық жүйедегі орнына кіші және үлкен период металдарының атом құрылысына тән ерекшеліктеріне көңілін бөле отырып, жаңа тақырыпты игерту, кейбір кеңінен қолданылатын металдар туралы түсінік беру; білімгерлерді еліміздің қазба байлықтарымен Қазақстан металлургиясы және оның дамуына ғалым Қаныш Сатпаевтың қосқан үлесімен таныстыру.

Дамытушылық:

Өзіндік жұмыс істеуге баулу, оқушылардың ойлау және шығармашылық қабілеттерін дамыту, алған теориялық білімдерін іс- жүзінде қолдана білуге үйрету; Қазақстанның металлургиясы туралы мәлімет беру; жаңа технология әдістері арқылы білімгерлердің сабаққа белсенділігін арттыру.

Тәрбиелілік:

Білімгерлерге экологиялық және кәсіптік бағдар беру.

 

Сабақтың түрі: жаңа тақырыпты игерту.

 

Сабақтың әдісі: М.М.Жанпейісованың «Модульдік оқыту технологиясы»,анограмма, сұрақ-жауап әдісі, тест, өзін — өзі бағалау әдісі, сәйкесін тап,полиглот,миға шабуыл, жарнамалау әдісі.

Пәнаралақ байланыс: география, тарих, биология, экономика.

Сабақ көрнекілігі: Мақал-мәтелдер жазылған буклет: «Темір — тоттанып тозар», «Қуатты қол — құрыш», «Орын тапқан шеге оңды», «Аз сөз алтын, көп сөз көмір», «Ағаш кессең ұзын кес, қысқартуын оңай, темір кессең қысқа кес, ұзартуың оңай»; слайдтар, видеороликтер

Сабақтың девизі: «Туған жердің қара тасын мақтан ете білмеген азамат, бөгде жердің алтын тасын да мақтап жарытпақ емес» Қ.Сәтпаев.

Сабақ барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі.
2. Білімгерлерді үш топқа бөліп отырғызу.

Психологиялық даярлық.

М: Кәне білімгерлер  келген қонақтармен амандасайық.

Б: Қош келдіңіздер

М: Өте жақсы. Осы сөздің дәлеліндей елімізде қуанышты бейбіт күніміздің тағы бір таңы атты. Еліміздің болашағы жас ұрпақ. Сондықтан Қазақстан бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына ену үшін білім керек. Ендеше, білім алатын тағы бір сабағымызды бастайық..

І – кезең

Үй тапсырмасы(алма ағашының жемістерін толтыру):

1. Хлорды ашқан кім?
2. Фторды ашқан кім?
3. Иодты ашқан ғалым?
4. Галогендер нешінші топта орналасқан?
5. Галогендердің сыртқы электрондық қабатында неше электрон болады?
6. Галогендер дегеніміз не?
7. Галогендерді қалай алуға болады?
8. Хлордың қандай оттекті қышқылдарын білесіңдер?
9. Галогендерді қалай алуға болады?
10. Топ бойынша галогендердің бейметалдық қасиеті қалай өзгереді?
11. Атомдық массасы 12 ге тең элемент
12. Ауаның 21% құрайтын газ?
13. Суды залалсыздандыруға қолданылатын бейметалл
14. Бейметалдың жалпы саны неше?
15. Ауадағы азоттың пайыздық мөлшері
16. Бромның реттік нөмірі

 

IІ-кезең Кел танысалық !

1-топ «Темір»

Темір-металл, темірді латын тілінен аударғанда «қамал» дегенді білдіреді, сондықтан да біз қамалдай берік Қазақстанның азаматымыз.

2-топ «Алтын»

Алтын- таңғы арай дегенді білдіреді, сондықтан да сендерге әрбір арайлап атқан таңдарың сәттілік әкелсін дегіміз келеді.

3-топ «Берилий»

Берилий- тәтті деген мағынаны береді, әсіресе берилий ғарышта өте маңызды орын алады, сондықтан да ғарышта ашылмаған құпияларды зерттеу, оқып-білу міндетіміз.

«Өзіңді бағалау» тренингі бойынша топ басшыларын сайлау. Бағалау тәртібі: қызыл жұлдыз дұрыс жауап, көк жұлдыз толық емес жауап, сары жұлдыз  дұрыс емес жауап.

Металдардың шығу тарихына шолу.

Металдың пайдаланыла бастаған дәуірі	Алғаш табылған Ме
Біздің заманымызға дейінгі	Алтын (адам баласын тас дәуірінен белгілі), күміс(б.з.д. 2500 жыл бұрын табылған. Америка мен Австралиядан 1874 жылы Еуропаға әкелінген), мыс(9-10 мың жыл бұрын Кипр аралында өндірілген), темір(тарихи элемент), сынап(алғаш қытайлар мен үндістер пайдаланған. Грек дәрігері Диоскрид «сұйық күміс» деп атаған), қалайы(Қола дәуірінен белгілі, Ежелгі мысырдан 4000 жыл бұрын табылған), қорғасын(б.з.д 3-4 жыл бұрын Мысыр, Римнен табылған).
ХҮІІІ ғасырға дейін	Мырыш, сурьма, висмут
ХҮІІІ ғасырда	Платина
ХІХ ғасырда	Натрий, магний, алюминий, хром, марганец, никель, кобальт, иридий.
ХХ ғасырдың бірінші жартысында	Жер қыртысында кездесетін қалған Ме
ХХ ғасырдың екінші жартысынан осы кезге дейін	Жер қыртысында кездеспейтін жасанды жолмен а лынған металдар актиноидтар, лантаноидтар

Кестеден біздің заманымызға дейін алтын, күміс, мыс, темір, сынап, қалайы, қорғасын пайда болғанын көріп отырсыздар. Оған дәлел Ү-ҮІІ ғасырларда өмір сүрген алтын киімді адам 1969 жылы Есік қорғанынан табылғанын жақсы білесіздер. Бұл жерде 4000-дай алтын детальдар табылған. Тағы да адамзат тарихында тұтас бір дәуірлер мыс, қола, темір дәуірлері деп аталуы оларды адамның игеру кезеңімен байланысты.

Қазбадан табылған қару жарақтар, әшекей бұйымдардың, еңбек құралдарының металдардан жасалғаны анық.

Металдардың аталуы:

Алтын – таңғы арай.

Мыс – Кипр аралы мысқа бай.

Күміс – ақ, жарық.

Темір – латын тілінен аударғанда «қамал».

Сынап – сүйық күміс.

Вольфрам – қасқыр көбік.

Платина – күміске ұқсас.

Берилий —  тәтті (конструкциялық берилий ғарыш ісінде өте маңызды орын алады. Шойын, болат, темірге қарағанда жеңіл, әрі мықты, арзан. Қазақстанда Алматыда өндіріледі)

Металдарды элемент ретінде қарастырсақ периодтық жүйеде:

Сол жақ төменгі бөлігінде орналасқан.

Тотығу дәрежесі оң.

Күшті тотықсыздандырғыштар.

Атом радиустары бейметалдарға қарағанда ұзындау.

Негізгі топшаларға орналасқан Ме сыртқы энергиялық деңгейіндегі электрон саны топ нөміріне тең.

Периодтық жүйенің 80 пайызын алады.

Қосымша топшада орналасқан металдардың сыртқы энергиялық деңгейіндегі электрон саны топ нөміріне сәйкес келмейді. Олардың электрон саны 2-ден аспайды. Қалғаны астындағы қабатта орналасады. Соларды беріп жіберу арқылы +4, +7 дейін тотығу дәрежесін, бейметалдық қасиетін көрсетеді. Бұлар d-элементтер.

ЭТ бейметалдарға қарағанда аз.

Сілтілік металдар: Li, Na, K, Rb, Cs, Fr .

Металдардың кристаллдық торындағы оң иондар мен бос электрондар арасындағы байланыс металдық байланыс деп аталады. Металдық байланыс оған созылғыш, тапталғыш қасиет береді. Металдардың кристалл торында электр өткізгіштігі әр түрлі болады. (Cu, Ag, Al жақсы өткізеді, Hg- нашар өткізеді).

Металл кристалындағы атомдар, иондар «электрон газымен» берік ұсталып, металдық байланыс түзеді дедік. Кристалдағы бос электрондарға тəуелді металдар белгілі бір ортақ қасиеттерге ие болады. Бұл қасиеттерге жылу жəне электрөткізгіштік, металдық жылтыры, иілімділігі, т.б қасиеттері жатады.

Электр жəне жылуөткізгіштігі

Электр өрісінің əсерінен электрондар бағытты қозғалысқа ие болады, сөйтіп, электр тогя пайда болады. Электрөткізгіштігі ең жоғары металдар күміс пен мыс, одан кейін алтын, алюминий, темір болып келеді. Ең аз электрөткізгіштік сынапқа тəн

Металдық жылтыры

Бұл металдардың өзіне тəн қасиеттерінің бірі-оны адамдар өте жоғары бағалап, кейбір көркемөнер туындыларын жасауға пайдаланады. Металдың бəрі де мөлдір емес, өзіндік жылтыры бар. Олар көбінесе сұр түсті болып келеді.

Иілімділігі (пластикалығы)

Металдарды соққанда, ұсақ түйіршіктерге бөлініп шашырап қалмайды, небəрі пішінін өзгертіп тапталады не жанашылады, яғни соғуға төзімді пластикалық қасиетін, иілімділігін көрсетеді.

Балқу температурасы

1000° жоғары температурада балқитын металдарды қиын балқитын, ал одан төмен болса, оңай балқитын деп бөлінеді. Ең оңай балқитын металл-сынап оның балқу температурасы 38,9 градус. Ең қиын балқитын металл-вольфрам, оның балқу температурасы 3390 градус, сондықтан оны элеткр шамынынң сымын дайындау үшін қолданады.

Металдардың химиялық қасиеті

Металдардың көпшілігі химиялық активті элементтер болғандықтан жай және күрделі заттармен әрекеттеседі:

Жай заттармен:       

2Mg + 0₂ = 2MgO + Q жану реакциясы

Fe + S = FeS темір (II) сульфиді

Са + Сl₂ = СаСl₂ кальций хлориді

(Слайдтан видео көрсету, нәтижесін жазу)

Металл гидридтері тұз сияқты қатты заттар. Металл гидридтерінде ғана сутегінің тотығу дәрежесі — 1 болады, себебі металдар электрондарын сутектің атомдык радиусыкіші болғандықтан оңай береді.

Күрделі заттармен:

Сілтілік және сілтілік жер металдар сумен куатты әрекеттесіп, судағы сутекті ығыстырып шығарады.

2Na + 2Н₂O = 2NaOH + Н²↑

(Слайдтан видео көрсету, нәтижесін жазу)

Металдар қышқылдармен әрекеттеседі. Реакция нәтижесінде түзілетін өнімнің табиғаты металдың белсенділігіне жөне қышқылдардың концентрациясына тәуелді

Zn + H₂SO₄ (сұйык) = ZnSO₄ + Н₂

Zn + 2H₂SO₄(конц.) = ZnSO₄ + SO₂↑ + 2H₂O

4Mg + 10HNO₃ (сұйық) = 4Mg(NO₃)₂+ NH₄NO₃ + 3H₂O

Ag + 2HNO₃ (конц.) = AgNO₃ + NO₂↑ + H₂O

(Слайдтан видео көрсету, нәтижесін жазу)

Металдар тұздармен әрекеттеседі. Белсендірек металдар (химиялық белсенді металл) белсенділігі темен металды оның қосылыстарынан ығыстырып шығарады.

Cu + Hg (NO₃)₂ = Cu (NO₃)₂+Hg

Zn + CuSO₄ = ZnSO₄ + Cu

2Mg + TiCl₄ = 2MgCl₂ + Ti

(Слайдтан видео көрсету, нәтижесін жазу)

Металдар оксидтермен әрекеттеседі:

2Al + Fe₂O₃ = Al₂O₃ + 2Fe

Mg + CO₂=MgO + CO

(Слайдтан видео көрсету, нәтижесін жазу)

Металдар органикалық қосылыстармен де әрекеттеседі:

Na + C₂H₅OH = C₂H₅ONa + 0,5H₂

2Na + CH₃Cl = C₂H₆ + 2NaCl

Металдарды алу әдістері:

Құрамында металл қосылыстары бар минералдар мен тау жыныстарынан металды өнеркөсіптік жолмен беліп алу экономикалық тиімді болса, олар кен деп аталады.

Металдар табиғи кендерден алынады. Кендегі металды бос жынысынан айыру арқылы байыту жүргізіледі — олардың бірі флотацияәдісі. Алу әдістері металдардың химиялық белсенділіктеріне негізделген.

Қазақстандагы металл кендері және металл өндірісі аймақтарда төмендегідей болып шоғырланған.

Pb, Zn — Текелі, Малеевск, Ащысай;

Mg, Ti, Zn, In, Be, Ta, Nb — Өскеменде өндіріледі (Қорғасын-мырыш, Титан-магний комбинаттары, Қазмырыш АҚ);

Мn — Қаражал, Жезді;

Сr — Хромтау (Кемпірсайда), Ақтөбе облысы;

Cu — Жезқазған, Ақтоғай, Айдарлы;

Fe — Қарағанды, Орал, Рудный, Соколов, Сарыбай, Лисаковск;

W, Мо — Ағадыр, Катонқарағайда (Шығыс Қазақстан облысы);

Sn — Көкшетау (Сырымбет), Қорғалжын;

Аu — Бақыршық, Майқайың, Жітіқара.

Металлургия өндірісі үш топқа бөлінеді:

пирометаллургия,

гидрометаллургия,

электрометаллургия.

(Слайдтан алюминотермия әдісі арқылы алынған темірдің реакциясының видеосын көрсету, нәтижесін жаздырту)

Бұл өндірістерде сәйкес жылу, су және электр куаты пайдаланылады.

Сатпаев Қаныш Имантайұлы (1899-1964) аса көрнекті ғалым, әрі қоғам қайраткері, Қазақстан металлургиясының дамуына баға жетпес үлес қосқан ғалым. Ол үлкен Жезқазған, Ұлытау мыс-минералды шикізат қорларын тұңғыш жан-жақты зерттеді. Ғалымның құрметіне Қаратаудағы Ванадий кенінен табылған бір минерал Сатбаевит деп аталады.

Металдар – ғылым мен техниканың қазіргідей дәрежеге жетунің бірден-бір кепілі.

Металдардың активтік қатары

Eu, Sm, Li, Cs, Rb, K, Ra, Ba, Sr, Ca, Na, Ac, La, Ce, Pr, Nd, Pm, Gd, Tb, Mg, Y, Dy, Am, Ho, Er, Tm, Lu, Sc, Pu, Th, Np, U, Hf, Be, Al, Ti, Zr, Yb, Mn, V, Nb, Pa, Cr, Zn, Ga, Fe, Cd, In, Tl, Co,  Ni,Te, Mo, Sn, Pb, (H2), W, Sb, Bi, Ge, Re, Cu, Tc, Te, Rh, Po, Hg, Ag, Pd, Os, Ir, Pt, Au

Метал коррозиясы

Металдардың басым көпшілігі қоршаған орта (су, ауа) әсерінен жемірілуге (коррозияға) ұшырайды. Металдарды жемірілуден қорғау — қазіргі заманның ең негізгі мәселесі болып отыр. Жемірілуден қорғаудың негізгі әдістері:

лактау, бояумен бояу

Электрохимиялық қорғау

Катодтық, анодтық қорғау

Электр қорғау, т.б.

Металдардың маңызы

Жер бетіндегі тіршілік металдарсыз мүмкін емес болар еді. Жасыл өсімдіктерде фотосинтез процесі жүру үшін хлорофилл керек, ал хлорофилдің қалыптасуы үшін магний қажет. Кальций сүйектер мен тістерді мықты және берік қылатын кальций қосылыстарын алуда маңызды рөл атқарады. Ал оттегіні бүкіл ағзаға эритроциттер арқылы тасымалдайтын гемоглобин ақуызын және бұлшықеттерде оттегіні байланыстыратын миоглобин ақуызын өндіру үшін темір қажет. Мыс ұлулар, өрмекшілер және ірі теңіз шаяндарының қанында оттегін тасымалдап, гемоглобин сияқты рөл атқаратын гемоцианин ақуызы үшін қажет. Мырыш ағзамыздағы ферменттердің тиімді жұмыс жасауы үшін қажет, ал кобальт атомдары В12 дәруменінде кездеседі. Молибден мен темір кейбір өсімдіктердің тамыр түйнектерінде атмосферадағы азотты “өңдеуші” бактериялар қолданатын нитрогеназ ферменті үшін маңызды рөл атқарады.

Алюминий – эпителий жәнебайланыстырғыш ұлпалардың дамуына, сүйек ұлпаларының түзілуіне, фосфор алмасуына әсер етеді

Қорғасын – қосылыстары ақуыз синтезіне, жасушаның энергетикалық тепе-теңдігіне әсер етеді.

Калий – жүрек соғысын қалыптастырады, зат алмасыуна әсер етеді.

Күміс – бактериаларды залалсыздандырады.

ІІІ – кезең. Аннограмма

Мұғалім:Табиғаттағы тіршілік атаулының өсіп-өну көзі- оның тамыры, адамның санасының даму көзі-оның тілі. Бүгінгі таңда дамыған елдің азаматтарына 3-4 тіл білу міндет, ендігі кезең тіл-өнер. Анограммадан сөз құрастырып, қазақша, орысша, латын, халықаралық атауын беру, формуласын жазу, салыстырмалы атомдық массасын айту .

Полиглот.

МСЫ – мыс, Cu, купрум, медь.

НЫТЛА – алтын, Au, аурум, золото.

МІРТЕ – темір, Fe, феррум, железо.

ЛЮАИЙМИН – алюминий, Al, алюминиум.

 

 

 

IV-кезең Кім көп біледі?

Металдарға байланысты сұрақтар слайдтар түрінде көрсетіледі

1	Қандай металдар сілтілік жер металдарына жатады?	Кальций, стронций, барий, радий
2	Алюминий неліктен ауада таттанбайды?	Оттекпен әрекеттекенде оксидтік қабықшамен қапталады.
3	Калий тұздарын қайда қолданады?	Минералды тыңайтқыштар ретінде
4	Судан екі есе жеңіл металл?	Литий
5	Лабораторияда металдық натрийді қалай сақтайды?	Керосин, парафин майы қабатының астында.
6	Автомобиль, кеме, ұшақ жасауда қолданылатын жеңіл, әрі берік металл?	Титан.
7	Қай элемент ең белсенді?	Цезий.
8	Натрий мен калий ауада жанғанда қандай заттар түзіледі?	Пероксидтер
9	Металдық натрий мен калийді тұздарының сулы ерітінділерінің электролизі арқылы алуға бола ма?	Жоқ
10	Қандай элементтер s-элементтерге жатады?	I А және II А топша элементтері

1. «Иесін табыңыз»

слайдта келтірілген формулаларды сәйкестендіріп, реакция теңдеуін жазады.

(барлық топқа бірдей)

VІ-кезең «Миға шабуыл»

 «Темір» тобына

Қыздырылған Fe₂O₃ арқылы сутекті өткізіп, темір алуға болады. Егер 2,24л сутек жұмсалса, темірдің массасынесептеңдер. Реакция өнімінің шығымы теориялық мүмкіндіктің 95%-ін құрайды.

«Алтын» тобына

Массасы 12г Al мен Cu қоспасы тұз қышқылымен өңделді. Бөлініп шыққан сутек 7,4л (қ.ж)  көлем алды. Әр металдың қоспадағы массалық үлесін анықтаңдар.

«Берилий» тобына

Массасы 15,2г хром(III) оксидін алюминиймен тотықсыздандырғанда 9г хром түзілді. Хромның теориялықпен салыстырғандағы шығымын процентпен көрсет.

Өзін-өзі тексеру үшін есептер жауаптар слайдтан көрсетіледі.

VІІ-кезең Өзіңді тексер

«Темір» тобына

1.Менделеев жасаған химиялық элементтердің   периодтық жүйесіндегі   металдардың
пайыздық мөлшері.
А) 90%                  Ә) 80%                   Б) 50%
2. Сілтілік  Ме
А) Li. Na. K.Rb. Cs. Fr.   Ә) Li. Na.Ca. Mb. Al.
Б) Na. K. Fr.Au. Al.
3. Жеңіл балқитын  Ме
А) Күміс, алюминий, мыс     Ә) Сынап, цезий, галлий
Б) Мыс, қорғасын, алтын.
4. Электр шамының қылын жасайтын, ең қиын балқитын  Ме
А) Ti               Ә)V                Б) W
5. Негізгі топшаның Ме
А)  s.d  элементтер               Ә)  p.d элементтер
Б)   s.p элементтер.
6. 4 Al + 302     2 Al2 O3 реакциясы бойынша 1 моль Al жанғанда неше моль Al2 O3 түзіледі?
А) 0,5 моль                   Ә) 2 моль   Б) 1 моль

«Алтын» тобына:

1.Металдарға мына байланыс түрі тән:
А/ Атомдық                 Ә/ Иондық            Б/ Металдық
2.Қандай қатарда тек металдар орналасқан:
А/ K ,Zn ,Fe           Ә/ Si, Ca, Bi              Б/W, Os, B
3.Жер қыртысында ең көп таралған металл?
А. Fe        Ә/ Ca        Б/ Ті             В/ Аl
4. Сумен қандай металл реакцияға түспейді?
А/ Са      Ә/ Ni         Б/ Na            В/ Ba
5.Концентрленген HNO3-пен қандай металл әрекеттеспейді?
А/ Cu     Ә/Ag         Б/Cr              В/Zn
6.Массасы 5,4г алюминий темірдің (III) оксидімен әрекеттескенде неше грамм алюминий оксиді түзіледі?
А/ 5,1     Ә/ 20,4      Б/ 10,2           В/ 15,7

«Берилий» тобына:

1.Мына металдардың қайсысы сілтілік жер металдарына жатады:
А/ Rb     Ә/Ba             Б/ Fe           В/ Sr
2.Судың кермектігін қай иондар тудырады:
А/ К        Ә/ Са           Б/ Ba            В/ Мg
3.Тұздарының ерітінділерінен қандай металдар мыспен ығыстырылады:
А/ Fe        Ә/ Zn          Б/Sn          В/ Аg
4.d-элементтер:
А/ белсенді металдарға     ;            Ә/ ауыспалы металдарға;
Б/ белсенді емес металдарға ;       В/ орташа белсенді және белсенді емес металдарға жатады.
5.Калий ауада жанғанда түзілетін зат:
А/ К2О      Ә/ К3N      Б/ К2О2        В/ КО2
6.Массасы 160г 10%-тік  мыс(II) сульфатыының ерітіндісіне батырылған темір тақташада түзілген мыстың зат мөлшері:
А/0,1        Ә/ 0,2        Б/ 0,3        В/ 0,4

Топтары	1	2	3	4	5	6
Темір	Ә	А	Ә	Б	Б	А
Алтын	Б	А	В	Ә	Б	Б
Берилий	Ә,В	Ә,В	В	Ә	Б	А

VІІІ – кезең. Металдарды жарнамалау. Әр топ өзінің атауына сәйкес металдардың ашылу тарихын, маңызын айтады.

ІХ. Сөзжұмбақ «Металдар»

Х. Үйге тапсырма

1-есеп

31 г мырыш ұнтағы күкірт қышқылы ерітіндісімен әрекеттескенде (қ.ж.) қанша көлем газ бөлінді?

2-есеп

55 г сөндірілмеген әк ерітіндісі мен 63 г  фосфор қышқылы ерітіндісін араластырғанда

неше грамм тұнба түзілді:

3-есеп

12 г тұз қышқылы ерітіндісі мен күміс нитраты ерітіндісін араластырғанда 23г тұнба түзілген. Реакция шығымын (%) анықтаңыз.

ХІ. Қорытынды.

• Құрметті білімгерлер, бүгінгі тақырып бойынша біз мақсатымызға жете алдық деп ойлаймын. Алған білімдерің сіздердің болашақтарыңызға пайдасы тиеді деген үміттемін. Бүгінгі «металдар» тақырыбындағы өткізілген ашық сабағымызда жеңіске жеткен топ « » тобы. Барлық топ мүшелеріне белсене ат салысқандарыңыз үшін алғыс білдіремін,  рахмет!

Технология кез келген ғылымның (оның ішінде химия пәнінің де) ажырамас бір бөлігі. Алдымен технология сөзінің мағынасын айқындап алайық. Бұл ұғым 1872 жылы әлемдік техника мен ғылым жетістіктерінің алғаш өркен жая бастаған кезеңдерінде ендірілді. Латын тілінен аудармасы «технос»-кәсіп, өнер, шеберлік; «логос»-«ілім», «ғылым», «пән» деген түсініктерді аңғартады.

Білім беру жүйесінде де кезінде жаңа технология түрінде қабылданып, өз дәуірінде барлық ғылымға елеулі үлес қосқан.Біздің қазіргі «жаңа технология» деп жүргеніміз де бұрыннан қолданылып келе жатқан оқыту әдістерінен бастау алып, жалғасын тапқан, толықтырылып өңделген педагогикалық технологиялардың жаңа үлгісі.

Жаңа ақпараттық технологияға ғалымдар әр түрлі анықтама беріп отыр. Мысалы: Н.Макарова «Жаңа ақпараттық технология-қысқаша компьютер негізіндегі технология» деп тұжырымдайды.

М.Жалдак бұл терминнің неғұрлым кеңірек анықтамасын береді: Ол «Жаңа ақпараттық технология – адамдардың білімін кеңейтіп, олардың техникалық және әлеуметтік үрдістерді басқару мүмкіндігін дамытатын, ақпаратты жинау, ұйымдастыру, сақтау, өңдеу, тасымалдау және жеткізудің техникалық құралдары мен әдістерінің жиынтығы» дейді.

Білім берудегі тез қарқынмен компьютерлендіру өзектілігі мына факторлармен түсіндіріледі.

– Оқушыны қазіргі қоғам сұранысына сай өзінің  өмірлік іс әрекетінде дербес компьютердің құралдарын қажетті деңгейде пайдалана алатындай жан-жақты дара тұлға ретінде тәрбиелеу.

– Оқушылардың коммуникациялық техниканың құралдарын пайдалану дағдысын қалыптастыру.

– Оқушылардың шығармашылық қабілетін, экспериментальды іскерлігін дамыту.

• Компьютер жекелеген пәндерде оқыту құралы ретінде пайдалана отырып, оқу тәрбие үрдісінің барлық деңгейін жетілдіру, тиімділігі мен сапасын жоғарылату.

Қазіргі кезде танымдық қажетсіну ол- жаңа ақпаратты қажетсіну дейміз. Ендеше компьютерлік, ақпараттық техника мен технологиялар ақпараттандыру мен жаһандау кезенінде оқушылардың танымдық әрекеттерінің артуына, білім мазмұнындағы негізгі компонент оқу пәнін тереңірек меңгеруге себін тигізеді.

Компьютер – оқу ісін жекелендіруге мүмкіндік бере отырып, яғни адамның психикалық, педагогикалық, жеке, жас ерекшеліктерін, оның іс — әрекетке даярлығын ескере отырып, соларға сәйкес жұмыстың мақсатын, жоспарын, әдіс — тәсілдерін белгілеп оқыту. Компьютер — әр оқушының психологиялық ерекшеліктерін ескеруге мүмкіндік беретін құрал. Өйткені әр оқушы өз қабілетіне сай жылдамдықта жұмыс істей алады. Сонымен бұл техникалық оқу құралы оқушылардың жас және жеке психологиялық ерекшеліктерінің жақсы жағынан қапыптасуына ықпал етеді. Жалпы техникалық оқу құралдарын қолдану дидактикалық көрнекілік, оқу материалын саналы меңгерту, жүйелілік пен жалғастық, оқу мен тәрбие ісінің бірлігі, т.б. принциптерге негізделеді.

Адамның компьютердің көмегімен атқаратын оқу іс — әрекеттері өте көп, күрделі, әртүрлі. Компьютерлік технологияны қолдану арқылы өмірге келген оқыту тәжірибесі ғылыми — практикалық мәнге ие. Оқытудың компьютерлік технологиясын құру стратегиясы – бүгінгі таңда ең тиімді әдіс. Бұл әдіс – қойылған дидактикалық мақсаттарға жетуді қамтамасыз ететін оқытудың формалары, әдіс —   тәсілдері мен құралдарының жүйесі.

Жаңа ақпараттық технологияларды пайдаланудың тиімді және тимісіз жақтарына 1- кестеден көруге болады.

Кесте-1  Ақпараттык технологияның тиімді-тиімсіз жақтары.

 

Тиімді жақтары

Тиімсіз  жақтары

·        Көзге көрінбейтін химиялық құбылыстарды компьютер арқылы  бейнелеп көрсетуге болады; ·        Заттың ішінде болып жататын химиялық құбылыстарды модельдеп көрсетуге болады; ·        Химиялық құралдарға мұқтаждықты азайтады; ·        Алған білімді тәжірибеде қолдануға үйренеді; ·        Жаңа материалды игеруге уақыт қысқарады; ·        Зерттеушілік қабілеті қалыптасқан тұлға қалыптасады; ·        Мұғалім әр оқушымен дербес жеке  жұмыс жүргізуіне мүмкіндік туғызады; ·        Оқушының ой-өрісін , дүниетанымын кеңейтуге, тану процесіне қызығушылығын арттыруда зор; ·        Оқыту жүйесінің көпдеңгейлігі жетілдіруі олардың таралу мен сапасын артырады; ·        Оқушыға тақырып шеңберінде және белгілі бір уақыт аралығында айтылуға тиіс мәліметтің көлемін ұлғайтады;

·        Оқушының бағыттылық (бағытталу) рефлексінің төмендеуі (ориентировочный рефлекс); ·        Танымдық эмоцияларының мәнінің төмендеуі, оқушы қызығушылығы білім мазмұнына емес, экрандағы өзгеріске ғана ауып отырады; ·        Көрнекілік принципінің гипербализациясы, яғни тым артық болуы; ·        Оқушының тіл мәдениетінің төмендеуі «тірі» қарым-қатынасқа түсе алмауы; ·        Ақыл-ой дамуын қадағаламай, есте сақтау ойлау жұмысын төмендетеді; ·        Оқытуға айқын сипат беріп, оқу материалын меңгеруді кемітеді; ·        Шынай өмірден кетушілік, оны анық байқамау немесе аутизация; ·        Жаппай химиялық құбылыстарды модельдеу – химиялық (классикалық)  экспериментке зияның тигізеді.

Жоғарыда айтылған тиімсіз жақтарды болдырмау үшін төмендегідей ұсыныс бергім келеді. 1. Компьютерді сабақтың белгілі бір кезеңдерінде ғана пайдалану. 2. Компьютерді пайдалану уақытын сақтау. 3. Компьютерді пайдалану қауіпсіздік техника ережесін сақтау. 4. Кітаппен жұмыс. 5. Классикалық «тірі» тәжірибелерді орындау қажет.

Студенттердің болашақ педагогикалық қызметтеріне қажетті болатын білімділігі мен іскерлікті игеруге үйрету керек. Т.А.Сергееваның және т.б. ойларынша, нақты жағдайда химия, физика пәндерінің келешек мұғалімдері біріншіден: компьютерді қажетті жағдайларда қолдану: яғни тәжірибе жүргізгенде есептеуге қажетті уақытты азайтуға, есептерді тексеруді, нәтижесін бағалауға мүмкіндік береді; екіншіден – оларды типтік біліктіліктерді өңдеуде қолдану, яғни валенттілік бойынша формула құру, күрделі заттарды искеу, химиялық элементтер электрондарын атомдарға тарату, әр түрлі типтегі химиялық теңдеулерді құру, көміртектік қаңқасы бойынша теңдеулер құру т.б. физикадан типтік біліктіліктерді дамыту. Мұндай жұмыстарды біз студенттерді жаңа ақпараттық технологияны оқу саласында қолдануға дайындау процесінде жүргіздік.

Компьютерлік технологияларды тиімді пайдалану нәтижесінде компьютермен жұмыс істей білу біліктілігін дұрыс меңгермеумен үйлеспейтін, ал оқушының тұтас тұлғасын сипаттайтын, оның компьютерләк бағыттылығын, сәйкес білім мен біліктілікті меңгеруге мотивациалы, компьютерлік техника көмегімен оқу және кәсіби іс-әрекетте ой есептерін шешу қабілеттерін, компьютерлік ойлау тәсілдерін меңгеруінің ақпараттық-технологиялық құзіреттілігі қалыптасуы керек.

Қоғам сұранысына сай, жоғары сынып оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыру мәселесі үшін химия сабақтарында олардың танымдық ізденімпаздылығын дамытуға бағытталған шығармашылық сипаттағы тапсырмалар жүйесін жасаудың мәні зор.

Химия сабақтарында оқушылардың іс-әрекетін дамыту, шығармашылықпен жұмыс істеу тәсілдерін меңгерту, танымдық біліктерін дамыту арқылы ізденімпаздығын қалыптастыру оқыту үрдісін жетілдіруде маңызды. Оқушылардың танымдық ізденімпаздылығын қалыптастыратын оқытуды ұйымдастыру түрлеріне: дәріс, семинар, сарамандық және зертханалық сабақтар, конференция, пәндік үйірмелер, оқу экскурсиялары, шығармашылық жұмыстар, т.б.жатады.

Жалпы орта білім беру мектептерінде реформа жүргізудің маңызды бағыты оқушыларға жаңа ақпараттық технологияны пайдалануды үйрету болып табылады. Бұл мәселені информатика сабағында ғана шешу мүмкін емес.

Химия сабақтарында компьютер химиялық білімді жетілдіруге арналған педагогикалық процессті күшейтуші құралы қызметін атқаруы керек. Компьютер дидактикалық мүмкіндіктердің кең спектріне ие болғандықтан, оны химия пәнінде барлық типтегі сабақ өткізуде және әртүрлі есептер шығаруда қолдануға болады.

Химия экспериментальды-теориялық оқу пәні ретінде тәжірибеге негізделеді және негізгі химиялық түсініктерді оқытуда комплексті ыңғайлығын қажет етеді.Сонымен, компьютерді пайдалана отырып, оқушының жеке тұлғасын, рухани әлемін, қабілеті мен ынтасын дамыту бүгінгі таңдағы мәселенің бірі екені баршамызға аян. Оның себебі, оқушы өз бетімен ізденіп жұмыс істеуге, өз бетімен алған білімін тәжірибеде, өмірде пайдалануды үйренбеген, сол үшін де оқушының сезімін арттыру, шығармашылығын дамыту мақсатында мұғалімнің әр сабағы әртүрлі, жанжақты болуы керек. Сабақ мазмұнының теориялық-практикалық құндылығы жоғары болған сайын оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу өте тиімді жүргізіледі.Ұстаздың әрбір сабағы оқушы сезіміне, ынта-ықыласына әсер етуі тиіс. Ол үшін сабақ құрылымы көптүрлі оқыту әдістемесімен, ұстаздың дайындығы, ізденісі жоғары деңгейде болуы керек.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Нұғыманұлы И., Шоқыбаев Ж.Ә., Өнербаева З.О. Химияны оқыту әдістемесі. Оқу құралы. – Алматы: Print –S, 2005. – 354 бет.
2. Чернобельская Г.М. Методика обучения химии в средней школе. – Москва: Владос, 2000 г. – 246 с.
3. Кирюшкин Д.М., Полосин В.С. Химияны оқыту методикасы. – Алматы: Мектеп, 2003ж. – 295 б.

XXI ғасыр — бұл ақпараттық қоғам дәуірі, технологиялық мәдениет дәуіріне, айналадағы дүниеге, адамның денсаулығына, кәсіби мәдениетіне, мұқият қарайтын дәуір. Бүгінгі білім мазмұны оқытушы мен оқушының арасындағы негізгі бастамалардың барлығы оқытушы арқылы жүзеге асырылады. Қазіргі мектептердегі оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа әдіс-тәсілдерден, технологиялардан құралады. Демек, баланың білімі ерекше болуы, ол білімнің нәтижелі болуы пән мұғалімнен жауапкершілікті талап етеді. Бүгінгі таңда адамзаттың ақпараттық мәдениетінің дамуы білім алуда өте маңызды рөл атқарады, оның себебі ғылыми-техникалқ ақпаратың көлемі екпінді өсуіне байланысты. Ақпараттық технологиялардың барлық жаналықтарын ең бірінші балалар қабылдайды, сондықтан балалардың жоғары танымдық қызығушылығын пайдаланып, олардың жеке тұлға ретінде дамуын қалаптастыру. «Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет» — деп Елбасымыз атап өткен. Жас ұрпаққа білім беру жолында ақпараттық технологияны компьютерлік және саралап- деңгейлеп оқыту технологиясын енгізу негізінде:

• Химия пәнінен электрондық оқулықты қолдану арқылы өткізілген сабақтардағы оқытылған сабақтардың білім сапасына әсерін зерттеу, талдау.
• Химия пәнінен электрондық оқулықты қолдану арқылы өткізілген сабақтардағы оқытылған сабақтардың білім білім деңгейінің көрсеткіштерін анықтау.
• Химиядан өткізілген дәстүрі және электронды оқулықты қолданып оқытылған

сабақтардың салыстыруына сараптама. Химия пәнінде АКТ-ны қолданып, мынадай нәтижелерге қол жеткізуге болады:

• Ақпараттық-коммуникативтік технологияны кеңінен пайдалана отырып, оқушылардың химия пәніне қызығушылығын арттыру;
• Бүгінгі таңдағы ақпарат ғасырындағы өмірге бейімделген жан-жақты білімді жеке тұлға қалыптастыру;

Осы жағдайларөз шешімін тапқанда әлемдік білім кеңістігіне енудің маңызды шарттардың ең бастысы – оқушы құзыреттілігін қалыптастыру мәселесі де іске асар еді. Осы тұрғыда алғанда мектепте химиядан қолданбалы курстарды оқытудың маңызы зор деп есептейміз. Өйткені қазір мектептерде барлық жұмысты бірыңғай ұлттық тестілеуге даярлап, жоғары сапа көрсетуді бірінші кезекке қойған кезең екендігі жасырын емес. Ал оқушылар арасында химия пәнін таңдау өте сирек, себебі химияны таңдаушылар үшін ұсынылған мамандық түрі аз. Сондай-ақ, химия қиын пәндер қатарынан болып саналады. Бірақ осындай қайшылықтарға қарамастан химия- жаратылыстану пәндерінің бірі ретінде оқушылардың жан-жақты жарасымды жетілуіне, химиялық сауатты болуына қажетті білім беретін, яғни құзыретті жеке тұлғаны тәрбиелеуге өзіндік үлес қосатын пән.Ақпараттық технология негіздері тұлғаның химия пәнінен алған білім сапасы мен сауаттылығын кеңейтуге жәрдемдеседі, мысалы: интернет сайты арқылы жоғары деңгейдегі көрнекіліктерді пайдалануға болады. Заман ағымына қарай сабақта видео,аудио қондырғылары мен теледидарды, компьютерді қолдану оқушының дүниетанымын кеңейтеді. Әсіресе, оқулықтағы тарауларды қорытындылау кезінде оқушылар қосымша материалдар жинақтап, білімдерін кеңейтіп, танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, қисынды ойлау жүйесін қалыптастырып, шығармашылығын дамытады. Ақпарапттық-технологияларды сабақ үстінде пайдаланудың формалары мынадай болып келеді:

• Сабақ барысында техниканы қолдану арқылы материалды түсіндіру,оқушыны сөйлету және пікірталас, бекіту, оқушылардың білімін бақылау, жеке жұмыс, талдау, тестілеу, қажет ақпаратты іздестіру;
• Сабақтан тыс уақытта оқушының дербес, өздігінен қолдануы, яғни үй тапсырмасын орындау, рефераттар даярлау, өзіндік бақылау;
• Мұғалімнің сабаққа даярлық кезеңінде қолдануы, яғни арнайы материалды іріктеп алу, тапсырмаларды дайындау және т.б. АКТ әдістерін төмендегідей бірнеше бағытта қолданып отыруға болады:

1. Химиялық үрдістерді сипаттап, талау жасау үшін компьютер немесе басқа да ақпараттық құралдар арқылы көрнекілік ретінде суреттер, диграмма мен бейнероликтерді кеңінен қолдануға болады.
2. Оқушылардың есту, көру қабілеттерін дамыту үшін табиғаттағы заңдылықтар мен үрдістерді анимация арқылы қолдануға тиімді. Мысалы:химиялық процесстер, химиялық өндірістер және т.б
3. Мультимедиялық оқулықтар көмегімен күрделілігі жөнінен түрлі деңгейдегі химиялық тапсырмалар мен зертханалық жұмыстарды орындауға болады.
4. Алған білімдерін тексеріп, бекіту өте тиімді. Қазіргі кезде оқытудың жаңа үрдісіне сай мектепке барлық пәндерден тест әдісі кеңінен қолданылады, тіпті ҰБТ тапсыру үшін де. Әсіресе тарау, тақырыпты қорытып, қайталауда тест тапсырмаларын оқушылар қызыға орындайды.

Әрбір оқушының білім деңгейін талапқа сай көтеру үшін озық әдістемелік технологиялар қажет. Сол жаңа озық әдістемелік технологиялармен қарулаған, заман талабына сай оқытудың жаңа әдістерін, яғни ақпараттық- коммуникациялық технологияларды толық меңгерген педагог қана білім алушының сапалы білім алуына мүмкіндік жасайды. Оқытудың озық технологиясын меңгеру оқытушының кәсіптік шеберлігіне байланысты. Бұл әрбір ұстазды ойландырып, жаңаша жұмыс істеуге, жаңа ізденістерге жетелейді. Осы орайда Жүсіпбек Аймауытов «Сабақ беру үйреншікті жәй ғана емес, ол жаңадан жаңаны табатын өнер», — деп тұжырым жасайды. Сондықтан оқытушы өз пәнінен психологиялық тұрғыдан қарап, әдістемелік шеберлікпен келу керек. Сабақ барысында интерактивті технлогияларды қолдану жұмысын өнімді, нәтижелі, ал оқушылардың білім алу әрекетін мәнді, қызықты пайдалы етеді.

Пайдаланған әдебиеттер:

Ашық сабақтар сайты

Ә.М. Нұрмағанбетова. Ақпараттық-коммуникативтік технологияны оқу үрдісінде пайдалану. Педагогикалық альманах, №3-4, 2010, 64 бет

Б. Ибраимова. Ақпарттық технология- нәтижелі білім берудің көзі. Қазақстан мектебі, №11, 2012, 5 бет

М. Ж. Жадрина. Жалпы білім берудегі жаңа үрдістер. Открытая школа, №5,2004

ҚР-ның білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.

 

 

Қазіргі кезде еліміздің барлық жалпы орта білім беретін мектептері компьютер және компьютерлік құралдармен толығымен жабдықталған. Осыған орай, химияны оқытуда компьютерлерді қолдану мақсаты – орта мектептердегі химия пәнінің мұғалімі, одан әрі орта және жоғарғы оқу орындарындағы оқытушылар үшін химия бойынша пәндерді оқытуда химиялық ұғымдар мен түсініктерді қалыптастыруды, молекулалар мен атомдардың құрылыс ерекшеліктерін және олардың физикалы-химиялық қасиеттерін түсіндіруді компьютерлік бағдарламалар көмегімен ұтымды түрде жүзеге асыру негізін салу болып табылады. Осыған орай, ұсынылып отырған компьютерлік модельдеу бағдарламасымен жұмыс жасау жолдарының оқушылар мен мұғалімдер үшін де болашақта көмегі зор болмақ. Мұнда бағдарламаны үйренуді жаңадан бастағандар үшін алғашқы теориялық-практикалық танысу мақсатындағы жұмыс әдістемесі ұсынылады [3].

Тышқан курсорын компьютердің жұмыс үстеліндегі «сhem» символына апарып, оны тышқанның сол жақ батырмасымен екі рет шертеміз. HyperСhem терезесі ашылады. Ашылған терезе төмендегіше көрініс береді (сурет-1).

 

6

5

4

2

3

1

 

Сурет 1 – HyperСhem жұмыс жасау терезесі

 

Мұндағы:

1 – Атаулар жолағы – жұмыс істеуші файл атауын көрсетеді. Егер сақталмаған файлмен жұмыс жасалып тұрса, онда оның аты untitled түрінде көрініс береді.

Осы жолақты тышқанның сол жақ батырмасымен екі рет шерту, оны максималды өлшемге келтіреді.

2 – Мәзір жолағы немесе бас мәзір – HYPERCHEM-нің әртүрлі мәзірлерінің келесі атауларын қамтиды: File, Edit, Build, Select, Display, Databases, Setup, Compute, Script, Cancel және Help.

3 – Аспаптар планкасы немесе бас панель – аспаптар планкасының сол жақ бөлігі атомдарды, молекулалар мен олардың фрагменттерін салу, бөліп алу және жылжыту үшін қолданылатын 8 түймені қамтиды. Оң жақ бөлікте – жылдам басумен іске қосылатын аспаптар түймесінің кескіні.

4 – Жұмыс терезесі (ЖТ) немесе визуалдау терезесі – HYPERCHEM-де ағымдағы молекулалық жүйе кескінделетін орын.

5 – Күй сызығы – status line – нақты жағдайда ЖТ-да орналасқан молекуладағы атомдар саны типінің ақпаратын, градиент немесе энергия есептемесін немесе мәнін көрсетеді. Мәзірдің кез-келген пункті таңдалған кезде, пункттің қысқаша жазбасы есептеу күйінің сызығында көрініс береді.

6 – Молекулаларды есептеуші ағымдағы әдіс атауы.

 

HYPERCHEM-де молекулалармен келесідей әртүрлі тәсілдермен жұмыс жасауға болады:

• аспаптар мен олардың редакторларын қолдана отырып, молекуланың екіөлшемді (2-D) эскизін (фигурасын) жасауға және кейін модель конфигураторын — Model Builder пайдалана отырып, оны үшөлшемді (3-D) көрініске келтіруге болады;
• молекулалық жүйелер кітапханасынан фрагменттерді біртіндеп таңдауға болады;
• HIN (HyperChem Input File) немесе ENT (Protein Data Bank – PDB форматын ақуыздық және нуклеин қышқылдық құрылымдардың мәліметтер базасы үшін кеңейту) форматында сақталған файлдарды есептеу.

HIN файлын есептеу.

1. File терезесінің сол жақ бөлігіндегі мәзірлер жолағына нұсқағышты (курсорды) жылжыту.
2. File-да L-шерту (тышқанның сол жақ батырмасын шерту).

File мәзірі ашылады. Тақырып атауы бар мәзір пайда болады. Бұл диалог ұяшығының мәзір тақырыбын таңдаған кезде ашылатындығын білдіреді.

3. Open тақырыбында L-шерту жасаймыз. Берілген тақырыптағы диалог ұяшығы ашылады (сурет-2):

 

 

Сурет 2 – Диалог ұяшығы

 

Диалогтық ұяшықтар ортасында қажетті директория ашылған жағдай кезіндегі файлдар тізімін көруге болады.

Егер қажетті файл жоқ болса, онда оны стандартты түрде басқа директориялардан іздейміз.

1. c60. hin файлын (фуллерен молекуласын) есептейміз.

HYPERCHEM файлды оқитындықтан, атомдар саны HYPERCHEM терезесінің төменгі сол жақ бұрышындағы күй сызығында көрініс береді.

HYPERCHEM автоматты түрде соңғы сабақ экраны баптамасының параметрлерін қолданады. Display мәзіріндегі тақырыпты пайдалана отырып, экран баптамасының параметрлерін таңдауға болады.

Display мәзірін ашамыз.

1. Мәзір жолағында L-шерту жасаймыз. Егер молекула кескіндемелермен көрініс берсе, келесі түрде жоямыз: Labels-те L-шерту жасаймыз. Labels диалогының ұяшығы пайда болады. Егер тіпті қазір көрсетіліп тұрған молекула белгіленіп тұрса, атомдар үшін де, молекулалар қалдықтары үшін де жасырын None орнатпасы бар диалог ұяшығы ашылады (сурет-3).

 

Сурет 3 – Фуллерен молекуласы үшін Display мәзіріндегі

Labels диалогы ұяшығын ашу

 

2. OK-де L-шерту жасаймыз. Диалог ұяшығы жабылып, кескіндеме жойылады.
3. Labels-те L-шерту жасаймыз – кескіндемелер диалогының ұяшығы пайда болады.
4. Атомды кескіндеу типі ретінде Symbol-ды таңдап, кейін OK басамыз.

Диалог ұяшығы жабылып, молекула атомдар символымен белгіленеді.

3. Display мәзірінен Labels таңдаймыз. 4. OK-де L-шерту жасаймыз.

Диалог терезесі жабылып, кескіндеме жойылады.

Молекулалар көрінісін өзгерту.

1. Display мәзірінен Rendering таңдаймыз.

Rendering диалогының ұяшығы ашылады.

2.Тізімнен Balls – шарларды таңдап, кейін Balls қасиеттер парағы көріну үшін кесте төбесінде Balls атауын шертеміз (4 сурет):

 

 

Сурет 4 – Rendering опциялары

 

3. Егер Shading белгіленсе – (атау қасында ٧ белгісі тұрса), белгіні алу үшін оны шертеміз. Кейін – OK басылады.

Бұл мөлдір, бірақ жылдам шығарылған молекуланың толыққан көрінісін береді. Молекула штрихтелмеген шеңберлерді қолдану арқылы шығарылады.

4. Rendering диалогы ұяшығын қайталап ашамыз. Spheres таңдалып, кейін – OK басылады.

Бұл ЖТ толыққан көрінісін береді, ал атомдарды көрсету үшін штрихтелген сфералар қолданылады және байланысқан сфералар арасындағы қиылысу есептеледі (сурет-5).

 

 

Сурет 5 – Фуллерен молекуласының электрон бұлты

 

5. Диалог ұяшығын қайтадан ашу үшін, Display мәзірінде Rendering таңдалады.
6. Sticks & Dots (серіппелер мен нүктелер) таңдалады. Кейін диалог ұяшығын жабу үшін OK таңдалады.

 

Сурет 6 — Фуллерен молекуласы үшін Sticks & Dots

командасының орындалуы

Бұл молекула алып тұрған форма мен көлемге қатысты тамаша көріністі береді.

7. Диалог ұяшығын ашу үшін, Display мәзірінде Rendering таңдалады.
8. Balls and Cylinders таңдаймыз. Кейін диалогтық ұяшық төбесінде Balls атауын шерте отырып, Balls қасиеттер парағына өтеміз де, Shading белгілеп, Highlight таңдаймыз (екеуі де ٧ белгісімен белгіленген). Содан соң диалогтық ұяшықты жабу үшін OK таңдаймыз.
9. Көріністердің алдыңғы таңдамаларын қалпына келтіру үшін, [F2] пернесін басамыз да (бұл Display мәзірінде Last Rendering таңдағанмен пара-пар), жұмысты бастар алдында қолданған сызықтар мен нүктелерге экранды қайтарамыз.
10. Rendering диалогы ұяшығын қайтадан ашып, Sticks таңдаймыз да, содан соң – OK басамыз.

Молекула сызықтар мен нүктелер түріндегі бастапқы қалпына енеді (7 сурет).

 

 

Сурет 7 – Фуллерен молекуласы үшін

Balls & Cylinders командасының орындалуы

 

HyperСhem-нен шығу.

1. File мәзірінде Exit таңдаймыз.

Егер бағдарлама файлға қатысты сақталған өзгерістер туралы сізге белгі берсе, онда «No» шертіңіз. Нәтижесінде терезе жабылады.